همدان شهر اولین خیزش ها و تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در تاریخ سال های دور قبل از انقلاب و بعد از آن بوده است، به طوری که گاهی خیزش مردمان آن بستری برای یک کار و خیزش بزرگ ملی شده، درست مثل خیزش بابصیرت مردم در هفتم دی ماه و اتصال این نگاه پربصیرت به نهم دی در کشور.

خبرگزاری فارس همدان؛ همدان این شهر قرون و اعصار در تاریخ چندهزار ساله خود بستر حوادث، پدیده ها، خیزش هایی بوده که باید به منزله موجودی زنده مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرد، باید رابطه هر یک از این تحولات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با مبانی فکری رایج در آن دوره به درستی و با دقت مطالعه شود.

قطعا تمام زوایای تاریخی کشور، ناگزیر از توجه خاص به تواریخ محلی و منطقه ای است که معمولا در برگیرنده تمام حوادث کشور آن هم در ابعاد کوچک تر و گاهی مفصل تر نسبت به نقش و اهمیت آن ناحیه در حوادث ملی و کشوری بوده است و حتی به جرأت می توان گفت که گاهی خیزش، حوادث، رویداد و یک قیام بومی و محله ای خود بستری برای یک کار و خیزش بزرگ ملی شده و اینگونه حوادث در تاریخ معاصر ایران به وضوح دیده می شود و اهمیت تحقیق و پژوهش هایی در این باب بر کسی پوشیده نیست.

یکی از آن حوادث تاریخی که برای همیشه در تاریخ این شهر به یادگار ماند خیزش مردم همدان در ۷ دی سال ۸۸ بعد از ماه ها فتنه انگیزی در کشور بود؛ ۷ دی اولین اعتراض مردمی کشور برای بیان انزجار و نفرت از فتنه و سران فتنه بود.

اعتراضی مردمی که به صورت خودجوش شکل گرفت و یک روز بعد از آن، حماسه مهم و بزرگ ۹ دی در سراسر کشور رخ داد و از آن زمان تا به امروز مردم بصیر، آگاه و آزاده این سرزمین هر ساله در ۹ دی برای حمایت از رهبر و به عشق ولایت از خانه ها بیرون آمده و اتحاد و همبستگی خود را به دشمنان نشان می دهند و در این روز یکصدا فریاد می زنند که خط و ربطشان با هرچه اغتشاش و اغتشاگر جداست.

امروز به مناسبت روز ۹ دی بر آن شدیم به تحلیل خیزش های مختلف در همدان در طول تاریخ حیات آن بپردازیم و این که بیان کنیم منشأ همه این شروع ها در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و … برای نخستین بار در کشور ریشه در تاریخ کهنش دارد و تا امروز نیز ادامه داشته است، از این رو به طور قطع می توان گفت «همدان شهر اولین ها» است.

از این روز برای بررسی زوایای تاریخی این رویدادها به سراغ دکتر ابوالفتح مؤمن، استاد و پژوهشگر تاریخ، مؤلف و نویسنده رفته و در این گفت و گوی دو ساعته مستمع سخنان شیرین وی بودیم.

ابوالفتح مؤمن در ابتدا ضمن قدردانی از خبرگزاری فارس برای پیگیری و تعصبش نسبت به بازخوانی تاریخ همدان گفت: اگر خبر و گزارش تاریخی یک منطقه به خوبی منعکس شود می تواند بابی برای ارائه مکاتبات، عکس ها، دست نوشته و اسناد تاریخی از سوی افراد دیگر شده و بر غنای کار یک پژوهشگر بیفزاید.

تاریخ همدان، تاریخ پرفراز و نشیبی دارد و می توان بر اساس اسناد، ادله و مدارک موجود ادعا کرد که «همدان شهر اولین ها» است زیرا اتفاقات و تحولات سیاسی، اجتماعی و … زیادی در این منطقه رخ داده که تأثیر شگرف خود را نه تنها در سراسر ایران بلکه بر قاره آسیا در طول قرون گذشته، داشته است.

برای بیان ریشه یابی خیزش های همدان بهتر است همدان را از زمان ایران باستان مورد بررسی قرار دهیم.

****

همدان در سال ۷۵۰ (ق.م) اولین پایتخت حکومت ایران در زمان ماد بوده که بعدا مبنای بزرگ ترین امپراطوری جهان در زمان هخامنشیان شد و همچنین دارای آرشیو اسناد و بایگانی دولتی بوده که به دست آوردن نوشته ای بر روی پوست در منطقه تپه پیسا و دیزج گواه این مطلب است.

