به گزارش گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، برخی کاربران با ثبت سوژه در سامانه فارس من از «مشکل دانشجویان دکتری در دفاع از رساله دکتری بدون مقاله» گلایه کرده اند.

این کاربران عنوان کرده اند که «صدها دانشجوی دکترای ترم ۱۵ هستند و به دلیل نداشتن مقاله نتوانستند دفاع از رساله کنند. راهکاری برای این منظور پیدا کنید.»

خبرنگاران فارس پیگیری این سوژه را در دستور کار دارند و نظرات مسؤولان و کارشناسان متعددی را جویا شده اند.

*مقاله نباید پیش نیاز گرفتن دکتری باشد

شریف مرادی استادیار پژوهشکده سلولهای بنیادی، پژوهشگاه رویان در گفت وگو با خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس اعلام کرد که در این باره، پژوهشی انجام داده است که به این سوال که چرا مقاله نباید پیش نیاز گرفتن دکتری باشد پاسخ می دهد.

در این پژوهش علمی تصریح شده است: «دانشگاه ها و پژوهشگاه ها با وجود تفاوت های بسیار، در یک چیز مشترک هستند و آن هم مقاله محوری (publish or perish) است. انتشار مقاله برای اکثر افراد دانشگاهی و غیر آن مزایای بسیاری دارد؛ دانشجویان دکتری هم از این مسئله مستثنی نیستند، چرا که می تواند احتمال بدست آوردن سمت دانشگاهی را برای آنها بیشتر کند. اما مشکلات زمانی به وجود میآیند که دانشجویان دکتری برای فارغالتحصیلی خود، ملزم به انتشار مقالات شوند. دانشجویان دکتری بخش جدایی ناپذیر محیط دانشگاهی هستند و بیشتر ملزم میشوند که یک یا چند مقاله علمی قبل از دفاع از پایان نامه چاپ کنند، این امر به ویژه در کشور ما ایران (و نیز برخی کشورهای دیگر نظیر هند) صدق می کند که دانشجویان باید بسته به دانشگاه، یک تا سه مقاله منتشرشده یا پذیرفتهشده قبل از فارغالتحصیلی ارائه دهند.

*موافقت یا مخالفت با مقاله اجباری؟

بحثها و استدلالهای زیادی هم له و هم علیه الزام چاپ مقاله به عنوان پیششرط فارغالتحصیلی دانشجویان دکتری در بین اقشار مختلف دانشگاهی از جمله خود دانشجویان دکتری وجود دارد. هر چند الزام انتشار مقاله، متضمن داوری پروژه های دکتری توسط متخصصان خارجی است، اما داوری بیرونی لزوما کیفیت کار را بالا نمی برد، چرا که این داوری میتواند جانبدارانه یا ناکارآمد باشد، الزام چاپ مقاله حتی می تواند اعتبار و حیثیت علمی هیات داوران پایاننامه را زیر سوال ببرد، زیرا عملا ارزیابی آنها تنها زمانی معتبر شمرده میشود که قبل از آن، طرح تحقیقاتی و مقاله حاصل از آن توسط داوران مجلات پذیرفته شده باشد.

*الزام به انتشار مقاله برای فارغالتحصیلی استرس دانشجویان را افزایش می دهد

به دلیل حجم بالای کاری، دانشجویان دکتری تحت استرس و فشار ذهنی و روانی قابلتوجهی قرار دارند و الزام به انتشار مقاله برای فارغالتحصیلی می تواند این وضعیت را بدتر کند. برخی دانشجویان در صورتی که حقوق کمی دریافت کنند یا حتی بدتر، چنانچه هیچ حقوقی دریافت نکنند، ممکن است به شدت تحت فشار مالی قرار بگیرند، به ویژه زمانی که به دلیل تاخیر گریزناپذیر در چاپ مقاله مجبور هستند فارغالتحصیلی خود را عقب بیاندازند. موضوعی که شخصا آن را تجربه کرده ام و معتقدم تا اندازه بسیار زیادی در بین دانشجویان دکتری عمومیت دارد، آن است که بسیاری از این دانشجویان زندگی خود را از درآمد اندک حاصل از تدریس، ترجمه متون خارجی یا سایر مشاغل کمدرآمد میگذرانند. اساتید راهنما ممکن است با این کار مخالف باشند، زیرا این امر دانشجویان را از تمرکز روی پایان نامه خود منحرف میکند و تحت فشار باز هم بیشتری قرار می دهد. سرانجام دانشجویان ممکن است یک مقاله کمکیفیت را در یک مجله کماعتبار و یا حتی در مجلات جعلی و اصطلاحا شکارچی چاپ کنند که مقاله را بدون داوری دقیق و حسابشده، در قبال دریافت هزینه منتشر می کنند.

*اساتید راهنما نمی توانند زمان کافی را به دانشجویان دکتری اختصاص دهند

اساتید راهنما غالبا اولویت ها و مشغله های دیگری از جمله پیدا کردن بودجه، تثبیت جایگاه خود (تبدیل وضعیت، ارتقاء و غیره) و مسؤولیتهای سنگین اجرایی و مدیریتی دارند، بنابراین بیشتر آنها نمی توانند زمان کافی را به دانشجویان دکتری اختصاص دهند. اساتید راهنما حتی ممکن است دانشجویان دکتری را در پروژه های جانبی درگیر کنند تا آن پروژه ها را تسریع کنند که این مسئله نیز فارغ التحصیلی آنها را به تاخیر می اندازد. بنابراین دانشجویان دکتری باید یاد بگیرند که به هر آنچه که تمرکز آنها را از پایان نامه منحرف میکند، نه بگویند. اما این رویکرد ممکن است گاهی دشوار باشد، چرا که برخلاف اساتید راهنما، دانشجویان دکتری به شدت نسبت به پیامدهای احتمالی ناشی از «نه» گفتن به اساتید خود آسیب پذیرترند. بنده معتقدم که دوره دکتری دقیقا زمانی است که افراد باید یاد بگیرند چگونه توازن سالم کار و زندگی را حفظ کنند، زیرا فراگیری این مهارت بعدا دشوارتر است.

