به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عجب و خودپسندی از مهلک ترین رذایل اخلاقی در زندگی فردی و اجتماعی به ویژه در حوزه اعتقادات و اخلاق است. این خصلت را به معنای ناز، خویشتن بینی و انکار آنچه بر تو وارد آید گفته اند. در المنجد این چنین بیان شده است: خودپسندی یا قبول نکردن ایراد و انتقاد بجا. خودپسندی و عجب، آن است که آدمی به سبب عمل، کمال، مال، زیبایی، منصب و مقام و اموری از این دست، خود را بزرگ بشمارد. انسان خودپسند، کسی است که گمان می کند، ویژگی های ممتاز و برجسته و اعمال مهمی دارد؛ خواه این گمان او واقعیت داشته باشد و خواه توهمی بیش نباشد. امام خمینی (ره) درباره عجب می نویسد: مرحله اول عجب، حالتی است که فرد در قلب خود، با ایمان یا ویژگی دیگرش بر خداوند منت گذارد.

احمد بن نجم در مورد عجب و غرور از امام رضا (ع) سکال کرد که آیا فاسدکننده عمل است یا نه؟ حضرت فرمود عجب درجاتی دارد: یکی این که رفتار و کردار بد بنده به صورت خوبی برای او جلوه می کند و می پندارد که خوب کاری کرده است و از درجات عجب این است که بنده ای به پروردگارش ایمان بیاورد، پس به این مناسبت بر خدای خود منت می گذارد و حال آن که در ایمان آوردن او خدایش بر وی منت دارد؛ العجب درجات منها أن یزین للعبد سوء عمله فیراه حسنا فیعجبه و یحسب أنه یحسن صنعا و منها أن یؤمن العبد بربه فیمن علی الله و لله المنة علیه فیه. (تحف العقول، النص، ص۴۴۴)

خداوند در آیات قرآن به صورت مستقیم و غیر مستقیم به این صفت رذیله اشاره می فرماید. در آیه۲۵ سوره توبه در مقام رد و مذمت آن می فرماید: «و یوم حنین اذ اعجبتکم کثرتکم؛ و روز حنین که فریفته و مغرور کثرت خود شدید». همچنین این خصلت را در فردی به نام قارون می بینیم، آنجا که ثروتش را به اندوخته علمی خود نسبت داده و گفت: «قال إنما أوتیته علی علم عندی؛ (قارون) گفت: این ثروت را به وسیله علمی که نزد من است به دست آورده ام.»

از دیگر سو اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در لزوم پرهیز از عجب و خودپسندی روایاتی را بیان فرموده اند. در مذمت آن همین بس که امیرالمؤمنین(ع) در روایتی فرمود: گناهی که تو را پشیمان کند بهتر از کار نیکی است که تو را به خود پسندی وا دارد؛ سیئة تسوءک، خیر عند الله من حسنة تعجبک»؛ (حکمت۴۶ نهج البلاغه)؛ این از آن روست انسان معصیت کاری که از عمل زشت خود ناراحت می شود به سوی پشیمانی و توبه و جبران آن گام بر می دارد حال آنکه آن کس که از کار نیک خود مغرور می شود گامی به سوی ریاکاری بر می دارد. توبه آثار شوم آن معصیت را می شوید در حالی که غرور عجب و ریا از کارهای نیک، انسان را به پرتگاه گناهان کبیره می کشاند. در حدیثی از پیغمبر اکرم می خوانیم: «من رأی أنه مسیء فهو محسن; کسی که خود را بدکار می داند او نیکوکار است» (شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج۲۰، ص۳۱۷) در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم که فرمود: «خداوند متعال به داود وحی فرستاد: «بشر المذنبین وانذر الصدیقین; گنهگاران را بشارت ده و صدیقین (والا مقام) را بیم ده» (داود تعجب کرد و) عرض کرد: ای پروردگار چگونه چنین چیزی ممکن است؟ خداوند فرمود: گنهکاران (پشیمان و نادم) را بشارت ده که من توبه آنها را می پذیرم و از گناهانشان صرف نظر می کنم و صدیقین را بیم ده که از اعمالشان عجب به خود راه ندهند»

در هر صورت عجب و خودپسندی خصلتی است که خوب و بد را گرفتار می کند؛ خوبان را از جنبه های مثبت و به صورت نرم به سمت خود می کشاند و بدان و کفار را از جهات دیگر درگیر خود می کند. این خصلت از آن رو بسیار ناپسند است که انسان را به سوی کبر سوق می دهد. کسی که دچار عجب شده است باید توجه کند خداوند بنده ای را دوست دارد که به درگاه او با ذلت و خواری و مسکنت برود و تضرع و زاری و طلب بخشودگی کند نه بنده معجب و مغرور و متکبر را؛ همچنین با مطالعه زندگانی کسانی که دچار این خصلت ناپسند شده نظر اندازند و عاقبت شوم آن ها را در ذهن خود تداعی کنند و نیز بداند انسانی که دچار عجب و خودپسندی است، هیچ گاه در قلب مردم جایگاهی ندارد.

انتهای پیام/