****

در زمان حکومت هخامنشیان نیز اولین دانشکده پزشکی آسیا در همدان به نام مکتب سده دایر می شود که فیثاغورث در کتاب خود به آن اشاره کرده، حال چرا به نام مکتب سده؟ چون در این دانشگاه مدرن پزشکی همیشه ۱۰۰ نفر دانشمند و دانشور پزشکی وجود داشته و هرگز نمی گذاشتند که این تعداد کمتر از ۱۰۰ نفر شود و همیشه ۱۰۰ پزشک حاذق در دانشگاه حضور داشته است.

****

رخدادهای زیادی در تاریخ این شهر وجود دارد اما سعی می کنم به وقایع مهم بپردازم. در دوره اسلامی و زمان مختار ثقفی، همدان شهری زیر نظر حکومت عراق و مختار بود و در زمانی که مختار برای انتقام دشمنان واقعه کربلا قیام کرد؛ مردم همدان با آگاهی خوبی که از وقایع سیاسی آن زمان و براساس علاقه ای که به اهل بیت(ع) داشتند و اهداف مختار را برای سرکوبی یزیدیان می دانستند اولین مردمانی بودند که حاکم مختار را پذیرفت و خراج ارسال کرد.

****

بعد از این به زمان حمله مغول ها در سال ۶۱۶ ه. ق می رسیم که رویارویی مردم همدان مانند دیگر شهرها در برابر حمله مغول ها آمیخته با مقاومت و ایثار بود و یک مجتهد بزرگ و روحانی شیعه به نام «تقی الدین حمامی» مردم را کنار هم جمع کرد و فرماندهی نظامی را علاوه بر رهبری دینی برعهده گرفت؛ این هم جزو اولین کارها در کشور بود که یک روحانی فرماندهی نظامی داشته و در مقابل مغول ایستادگی می کند و در آخر نیز به شهادت می رسد؛ پیشنهاد می کنم که برای این فرد مانند فیلم سربداران باید فیلمی ساخته شود.

****

در زمان انقلاب مشروطه آنچه در این دوران شاخص بوده تشکیل اولین انجمن ایالتی نه تنها در ایران بلکه در آسیا در همدان ایجاد شده آن هم دو ماه قبل از انقلاب مشروطه در سال ۱۳۲۴ ه. ق.

صفاعلی ظهیرالدوله در آن دوران حاکم همدان بود و با انتصاب او به عنوان حکمران همدان، این شهر دچار تحولات عمیق و ریشه داری می شود و این شهر در زمان او در مسیر تعالی، ترقی و قانون مداری قرار می گیرد.

این مجلس با حضور ۵۰ نفر از اصناف، طیف ها و اقلیت های مذهبی مختلف به نام «مجلس فواید عمومی» به دستور ظهیرالدوله تشکیل شد و آنچه مشروطه برای آن می جنگید دو ماه قبل توسط او و بزرگان شهر در همدان شکل گرفت.

همچنین برای ساخت این مجلس اولین همگرایی در خور توجه توسط مردم نیز صورت گرفت؛ در این واقعه تمام محصلان و معلمان به همراه خود یک دستمال گچ و یک دانه آجر برای ساخت ساختمان مجلس آورده اند و این همگرایی در ایران اولین بوده است. البته جلسات اولیه ای در «مسجد میرزاتقی» صورت می گیرد. منظور اصلی ظهیرالدوله از تشکیل این مجلس پشتیبانی قشرهای مختلف مردم از حکومت اصلاح طلب خود و تشکیل جبهه ای علیه زورگویان و مستبدان بوده است.

فردی به نام شیخ محمدتقی معروف به «معین الاصناف» که بعد از مجلس فوائد عامه به وکیل الرعایا ملقب شد، وی در مجلس فواید عامه فعال بوده و وقتی مجلس شورای ملی شکل گرفت همدان اولین شهری بود که نماینده خود را که همین فرد بود به مجلس فرستاد و به او «نوبرالوکلا» می گفتند.

