سوره توبه، جلسه ۳۳ بسم الله الرحمن الرحیم إنما السبیل علی الذین یستذنونک و هم أغنیاء رضوا بأن یکونوا مع الخوالف وطبع الله علی قلوبهم فهم لا یعلمون (۹۳) یعتذرون إلیکم إذا رجعتم إلیهم قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم قد نبأنا الله من أخبارکم وسیری الله عملکم ورسوله ثم تردون إلی علم الغیب والشهدة فینبئکم بما کنتم تعملون (۹۴) بر ضعفا ایرادی نیست، بلکه بر اغنیا ایراد وارد است بعد از آن بحثی که درباره ی استیذان در جلسه ی گذشته مطرح شد، می فرماید: لیس علی الضعفاء ولا علی المرضی ولا علی الذین لا یجدون ما ینفقون حرج (۹۱) که سبیل و راه ایراد گرفتن بر آن کسانی نیست که ندارند و کمک نمی کنند و اندک کمک می کنند و حال و روزشان در آیه ی ۹۲ گفته شده است که نمی توانند کمک کنند و در عین حال و أعینهم تفیض من الدمع (۹۲)؛ امثال شهید فهمیده، شناسنامه هایشان را عوض کردند که رفتند جبهه! این طور رفتند جبهه، نه این که طرف بگوید: خوب من سنم نمی رسد پس نمی روم! – سن شرعی شان می رسیده، ولی سن قانونی شان نمی رسیده است – این ها این جور می رفتند جبهه. راه ایراد بر کسانی است که یستذنونک و هم أغنیاء اجازه می گیرند که نیایند جبهه و کمک به نظام نکنند، در حالی که دارند. به هر جهت راه ایراد بر این اغنیا باز است. امتحان سخت غنی شدن! واقعا اغنیا شدن یک مکافات دینی است! شما قرآن را نگاه بکنید، می بینید که اغنیاء بودن، در یک آزمایش خیلی سخت شرکت کردن است. آدم بشود اغنیا، می شود اولوالطول؛ باید انفاق کند و باید از خودش بکند و … . پس راه ایراد گرفتن بر این ها باز است: این هایی که می توانستند کمک بکنند و نکردند، می توانستند بروند و نرفتند. حالا شما بحث را فراتر و بالاتر بگیرید و توسعه بدهید به هر جور جنگی و هر جور توانایی. برای بچه های جهادی این روایت جالب را که ذیل آیه ۴ سوه محمد است، گفتم. شما ابتدای سوره ی مبارکه محمد(ص) را بیاورید. این آیه ی ۴ خیلی آیه ی تعیین کننده ای است. فإذا لقیتم الذین کفروا؛ وقتی که شما با کفار ملاقات کردید (یعنی در نبرد با آن ها قرار گرفتید) فضرب الرقاب؛ و نگفته اند که فاضربوا الرقاب؛ به معنی این که گردن ها را بزنید، گفته اند گردن پر! معنی اش این می شود. حتی إذا أثخنتموهم؛ تا این که خودتان استوار شوید، شما نباید اسیر بگیرید. وسط جنگ اسیر نگیرید، بگذارید خودتان پاهایتان محکم شود، دشمن از پا در بیاید؛ (در آن زمان اسیر برای آن ها غنیمت محسوب می شده است). فشدوا الوثاق؛ آن وقت این اسیرها را محکم ببندید که فرار نکنند. فإما منا بعد وإما فداء؛ اسیر که گرفتید، از این به بعد زمامش به دست پیغمبر است، یا این ها را آزاد می کند، یا تفدیه می کنید؛ پول می گیرید و آزاد می کنید. حتی تضع الحرب أوزارها؛ تا جنگ بار سنگین خودش را زمین بگذارد – اسیر را حین جنگ می توان کشت؛ یعنی می توان اسیر نگرفت و کشت، ولی وقتی حتی تضع الحرب أوزارها بار جنگ کم شد، دیگر نمی توان او را کشت. ۳ راه برای اسیر کافر وجود داشته است: یا به دست پیامبر آزاد می شده، یا تفدیه می شده، یا کنیز و برده می شده است. خداوند از شما بی نیاز است ولی می خواهد شما را امتحان کند (۱۲: ۱۰) ذلک ولو یشاء الله لانتصر منهم؛ این گونه باید بجنگید (خیلی قرآن ارزنده است!) و اگر خدا می خواست خودش از این ها انتقام می کشید. می توانست این جنگ را مغلوبه کند، ولی ولکن لیبلوا بعضکم ببعض؛ خدا با این جنگ می خواهد بعضی ها را به بعضی دیگر آزمایش کند. ماها باید در این صحنه ها آزمایش شویم، وگرنه خود خدا می توانست دمار از روزگار این ها درآورد، ولی ما باید آزمایش شویم. والذین قتلوا فی سبیل الله فلن یضل أعمالهم (۴)؛ شهدای این جنگ ها هم اصلا اعمالشان ضایع نمی شود. اصلا این ها را باید در یک منطق دیگر دید و حل و هضم کرد. کشته هم که بشود، اعمالش سر جای خودش باقی است. سیهدیهم و یصلح بالهم (۵)؛ آن ها را به سوی بهشت هدایت کرده و حالشان را نیکو می کند. و یدخلهم الجنة عرفها لهم (۶)؛ این ها را به سوی بهشتی هدایت می کند که آن را برایشان معرفی کرده است. (۵۰: ۱۱) تو خدا را داری پس محکم باش! (۷): یأیها الذین ءامنوا إن تنصروا الله ینصرکم و یثبت أقدامکم؛ بعدش هم محکم باشید: یأیها الذین ءامنوا إن تنصروا الله ینصرکم؛ اگر شما محکم باشید و خدا را نصرت کنید، خدا هم شما را نصرت می کند و ویثبت أقدامکم؛ پاهای شما را محکم می کند و شما در این راهی که دارید می روید، تثبیت می شوید. این هم نیست که شما برو و با قوای مشترک بجنگ، با همان قوایی که او دارد. نه! تو خدا داری، پاهایت را محکم می کند و حواسش به تو است. (۲۲: ۱۲) و از آن طرف: زیر پای کافر لغزنده است (۸): والذین کفروا فتعسا لهم وأضل أعمالهم؛ و او لغزش دارد. یعنی او پاهایش در جای لغزنده است و تو پاهایت در جای سخت است. تعس به معنای هلاکت نیست، به معنای همان لغزندگی است. وأضل أعمالهم؛ و آنها اعمالشان گم می شود و در همین دنیا حبط عمل می شوند. یک بار در همین کلاس ها توضیح داده شد، حبطت أعمالهم فی الدنیا والآخرة یعنی چه؟! این که اعمالشان در آخرت حبط شود، خوب مشخصا یعنی این که به نتیجه ی اعمالشان نمی رسند و باطل می شود، ولی این که اعمالشان در همین دنیا حبط شود؛ یعنی در همین جا باطل می شود. کفر پایش در جای بسیار شلی قرار گرفته است، فقط باید این طرف اقدام کند! که اگر اقدام کند، کار کفر تمام خواهد شد. (۳۷: ۱۳) فأما الزبد فیذهب جفاء (رعد: ۱۷)؛ او کف روی آب است پیامبر(ص): جهاد تا همیشه! بحث ما این قسمت است: می گوید: (۵۵: ۱۳) حتی تضع الحرب أوزارها (محمد: ۴). از پیغمبر سؤال می کنند که کی جنگ سنگینی خودش را زمین می گذارد؟ انتظار داشته که پیغمبر یک جواب سطحی به او بدهد. حضرت می گویند: والجهاد ماض مذ بعثنی الله إلی أن یقاتل آخر امتی الدجال؛ این جهاد همواره هست، از آن زمانی که من مبعوث شدم این جهاد هست، تا زمانی که آخرین امت من، حضرت مهدی، با دجال روبرو شود. تا آن موقع جنگ بار خودش را بر زمین نمی گذارد. این دیگر چه جهادی است؟! یک جهادهایی داریم، جهاد مقطعی که می شود ۸ سال دفاع مقدس. یک جهاد داریم که جهاد بی پایان است و ته ندارد. اگر کسی خودش را در حالت هدنه و صلح و آرامش فرض کند، این معلوم است که نفهمیده این جهاد بی پایانی است. که از موقع بعثت پیامبر شروع شده تا این که مهدی(عج) با دجال روبرو شود! کسی مطلقا خودش را در حال صلح فرض نکند. در این صورت همواره خودش را پشت خاکریز فرض می کند، در حال عملیات و بررسی تحرکات دشمن- مثل یک رزمنده! مسلمان واقعی در این دنیا، فقط رزمنده است. دارد تحرکات دشمن را رصد می کند و در مقابلش کارهایی که لازم است را انجام می دهد و تمام قوایش را هم می آورد وسط. (۲۸: ۱۶) این را برای چه گفتیم؟ برای این که اگر در همین سوره ی توبه می گوید: إنما السبیل علی الذین یستذنونک و هم أغنیاء (۹۳) جهادهای مختلف با توانایی های مختلف اگر جهادی پایدار است و در ابعاد مختلف است، اغنیائش هم فرق دارد؛ برای این که توانایی ها فرق دارد. اگر کسی توانایی کار و مبارزه با دشمن در ابعاد رسانه را دارد و می رود برای خودش عشق و حال می کند، می رود برای خودش ساختمان های سی طبقه می سازد! راه ایراد بر او باز است و خدا به او ایراد خواهد گرفت و مؤمنین باید به او ایراد بگیرند. او آدم نیکوکاری نیست که به او ایرادی نباشد که ما علی المحسنین من سبیل (۹۱). اگر جنگ، جنگ پایدار است، توانایی ها هم متفاوت است و اغنیا هم فرق دارند. یک نفر قلم خوبی دارد و اهل این است که کار خاصی در این جنگ انجام دهد، در این مبارزه ی فرهنگی- رسانه ای که در جاهای مختلف شکلش فرق دارد و گاهی اوقات با توپ و تانک است. ببینید چه معرفتی را پیغمبر دارد می دهد! والجهاد ماض؛ جهاد همواره هست، هجرت همواره هست. هجرت، همواره هست هرکه حجت زمان را بشناسد مهاجر است (۰۳: ۱۹) در بیانات حضرت امیرالمومنین هست که: والهجرة قائمه علی حدها الاول؛ هجرت به همان حد اول خودش است. مهاجر آن کسی است که حجت زمان را بشناسد و در راه او کار کند. ببینید چه مفهومی هست که شما جهاد را در قرآن با هجرت می بینید، این دو مفهوم گره خورده به یکدیگر. قبلا به دوستان جهادی می گفتیم که این دو مفهوم به یکدیگر اتصال دارند و اگر ما هجرت هایی می کنیم تا کار جهادی انجام دهیم، به خاطر اتصال این دو مفهوم با یکدیگر است. کسی که حجت زمان را بشناسد مهاجر است. (۵۹: ۱۹) یستذنونک و هم أغنیاء (۹۳)؛ کسی که بیاید اجازه بگیرد که من این کار را نکنم، در حالی که توانمندی های بالایی دارد – در جبهه برای این که او مجاهد جبهه ی فرهنگی شود، یا مجاهد جبهه ی علمی شود، توانایی بالایی دارد – جهاد یک فرهنگ است، منتها مجاهد بشود نه آدمی که می رود کارت می زند! مؤمن بی ایمان! رضوا بأن یکونوا مع الخوالف و طبع الله علی قلوبهم فهم لا یعلمون(۹۳)؛ رضایت دادند که با آن خالفه ها و ته مانده ها بمانند و آن وقت خدا، قلب های آن ها را طبع کرد. طبع الله علی قلوبهم بارها در قرآن آمده است. اولا گرایش هایی که مربوط به قلب است، خراب می شود. بعد ایمان در حد سینه باقی می ماند و به قلب وارد نمی شود با این که ممکن است که این ها ایمان داشته باشند. شما ممکن است که ببینید که این آدم ها ایمان دارند، مسجد هم می رود و نماز هم می خواند، پس چرا گفته طبع الله علی قلوبهم؟ این یک نکته است در قرآن و آن نکته این است: شما آیه ۴۶ سوره مبارکه حج: ص ۳۲۷ را بیاورید لطفا. (۲۷: ۲۲) أ فلم یسیروا فی الأرض فتکون لهم قلوب یعقلون بها (حج: ۴۶)؛ این ها سیر زمین نمی کنند که آن وقت دل هایی داشته باشند که تعقل بکنند؟ ببینید سیر زمین چه آثاری باید به بار بیاورد علی القاعده! نه این که برود آنتالیا و بعد بپرسیم چرا؟ بگوید که مگر نداریم فسیروا فی الأرض! چه ربطی دارد؟ حالا شما می خواهید بروید گردش کنید، خوب برو گردش کن، حالا این سفر شما چه ارتباطی با قرآن دارد؟! فتکون لهم قلوب یعقلون بها این سیر در زمین نتیجه اش تعقل قلوب است. این فاء تفریع است. کجا الان این سیرها نتیجه اش تعقل است؟ أو آذان یسمعون بها؛ یا گوش شنوا پیدا کنند. (۴۹: ۲۳) تفاوت ایمان در قلب و ایمان در سینه در بسیاری از آیات داریم که کیف کان عاقبة المکذبین، خیلی وقت ها شما تاریخ بخوانید، سیر در زمین است. می تواند سیر فیزیکی هم باشد، ولی نتیجه اش باید این باشد، بعد خدا می گوید: فإنها لا تعمی الأبصار این چشم ها کور نیست، بلکه ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور[۱](حج: ۴۶)؛ آن قلوبی که در سینه ها است کور شده است. ببینید ما یک ایمان داریم که در مرحله ی دهن است، به عبارتی ایمان نیست. قالوا آمنا بأفواههم (مائده: ۴۱) خوب معلوم است که یقولون بارجلهم نیست که! آدم با دهن حرف می زند دیگر! پس چرا می گوید: آمنا بأفواههم؟ این تأکید بر این است که ایمان در منطقه ی دهن است؛ مثل آن هایی که یکتبون الکتاب بأیدیهم (بقره: ۷۹)؛ خوب معلوم است که کتاب را با دست می نویسند! این بر این نکته تأکید دارد که یهودی ها، خودشان نشستند و پاک نویس کردند. آمنا بأفواههم؛ یعنی اصلا ایمانی وجود ندارد، فقط در محدوده ی دهن است. یک موقع است که ایمان در محدوده ی صدور است؛ یعنی در سینه هست، ولی در قلب نیست؛ فیزیولوژی بدن هم همین طور است: از بیرون که می آیید، رویین ترین حالت صدر و سینه است و بعد به قلبی می رسید که کاملا دارد محافظت می شود، همین معنا در حالت معنوی هم وجود دارد؛ ما یک صدر معنوی داریم و یک قلب معنوی. اگر ایمان در قلب معنوی آدم باشد و مستقر شود، آن موقع جاگیر شده و می شود ایمان حقیقی. اگر ایمان در قلب نباشد، در صدر معنوی جای می گیرد. این معنی در بیانات شریف نهج البلاغه هم آمده است. ایمان های ثابت و ایمان های عاریتی در خطبه ۱۸۹ نهج البلاغه می فرماید: دو نوع ایمان داریم که می توان اسمش را ایمان گذاشت: فمن الایمان ما یکون ثابتا مستقرا فی القلوب؛ یک دسته ایمان هایی داریم که ثابت و مستقر در قلب هستند. ومنه ما تکون عواری بین القلوب والصدور؛ یک دسته ایمان هایی داریم که بین قلوب و صدور عاریتی است، هی می رود توی قلب و هی می آید توی صدر؛ یعنی مستقر در قلب نیست و معلوم نیست کجاست! إلی اجل؛ تا اجل معلوم. می بینید تا هنگامی که بمیرد، ایمانش از صدر به قلب می رود و برعکس. این که قرآن می گوید: ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور؛ قلوبی که نمی بینند در سینه است. نه این قلب، قلب گوشتی است – چون محل ایمان که جسم نیست – و نه این سینه، سینه ی جسم است، پس این ایمان عواری بین القلوب والصدور است و حالت تردد بین قلوب و صدور پیدا می کند. آن وقت در این آیه ایمان های مستقر و مستودع داریم که در مجموعه روایات «باب المعارین» ما دارد که ایمان عاریتی می پرد، ایمان اگر دو دو تا چهار تا نباشد می پرد – چه در این دنیا در لحظات سختش می پرد، چه در لحظات مرگش می پرد. این همان روایات معارین ما است. اگر یک مطلبی دو دو تا چهار تا نشده باشد برای آدم، می پرد. ماها یک پفک های اعتقادی هستیم که بزرگ دیده می شویم، ولی اگر فشارش بدهید معلوم می شود که حجمش چقدر است، چقدر کوچک است و در پایان همین ماده مؤثرش می ماند، این قدر کوچک است. گفته اند که در فشار مرگ، ایمان ها می پرد کما این که شما وقتی یک حادثه ای برایتان رخ می دهد، خیلی از شماره تلفن ها از ذهنتان می پرد، ولی همان موقع اگر از شما بپرسند دو دو تا چهار تا چند تاست؟ این را می دانید چون آنقدر گفتید که در شما ماسیده است، یا در عین سختی و مشکلات بگویند سوره حمد را بخوان! شما می خوانید ولی ممکن است آیة الکرسی یادت برود. این جاست که معلوم می شود چقدر علم در قلب رفته! طبع قلب: ایمان هست ولی در قلب نیست! لذا اگر قلب طبع شود، ایمان می تواند باقی باشد، ولی دیگر ایمان در قلب نیست و در صدر جای می گیرد که طرف مسجد هم می رود نماز هم می خواند ولی … همین معنا را قرآن می گوید در آیه ۸۴ سوره غافر: ص ۴۷۶ که در لحظات آخر تازه یک نوع از ایمان درست می شود که آن هم فایده ندارد. به خاطر این که این ایمان ها در قلب نیست. وقتی قلب طبع می شود، آدم ایمان با مدل های دیگری به دست می آورد که چون در قلب نیستند فایده ای ندارند. ایمان خالص ولی به درد نخور! (۸۴): فلما رأوا بأسنا قالوا آمنا بالله وحده وکفرنا بما کنا به مشرکین؛ وقتی گرفتاری ما می آید، می گویند ما به خدا ایمان داریم و نسبت به چیزهایی که مشرک بودیم کافریم، الان دیگر توحید خالص داریم. خدا هم نمی گوید که این ایمان نیست، خیلی ایمان خالصی هم هست، ولی دیگر به درد نمی خورد. فلم یک ینفعهم إیمانهم لما رأوا بأسنا؛ این ایمان به درد بخوری نیست. وقتی گرفتاری و مشکلات را می بینند و تازه این موقع می خواهند ایمان بیاورند، این به درد نمی خورد. سنت الله التی قد خلت فی عباده و خسر هنالک الکافرون؛ این هم به عنوان یک سنت الهی است که در میان عباد بوده است. پس ببینید ممکن است شما ایمان هایی داشته باشید که به درد نخورد، حتی ایمان خالص هم باشد، لذا این یک تهدید بزرگ است که طبع الله علی قلوبهم؛ خدا قلب را طبع کند. انصافا این یک تهدید است که اگر قلب طبع شود، دیگر ایمان وارد قلب نمی شود. می شود قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا ولما یدخل الإیمان فی قلوبکم (حجرات: ۱۴)؛ ایمان در قلبتان نرفته است، حالا هر جایی که رفته! سؤال: پس ایمان در صدر همان أسلمنا است؟ جواب: می تواند أسلمنا باشد. چون کسی مثل ابوسفیان هم اگر شهادتین را بگوید، این هم أسلمنا است دیگر گرچه ایمان در صدرش هم نرفت و همان در دهنش بود. در صدر هم باشد، آن ایمان واقعی نیست چون ایمان واقعی؛ یعنی ایمان در قلب. ایمان غیر واقعی هم همان ایمانی است که عواری بین قلب و صدر است؛ می رود و می آید تا آخرش چه شود! اخبار: بصیرت دادن، نه بمباردمان اطلاعاتی! آگاهی و بصیرت: شاخص ایجاد کردن و تحلیل (۹۴): یعتذرون إلیکم إذا رجعتم إلیهم قل لا تعتذروا لن نؤمن لکم قد نبأنا الله من أخبارکم وسیری الله عملکم ورسوله ثم تردون إلی عالم الغیب والشهادة فینبئکم بما کنتم تعملون * از شاخص هایی که خدا و پیامبر در مورد منافقین اعلام کرده ا و این ها را انگشت نما کرده است و به مرور جبهه ای برای خودشان شده اند که در سوره توبه به مرور این مسیر را می بینید این است که یعتذرون إلیکم إذا رجعتم إلیهم؛ وقتی که شما برگشتید، می آیند که عذر بیاورند بگو که قل لا تعتذروا؛ عذر نیاورید لن نؤمن لکم؛ ما به شما ایمان نمی آوریم. حرف شما را قبول نداریم.(۱۶: ۴۱) قد نبأنا الله من أخبارکم. خدا به ما مؤمنین اخبار شما را داد. ببینید من یک نکته ای سر بحث اخبار بگویم. بعضی ها فکر می کنند اخبار یعنی اطلاعات؛ اخبار به معنای اطلاعات نیست به معنای آگاهی است. معنی دقیق فارسی اش آگاهی است نه اطلاعات. آگاهی دادن با اطلاع دادن فرق دارد. از ریشه اش هم معلوم است: اخبار آن چیزی است که انسان را خبیر می کند نه اطلاعات. مؤمنین می گویند قد نبأنا الله من أخبارکم کجای سوره ی توبه اطلاع جدیدی بوده و پیغمبر این ها را بمباردمان اطلاعاتی کرده است؟ هیچ این کار را نکرده است بلکه هی شاخص ایجاد کرده است. بصیرت زایی این نیست که شما یک نفر را بمباران اطلاعاتی بکنید. بصیرت این است که شما با همان مقدار اطلاعات بتوانید تحلیل بدهید و آگاه کنید و شاخص بدهید. خود رهبر انقلاب یک فتنه را اداره کرد و پشت به پشت با مردم حرف زد، ولی یک اطلاع جدید به آن ها نداد! همان اطلاعاتی را داد که همه می دانستند! و من می دانم ایشان بسیار شاکی و ناراحت هستند از کسانی که اطلاعات محرمانه دست مردم می دهند و آن کسانی که اطلاعات می دادند الان پیش آقا آفتابی نمی شوند! فکر می کنند ایجاد بصیرت یعنی اطلاعات دادن! بعد هم نسبت می دهند به آقا که آقا خواسته که ما اطلاعات پخش کنیم! اطلاعات دادن غیر از اخبار دادن است. (۰۷: ۴۴) شما نگاه کنید که اگر تصمیم گیری ها بخواهد بر روی بمباردمان های اطلاعاتی صورت بگیرد، چند درصد مردم می توانند تصمیم های درستی بگیرند؟ همه باید اندازه ی وزارت اطلاعات اطلاع داشته باشند! مگر می شود اطلاعات را در اختیار همه گذاشت و همه راجع به زیر و بم شخصیت ها اطلاعات داشته باشند؟! این تصمیم گیری را راحت می کند یا سخت می کند؟ سخت می کند؛ چون فقط یک کانال نیست که دارد اطلاعات و اخبار را می دهد. (۵۶: ۴۴) بصیرت دادن؛ یعنی تحلیل براساس اطلاعات واضح یکی از نکات جالب خود قرآن همین است: قرآن در بسیاری از آیاتش شأن نزول دارد، ولی شما یک شأن نزول در خود قرآن نمی بینید. چرا؟ از روی آن شأن نزول یک شاخص هایی درست می شود و شاخص ها گفته می شود و این فایده اش چیست؟ این است که قرآن می شود یک کتاب زنده. اگر قرآن گره می خورد در شأن نزول هایش، آن وقت گره می خورد با تاریخ و می شد یک کتاب تاریخ! زنده بودن قرآن به خاطر این است که شأن نزول ها در خود قرآن فراموش می شود و شما با یک سری شاخص ها، تشجیع ها و گروه بندی ها مواجه اید و شأن نزول ها به حاشیه می رود. قرآن با همین ویژگی ها می شود تبصرة (ق: ۸)؛ مایه ی بصیرت. (۳۱: ۴۶) من واقعا در کار آقا مانده بودم که ایشان یک فتنه ای را دارند اداره می کنند بدون گفتن هیچ اطلاع جدید به مردم! مثلا جمهوری ایرانی را که همه می دانند و روز قدس و همین! اطلاعات نمی دادند بلکه روی همین اطلاعات واضح، تحلیل می کردند و این همان سبک قرآن است. بله رهبر باید اطلاعات داشته باشد. وزارت اطلاعات باید اطلاعات داشته باشد ولی اگر قرار بودن آدم ها با اطلاعات آدم چیزی بفهمد، دائما باید بچرخیم و ببینیم کجا اطلاعات جدیدی هست! اما کسی که محل تمرکز همه ی اطلاعات بود به مردم اطلاعات نداد بلکه تحلیل و شاخص داد و این کار قرآن است. (۴۱: ۴۷) قرآن می گوید: قد نبأنا الله من أخبارکم کدام خبر؟ کدام چیز جدیدی بود که به صورت اخبار سری به این مردم رسید که برگردند بگویند خدا اخبار شما را به ما داد؟ این یعنی خدا ما را آگاه کرد، نه این که اطلاعات داد! همین که گروه هایی به جبهه نمی رفتند و پیغمبر می گفت ولو أرادوا الخروج لأعدوا له عدة (۴۶)آن کسانی که جبهه نمی روند بهانه می آورند که اگر می خواستند باید ساز و برگ جمع می کردند. اطلاعات دادن اصلا بصیرت زایی نیست؛ بلکه بصیرت آن است که شما با اطلاعات عادی که مردم دارند، آگاهی بدهی و رهبر روی اطلاعات مردم کار می کرد، نه اطلاعات سپاه! این نکته ی فوق العاده مهمی است (۴۲: ۴۸) که در خود قرآن رعایت می شود؛ یعنی در قرآن شما بدون این که درگیر هیچ شأن نزولی بشوید، قرآن به شما شاخص می دهد و همه گروه بندی ها را مشخص می کند. منافقین انگشت نما و منافقین مرموز! سؤال: با این شرایطی که می گویید منافقین انگشت نما شدند، پس کسانی که سقیفه را ایجاد کردند، یا جزء این گروه نبودند، یا واقعا این اتفاق نیفتاده که مردم صد درصد این ها را بشناسند. جواب: ببینید یک عده هستند که در مراتب پایین اند و یک عده مردوا علی النفاق هستند. شما آیه ی ۱۰۱ را ببینید: در این آیه می گوید: وممن حولکم من الأعراب منافقون؛ که یک سری از بادیه نشینان منافق اند ومن أهل المدینة؛ یعنی نزدیک پیغمبر، این ها مردوا علی النفاق اند؛ یعنی فوق تخصص نفاق اند! برای همین است که می گوید: لا تعلمهم؛ نه این که توی پیغمبر نمی شناسی، چون پیغمبر ولتعرفنهم فی لحن القول (محمد: ۳۰) است و این ها را از لحن قولشان می شناسد، بلکه مخاطب مردم اند که ای مردم شماها این ها را نمی شناسید نحن نعلمهم؛ ما می شناسیم. به همین دلیل است که سنعذبهم مرتین؛ کسی که نفاق اش پیچیده و مرموز می شود، او به عذاب دوچندان هم دچار می شود. بعد این مرتین را بگذارید کنار ضعفین (یا نساء النبی من یأت منکن بفاحشة مبینة یضاعف لها العذاب ضعفین (احزاب: ۳۰) ) که در مورد بیت پیغمبر آمده است. اتفاقاتی که در بیت پیغمبر و میان زنان پیغمبر دارد می افتد و لذا خدا دو برابر آن ها را عذاب می کند. خنثی کردن نفاق مرموز فقط با جمع شدن دور نقطه همگرایی ما نفاق هایی داریم بسیار مرموز در حدی که مردم واقعا نمی شناسند، با همه ی آگاهی ها و شاخص هایی که پیغمبر به جامعه داده است. یک عده ای هستند که این ها شناخته شده اند، در حدی که می گوید عذرخواهی این ها را قبول نکنید. ولی یک عده ای هستند که برای جامعه ناشناخته باقی می مانند؛ چون کار کرده اند روی نفاق. حالا شما که می گویید سقیفه، پیامبر با چه بهانه ای باید یک ابوبکر و عمری را بنشاند سر جایشان؟ جنگ که می رفتند، پشت سر پیامبر نماز می خواندند، دنیاگرا هم که نبودند، چگونه باید این جامعه روشن شود هنوز دل در گرو معارف دیگر دارند؟ این ها یک چیزهایی باریکی دارد که دیگر فهم جامعه نیست، فهم تک و توکی شاید برسد به این حرف ها، ولی جامعه نمی تواند بفهمد! لذا می شود لا تعلمهم نحن نعلمهم؛ شما دیگر نمی فهمید. کسانی که این قدر نفاقشان مخفی است که توطئه شان تنها با پیروی از رهبری اجتماع و رهبری جامعه می تواند خنثی شود. اگر شما توانستید دور این نقطه ی همگرایی قرار بگیرید – چون این منافقان هم دور همین قرار گرفته اند – از خطر این محفوظ می مانید. کسانی هستند که عبا به عبای پیغمبر دارند نماز می خوانند، جهاد هم می روند و انفاق هم می کنند و … . لذا این ها نفاق های پیچیده ای است که باقی می ماند و برای همین در مورد اعراب می گوید که الأعراب أشد کفرا ونفاقا (توبه: ۹۷)؛ این ها کفر و نفاقشان شدید است؛ مثل این گروه منافقین ما می مانند. رجوی و این ها دم از خدا می زنند، حرف های معارفی می زنند، انگیزش های بنیادین دارند ولی خیلی کله خرند در حرکاتشان! نفاقش شدید می شود، تخصصی نمی شود. نفاق تخصصی یک رشته ای است که دروسش در مدینه ارائه می شده است و ظاهرا کرسی های اصلی اش دست ابوبکر و عمر بوده است! یک تذکر اخلاقی وسط مباحث سیاسی؛ خدا می بیندتان! (۹۴): قد نبأنا الله من أخبارکم وسیری الله عملکم ورسوله؛ خدا و رسول اعمال شما را می بینند ثم تردون إلی علم الغیب والشهدة فینبئکم بما کنتم تعملون؛ و بعدش هم رد می شوید به سمت عالم الغیب و الشهاده. این همان جمله ای است که خدا آخر هر پاراگرافی می گوید برای این که یک ضابط درونی در درون انسان ایجاد کند که ألم یعلم بأن الله یری (علق: ۱۴)؛ نمی بینی که خدا می بیند؟ حواست را جمع کن که خدا دارد این ها را می بیند. این وسیری الله عملکم و رسوله را کنار بگذارید چون یک وسیری الله عملکم ورسوله والمؤمنون (توبه: ۱۰۵) داریم که این را در همان جا خدمتتان عرض می کنم. سیری الله به معنی علم های غیبی نیست، سیاق سوره این است که کارهایتان را دارند می بینند. شما در مشهد و منظر خدا و رسول و مؤمنین هستید؛ یعنی با این آگاهی دادن و با شاخص هایی که داده شده است، دارند شما را می بینند. شما در بستر اجتماعی دارید زیر نظر کار می کنید. البته این جمله وقتی که جدا می شود، مؤمنانی که همه ی اعمال را می بینند معنی خاصی می دهد که بعدا اشاره می کنیم. سؤال : در آیه ی سیری الله عملکم و رسوله بعدش می گوید ثم انگار که یک مرحله قبل از بازگشت است و همین را در آیه ی ۱۰۱ هم داریم که سنعذبهم مرتین ثم یردون إلی عذاب عظیم که این عذاب انگار مربوط به یک مرحله ی قبل است. جواب: درست است. ما یک مراحلی قبل از قیامت داریم؛ مثلا در لبه ی مرگ آیاتی داریم که می گوید یضربون وجوههم وأدبارهم (انفال: ۵۰)؛ که می زنند توی صورت و پشتشان (اردنگی می زنند). در این جا روایات آمده است که آن ملائکه ای که می خواهند او را از این دنیا بیرون کنند، می زنند پشتش و آن ملائکه ای که می خواهند او را در برزخ تحویل بگیرند، می زنند توی صورتش؛ یعنی تا برسد به آن عظیم؛ یعنی این سنعذبهم مرتین لزوما به این معنی که در همین دنیا عذاب می شوند، نیست. ممکن است تا قبل از آن عذاب عظیم، این ها عذاب هایی می شوند در برزخ و لبه ی قیامت و در لحظات احتضار و عذاب قبر. این مرتین هم در قرآن لزوما به معنای دو بار نیست که عدد ۲ در آن مفهوم باشد. گناه خواص برابر گناه عوام نیست این که می گویند یضاعف لها العذاب ضعفین (احزاب: ۳۰)؛ دو برابر به این معنا نیست که اگر این صد تا عذاب داشت الان می شود ۲۰۰ تا. دوبرابر یعنی کار را دوچندان می کند؛ یعنی تویی که همسر نبی هستی، اگر خطا و فاحشه می کنی؛ گناه بسیار فاحش می کنی.[۲] به همسران پیامبر می گوید: اگر گناهان بسیار فاحش بکنید، یک گناهش آن است که تو مرتکب شدی و دیگری این است که بیت نبی را لکه دار کردی. برای همین می گوید ضعفین؛ نه به این معنا که ضرب در ۲ می شود. یعنی این دو خطا است که داری مرتکب می شوی. ممکن است این خطایی که می کنی درجه اش ۱۰۰ باشد، ولی چون بیت نبی را که لکه دار می کنی این خطایش ده میلیارد باشد! یعنی کاری که تو می کنی از یک فرد عادی بدتر است. عذاب گناه خواص دو برابر گناه عوام است (سؤال) این را از آن جایی می گویم که فرهنگ گناه اصلا این است. گناه همیشه یک reng دارد کما این که در روایات ما یک ranking و درجه بندی بین ثواب ها و عقاب ها است. این وقتی با این دسته آیات جمع می شود، باید این معرفت را القا کند که چرا نساء نبی دوبرابر خطا دارند؟ چون دارد دو خطا انجام می دهد. در مورد انفاق هم که می گوید: مثل الذین ینفقون أموالهم فی سبیل الله کمثل حبة أنبتت سبع سنابل فی کل سنبلة مائة حبة والله یضاعف لمن یشاء والله واسع علیم (بقره: ۲۶۱)؛ آن را یضاعف می کند، بلکه واسع می کند در روایات هست که بیشتر از دو برابر است و این که عقوبت گناه بستگی دارد به خطایی که کرده ایم، این معرفتی است در قرآن راجع به گناه. مثلا بیت نبی یک عروسی پر خرج و همراه با اسراف برگزار کند، این بیت نبی را داغان کرده و این خیلی خطای بزرگی است. عذاب هم باید معادل، یا هم وزن خطا باشد. و ممکن است خطای دومی معادل آن خطای اولی نباشد بنابر این دو برابر معنا ندارد؛ مثلا زمانی هم که می گوید اگر برای این ها ۷۰ بار هم استغفار کنی، نمی بخشیم؛ شما برای این عدد هویت قائل هستید؟ پس از عدد به دلیل خارجی دست می کشیم. می گوییم هفتاد که چیزی نیست اگر پیامبر برای این ها هفتصد مرتبه هم استغفار کند، فایده ندارد. آیا ما یک ranking و درجه بندی در گناه ها و خطاها داریم، یا نداریم؟ به همین دلیل است که گناه صغیره و کبیره داریم. وقتی قبول بکنید که خطایی که در بیت نبی انجام شود از یک خطای دیگر خیلی بزرگتر است، حتی اگر کسی یک گناه اخلاقی انجام دهد و همان گناه را کسی از وابستگان به بیت نبی انجام دهد، علاوه بر این گناه فاحشه یک گناه دیگر هم دارد و آن گناه این است که شخصیت نبی را داغان کرده است. حالا ما می خواهیم این دو گناه را با هم بسنجیم، کدامش بزرگتر است؟ طبیعتا جمع این دو گناه روی هم از دو برابر آن گناه بیشتر است، پس مرتین لزوما به معنای دو برابر نیست، پس می توان به دلائل خارجی از این اعداد دست کشید. در روایات ما هم هست که می گویند نصف دین این است و دوباره نصفش چیز دیگری است و دوباره نصف دین آن است… مگر دین چند تا نصف دارد؟! این اعداد دقیقا معتبر نیست. مرتین هم به معنای دو تا خطا است. در روایت حضرت امیر می خوانید که: الراضی بفعل قوم کالداخل فیه معهم؛ کسی که رضایتی به فعلی می دهد مانند کسانی است که داخل در فعل اند وعلی کل داخل فی باطنه إثم؛ نه مرتین! یعنی کسی که داخل است، دو گناه دارد. ولی این دو گناه به یک میزان نیست. اثم عمل به وإثم رضی به؛ که گناه عمل به آن با گناه رضایت به آن مساوی نیست. در روایات داریم که اثم عمل به مراتب بیشتر از اثم رضا است. سؤال: کلمه ی مرتین به معنای دو برابر است یا دو بار؟ می تواند دو بار عذاب دهد و دفعه ی دوم با دفعه ی اول برابر نباشد. جواب: بله این هم درست است. مرتین؛ یعنی دو بار. معنی لغوی ضعف؛ یعنی دو برابر. این آیه را نگاه کنید؛ سوره اعراف آیه ۳۸: ص ۱۵۵: قال ادخلوا فی أمم قد خلت من قبلکم من الجن و الانس فی النار بروید در آتش کلما دخلت أمة لعنت أختها؛ هر امتی که وارد می شود، مانندش را لعنت می کند – اخت به معنی مثل و مانند است که می گوییم کان و اخواتها برای این است – حتی إذا ادارکوا فیها؛ وقتی که همه شان در آن جا گرد می آیند قالت أخرئهم لأولئهم؛ پیروان به پیش آهنگانشان می گویند ربنا هؤلاء أضلونا؛ این ها ما را گمراه کردند فاتهم عذابا ضعفا من النار؛ این ها را دو برابر عذاب کن؛ یعنی بیشتر باید عذاب شوند چون ما را هم گمراه کرده اند قال لکل ضعف؛ برای هر دو گروه ضعف است و این هم به معنای دو برابر نیست، بلکه یعنی این ها هم دو خطا کردند؛ هم خطا کردند و هم با پیروی شان آن ها را تقویت کرده اند. حالا گناه پیش رو بیشتر است یا پس رو؟ گناه پیش رو! با این که برای هر دو گروه دو گناه وجود دارد، در قرآن آمده است که وهم بدءوکم أول مرة (۱۳)؛ یعنی این ها اول شروع کردند! جایی که کسی پیشقراول کاری می شود و بقیه انجام می دهند همان طورکه من سن سنة حسنة کان له وزر من عمل بها، وقتی کسی سنت سیئه بگذارد، گناه پیروی دیگران را هم دارد. بنابراین گناه پیش رو بیشتر از پس رو است و ضعف به معنای دو گناه است و نه دو برابر. برای آن یک گناه انجام فعل و یک گناه پیشقراولی و برای این یک گناه انجام فعل و یک گناه تقویت پیش رو. هردو دو گناه کرده اند اما کسی که گناه را راه می اندازد گناهش بیشتر از پیرو آن گناه است. تفاوت اعتذار و اعتراف سؤال: مجازات های دنیوی برای فرد گناهکار، آیا تخفیفی هم برای مجازات های آن دنیا دارد؟ جواب: بله. برای همین داریم که درباره ی کسی تا زمان مرگش محکم حرف نزنید، تا نمرده نگویید که تو قطعا در جهنمی! اگر مرد می توان گفت که با این کارهایی که کرده، به هر جهت پایش گیر است! مگر این که حسابش با ارحم الراحمین بیفتد! این قدر قدرت قضاوت درش هست برای فرد؛ چون دو جور گناهکار داریم: یک کسی که: وءاخرون اعترفوا بذنوبهم خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا عسی الله أن یتوب علیهم إن الله غفور رحیم خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا (۱۰۲)؛ یک عده ای از این منافقین هستند که وءاخرون اعترفوا بذنوبهم؛ در آخر اعتراف می کنند و این فرق دارد با کسانی که می آیند قسم می خورند که از ما راضی باشید و ای مردم دلتان را با ما صاف کنید. که می گوید این ها قبول نیست، ولی یک عده می آیند اعتراف به گناه می کنند نه این که عذر بیاورند. این ها خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا؛ کسانی بودند که در اعتراف به گناهشان، خودشان را به ستون مسجد بسته بودند، نه اینکه پیش خدا اعتراف کنند! این جزء محکمات قرآن است که خطاهای اجتماعی، توبه ی اجتماعی لازم دارد و خطاهای فردی هم توبه ی فردی نیاز دارد. شما نمی توانی مال طرف را بخوری و بعد بروی به درگاه خدا توبه کنی! خطا و توبه باید معادل همدیگر باشد. برای همین است که در مورد یهودی ها می گوید که إلا الذین تابوا وأصلحوا وبینوا (بقره: ۱۶۰)؛ تو که تبیین نکردی، توبه ات این است که الان بروی تبیین کنی و حرف بزنی. نه این که گوشه ی خانه توبه کند! کسانی که غلط کردم