****

بعد از انقلاب مشروطه اولین نهضت یا خیزش دانش آموزی کشور در سال ۱۳۳۰ ه.ق در همدان شکل گرفت که در این دوران آیت الله شیخ محمدباقر بهاری کالاهای روسی را در پی اولتیماتوم روسیه تحریم می کند و مردم خصوصا دانش آموزان مدرسه «شرافت» علیه روس ها تظاهرات کرده و علیه روسیه شعار می دهند و از مشروطه حمایت می کنند، پسر آیت الله محمدباقر این خاطرات را بیان کرده که در مرکز اسناد موجود است.

****

یکی از وقایع سیاسی دیگر که برای اولین بار در کشور آن هم در همدان اتفاق افتاده مربوط به مبارزه علیه بهائیت است. بهائیان در همدان نفوذ و شروع به فعالیت می کنند و در سطح شهر به منظور گسترش عقاید خود جلسات مختلفی برپا می کردند. به دنبال اقدامات این فرقه، روحانی جلیل القدری به نام حجت الاسلام سید عباس موسوی معروف به «داعی الاسلام» مجلسی را برای اولین بار در کشور به نام مجلس «دعوت اسلامی» با یک اساسنامه و مرامنانه مدون برای برخورد فرهنگی با تهاجم بهاییون در سال ۱۳۲۴ ه.ق پایه ریزی کرد. در این مجلس ۱۶ تن از علمای شهر حضور داشتند که علاوه بر پاسخ به شبهات در خصوص فرقه بهائیت به انجام امور خیریه و کمک به فقیران می پرداختند، این مجلس روزهای دوشنبه برپا می شد و آن چنان تأثیری داشت که «شوقی افندی» سرکرده بهائیان شرکت بهائیون در این مجلس را تحریم کرد.

اولین دارالایتام همدان توسط سید حسین مدنی ملقب به مترجم نظام که یکی از افراد فعال این مجلس بود در خیابان شکریه افتتاح می شود.

****

در دوره پهلوی اول، اولین تحول شهرسازی و معماری کشور در همدان بوده که از آن به عنوان «دریدگی معماری» یاد می کنند که بافت سنتی را به هم زد و همین میدان امام و ۶ خیابان منشعب شده از آن توسط دو مهندس آلمانی به نام (کارل- فریش) که زن و شوهر بودند در همدان طراحی و اجرا شد و بعد از همدان تحولات معماری در شهرهای دیگر کشور به دستور رضاخان اتفاق افتاد.

****

همچنین اولین کارخانه چرمسازی ایران در محله چرمسازی ( دانشکده کشاورزی فعلی) در سال ۱۳۱۲ توسط ارباب اردشیر یگانگی که تاجر ثروتمندی زرتشتی بود، افتتاح شد که ۹۰ کارگر در آن کار می کردند که این کارخانه در تحولات سیاسی و اقتصادی همدان و کشور نقش بسزایی داشته است. پوست و چرم همدان آنقدر معروف بود که در برخی از کتب گردشگران خارجی چون سفرنامه جکسون به آن اشاره شده است.

****

در ادامه باید گفت که اولین بمباران در جنگ جهانی دوم در تاریخ ۶ شهریور سال ۱۳۲۰ در همدان اتفاق افتاد که طبق اسناد ۱۵ نفر شهید و بیش از ۳۰۰ نفر مجروح شدند و محل دفن این شهدا در هنرستان امام علی(ع) فعلی در محله جوادیه همدان بوده و این منطقه به نام منطقه شهیدا (به گویش همدانی) معروف بوده است.

****

پیرو این قضایا در جریان نهضت ملی، و آستانه کودتای ۲۸ مرداد، همدان اولین شهری است که در کودتای ناموفق ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ باز اولین شهری است که سه روز قبل از کودتای ۲۸ مرداد به پا خواسته و و باز برای اولین بار در کشور مجسمه شاه توسط مردم همدان پایین کشیده می شود.

به دنبال این واقعه همدان باز اولین شهری است که در روز ۲۸ مرداد تسخیر نظامی می شود. تیمور بختیار که از کرمانشاه عازم تهران بوده به محض ورود به همدان این شهر را تسخیر و تظاهرات مردم را سرکوب می کند که این واقعه در کتب تاریخی مختلف بیان شده است.

****

این خیزش ها نشان می دهد مردم همدان از رشد سیاسی و اجتماعی بالایی برخوردار بوده اند و این رشد به زمان فعلی آنها برنمی گردد بلکه ریشه در گذشته و تاریخ غنی آنها دارد.

وقتی به دوران قبل از پیروزی انقلاب می رسیم، با کمی در مطالعه تاریخ همدان متوجه تحولات و اقدامات بزرگ مردم و علمای این دیار می شویم که در تسهیل جریان پیروزی انقلاب نقش مهمی داشته اند. از جمله اقدامات سیاسی شهید محراب آیت الله مدنی در همدان بوده که به فرمان وی در ۲۲ بهمن سال ۵۷ از حرکت تانک ها که از کرمانشاه عازم تهران هستند، به کمک مردم غیور و انقلابی همدان جلوگیری کرده و این واقعه بزرگ در خاطرات بزرگانی چون سید جلال حسینی، سردار شهید همدانی و افراد مختلف عنوان شده است.

****

همچنین واقعه ۳۰ مهر سال ۵۷ که دانش آموزان دختر و پسر همدان راهپیمایی عظیمی به چند علت مختلف ترتیب دادند و این تظاهرات به خیابان شهدای فعلی کشیده می شود و رژیم مردم را به گلوله بسته که در این روز سه نفر شهید و عده زیادی مجروح شدند. بنده واقعه این روز را در یک کتاب ۳۴۰ صفحه ای به نام «خیزش دانش آموزی» نوشته ام که اخیرا به چاپ رسیده است.

****

انقلابیون همدان اولین مدافعان در غرب کشور در جریان ناامنی های کردستان، پاوه و …هستند که به این منطقه رفته و به دفاع از مرزهای ایران پرداختند و نقش و اقدامات رزمندگان و سرداران همدان در دفاع مقدس چون شهید همدانی، شهید چیت سازیان، شهید ترک و …زبانزد بوده و در کتاب های تاریخی چون مهتاب خین و …مربوط به جنگ و دفاع مقدس به آنها به طور مفصل اشاره شده است.

****

در دوران جنگ نیز اولین نمازجمعه ای که بمباران شد ( تاریخ ۲۱ تیرماه سال ۶۱) که با احتساب مناطق دیگر شهر بیش از ۵۰۰ نفر شهید و مجروح شدند.

استاد ابوالفتح مؤمن در پایان مطالب خود خاطرنشان کرد: متأسفانه همدان دارای ظرفیت و پتانسیل های فراوانی بوده اما از نظر معرفی، بهره برداری و اطلاع رسانی این ظرفیت ها کند عمل کرده و یا مورد عنایت قرار نمی گیرد. معتقدم تاریخ همدان دچار مظلومیت حادی شده است که محلات تاریخی ما یا دچار فراموشی شده و یا خیابان کشی شده یا تبدیل به برج و آپارتمان می شود. هرچند کارهای پژوهشی تاریخی بسیاری در این شهر انجام می شود اما همه به صورت جزیره ای بوده و یکپارچه نیست.

امیدوارم در آینده محققان و پژوهشگران تازه نفسی با دستیابی به اسناد و مدارک و منابع تازه تری در واکاوی لایه های تو در توی این سرزمین بر معرفی غنای آن بیافزایند.

در پایان این گزارش می توان گفت این اولین ها تنها بخشی از تاریخ غنی همدان در طول عمر چند هزار ساله خود براساس اسناد و مدارک بوده که البته قابلیت نوشتن چند کتاب را دارد. اولین هایی که در این گزارش آمده بیشتر در حوزه سیاسی- اقتصادی است در حالی که همدان در زمینه فرهنگی در خصوص ساخت مدارس و کتابخانه ها اولین های فراوانی دارد و لازم است برای هر یک از آنها مطالعه و پژوهش های جداگانه ای صورت بگیرد.

آنقدر کار زمین مانده پژوهشی تاریخی وجود دارد که باید این موضوع برای حفظ تاریخ و اصالت این شهر مورد توجه و حمایت ویژه قرار بگیرد. چیزی که این روزها بر اثر بی توجهی و عدم علاقه به تاریخ این مرزوبوم کمرنگ شده است.

حال به خوبی روشن شد که خیزش مردم همدان در ۷ دی سال ۸۸ برای اولین بار در کشور بعد از ماه ها آشوب دشمن یعنی دو روز قبل از ۹ دی ریشه در تاریخ سیاسی و اجتماعی تار و پود این شهر و رشد آگاهی و بصیرت مردم این دیار دارد.

----------------

الهام شهابی

-----------------

انتهای پیام/۸۹۰۰۱/خ