نامه ی اجتماعی نوشتند – شاهدش هم این است که خودشان را بستند به ستون مسجد – اعتراف کردند نه اعتذار! و چقدر فرق است میان اعتذار و اعتراف! اعتذار یعنی اگر من نیامدم به خاطر فالان چیز بود (بهانه و توجیه ) خلطوا عملا صالحا و ءاخر سیا عسی الله أن یتوب علیهم؛ یک عده عمل صالح و سیئه با هم می کنند ولی عمل صالح دارند؛ یعنی نماز می خواند برای خدا، صدقه می دهد برای خدا، ولی کارهای اشتباه هم می کند؛ نگاه به نامحرم هم می کند. این می شود خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا؛ یک نفر صدقه می دهد برای خدا، بعد یک جای دیگر کم می آورد و سر شخص منت می گذارد؛ این می شود خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا . یک نفر برای ریا به کسی صدقه می دهد؛ این دیگر خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا نیست اصلا. این عمل در زمان انجام، یک ضریب صفر به خود گرفته است. حالا این آیه را به عنوان آیه آخر بخوانیم، آیه ۲۶۴ بقره: وقتی عمل، باطل می شود این آیه یک هنرنمایی در مثلش آورده و برای همین قابل دقت است. یأیها الذین ءامنوا لا تبطلوا صدقاتکم بالمن والأذی؛ صدقات خودتان را با منت و اذیت، باطل نکنید. بعد می گوید مثل چه کسی؟ کالذی ینفق ماله رئاء الناس؛ مانند کسی که مالش را ریائی انفاق بکند. این می شود بطلان! ولی اگر کسی صدقه بدهد و بعدا منت بگذارد، این خلطوا عملا صالحا وءاخر سیا است! یک نکته ی باریکتر ز مو این جا بود. یک موقع شما صدقه می دهید که منت بگذارید، مانند کسی که می دهد تا ریا کند؛ این اصلا باطل و پوچ است و فعل نیست اصلا. تشبیه اش مهم است، به فعلی تشبیه می کند که آن فعل در متن خودش مشکل دارد. چون معنی خودش که واضح است که لا تبطلوا صدقاتکم بالمن والأذی ولی به چیزی تشبیه می شود که متن فعل اصلا مشکل دارد، پس طرف مشبه آن نیز باید در متن فعل مشکل داشته باشد. لذا در روایات به صراحت آمده است که ما مؤمن را در این دنیا عذاب می کنیم تا بخشی از عذاب های اخروی اش کم شود. درباره نقش قصاص و دیات در روایات آمده که همین که مؤمن گرفتار قصاص می شود، بخشی از عذاب اخروی او کم می شود. مراقبت کم بهتر از رها کردن کل مراقبت است روایت معروفی از حضرت امیر آمده به برادر دینی خودشان- (کلمه قصار: ۲۸۹) و می گویند حتما خود را به این اخلاق متخلق بکنید. که حالا یا ابوذر است یا عثمان ابن مظعون، یا یک کارکتری است – کان یعظمه فی عینی صغر الدنیا فی عینه؛ این که دنیا در چشمش کوچک بود، او را در چشم من بزرگ کرد. جزء اولین چیزهایی که حضرت در مورد برادر دینی شان می گویند: کان خارجا من سلطان بطنه؛ از تحت تسلط شکمش خارج شده بود. این همان تعبیری است که ما در فارسی می گوییم شکمو؛ یعنی فرمان از شکم است که برود و در سوپرمارکتی بچرخد که الان چی هست که من باید آن را بخورم! در ماه رمضان که در آستانه اش هستیم، یکی از خاصیت هایش این است که آدم را از سلطان بطنش خارج کند که خیلی وقت ها نمی کند و حتی برعکس می کند! این که شخص با ولع زیادی برای خوردنش برنامه ریزی می کند؛ یعنی یک ماه رمضان می رود و می آید و در این زمینه نتیجه ی عکس می گیرد. البته اینکه به فرمان خدا ۱۶ ساعت گرسنگی و تشنگی را تحمل می کند، خودش کار بزرگ و خوبی است، ولی خیلی وقت ها باید از مواهبی که در روزه داده می شود، پاسداری کرد طرف یک هفته قبل از عروسی گارد گرفته که نمی خورم که بروم و در عروسی بخورم! با چنین روحیه ای است که وقتی به عروسی دعوت می شود، خیلی خوشحال می شود که اشربه و اطعمه آن جا بالاجتماع فراهم است. این نکته را باید یک مقداری در ایام ماه رمضان این را دقت کرد، به علاوه ی این چیزی که در انتهایش می گویند که در بحث های اخلاقی نکته ی مهمی است: فعلیکم بهذه الخلائق فألزمواها وتنافسوا فیها، فإن لم تستطیعوها فاعلموا أن أخذ القلیل خیر من ترک الکثیر؛ اگر نتوانستید این گونه شوید، این را بدانید که کمش را هم که انجام می دهید، بهتر از آن است که کثیرش را رها کنی.؛ اگر شما نمی توانید بروید سر یک سفره عروسی یک غذا بردارید، سه تا بردارید و دیگر دور نزنید؛ یعنی روی خودتان کار کنید! شروع کنید! صلوات! [۱]. أفلم یسیروا فی الأرض فتکون لهم قلوب یعقلون بها أو آذان یسمعون بها فإنها لا تعمی الأبصار ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور [۲] . فاحشه به معنای گناه اخلاقی نیست، به معنای گناه بسیار فاحش است و تای آن تای مبالغه است؛ مثل ة علامة می ماند که یعنی بسیار عالم، یا داریم که بل الإنسان علی نفسه بصیرة (قیامت: ۱۴)؛ یعنی آدم در دانستن هر چیز عالم باشد در دانستن خودش علامه است. فاحشة هم به معنی گناه بسیار فاحش است.