*پیوند فارغ التحصیلی دانشجویان دکتری به چاپ مقاله منطقی نیست

دانشجویان دکتری باید به انتشار مقاله طرح دکترای خود پس از فارغ التحصیلی تشویق شوند (در صورتی که انتشار آن قبل از فارغ التحصیلی امکانپذیر نباشد)، زیرا این نشان می دهد که آنها قادر به اجرای یک پروژه از ابتدا تا انتها و پیش برد رشته پژوهشی خود هستند. به هر حال، هنگام ارزیابی دانشجویان دکتری برای فراغت از تحصیل باید معیارهای دیگری مانند توانایی دفاع موثر از یافتههای خود در حضور هیاتی از داوران باسواد و بی طرف یا تولید یک محصول، خدمات یا کیت خاصی از طرح دکترای خود مورد توجه قرار گیرد. ممکن است موانعی در مقابل انتشار یک طرح دکتری در قالب مقاله قبل از فارغالتحصیلی وجود داشته باشد؛ به عنوان مثال، طرح دکتری برای تکمیل به زمان بیشتری نیاز داشته باشد، توسط گروههای پژوهشی دیگر به واسطه رقابت طبیعی علمی به چاپ برسد، بعدتر معلوم شود که به آن اندازه که در ابتدا تصور میشد، جذابیت علمی ندارد یا به جهت مالکیت معنوی (برای مثال، هدف پایاننامه دکتری تولید یک محصول راهبردی خاص باشد) امکان چاپ ندارد، بنابراین منطقی نیست که فارغ التحصیلی دانشجویان دکتری به چاپ مقاله پیوند زده شود.

*برای دانشجویی که می خواهند در صنعت کار کند، انتشار مقالات حیاتی نیست

هم دانشجویانی که مایل به ماندن در دانشگاه هستند و هم دانشجویان علاقمند به پیگیری مشاغل صنعتی، هر دو باید مهارتهای زیادی را بیاموزند. بدیهی است برای دانشجویانی که می خواهند در صنعت کار کنند، انتشار مقالات حیاتی نیست. اما من فکر می کنم همین مسئله باید برای دانشجویانی که میخواهند موقعیتهای دانشگاهی را دنبال کنند نیز محقق شود. آنها نیز باید مهارت های زیادی را بیاموزند، مهارتهایی که ایشان میتوانند با یا بدون مقاله به مراکز و افراد استخدامکننده عرضه کنند. در ارزیابی یک متقاضی پسادکتری برای استخدام در آزمایشگاه، من در ابتدا لحن و محتوای ایمیل او را بررسی می کنم، این که چه موفقیتها و دستاوردهایی در رزومه او ذکر شده است (به عنوان مثال جوایز، پژوهانه و مقالات) و این که چه اساتیدی معرف او هستند تا شخصا با آنها تماس بگیرم. سوالات اصلی که از معرفها خواهم پرسید، این خواهد بود که آیا متقاضی باانگیزه، دارای ذوق، نکتهسنج، خلاق، دارای روحیهی کار تیمی و متعهد است؟ شخصیت و نگرش متقاضی به علم و جامعه چیست؟ داشتن شخصیت انسانی خوب و طرز تلقی مناسب اهمیت دارد، زیرا تغییر این مسائل دشوار است. در مصاحبه از متقاضی می خواهم که یک سمینار (با استفاده از اسلاید یا وایتبرد) ارائه دهد تا علاوه بر مهارت های ارائه، قدرت استدلال علمی متقاضی و نحوه برخورد وی با نقد علمی را ارزیابی کنم. به اعتقاد بنده، متقاضی باید با مهارت های مدیریتی (زمان، بودجه و پروژهها) و ارتباطی (نوشتن، صحبتکردن و شبکهسازی) آشنا باشد. متقاضیانی که تجربه بین المللی دارند و میدانند که چگونه جلسات و همایش ها را سازماندهی کنند، برایم جالب تر خواهند بود. فقط پس از این ارزیابی ها است که این سوال را مطرح کنم که چرا متقاضی هنوز هیچ مقاله ای از پایان نامه خود منتشر نکرده است (در صورتی که مقاله نداشته باشد).

*چند توصیه برای ایامی که هنوز انتشار مقاله قبل از فارغالتحصیلی دکتری الزامی است

در شرایطی که به خاطر سیاستهای دانشگاهی و موسساتی یا هر دلیل دیگری، انتشار مقاله قبل از فارغالتحصیلی دانشجویان دکتری همچنان الزامی است، من توصیه میکنم که (۱) پروژه های دکتری به دقت و بسیار حسابشده طراحی شوند، (۲) به جای یک نفر به تیمی از پژوهشگران محول شوند (با نقش محوری دانشجوی دکتری)، (۳) به مجرد اینکه مشخص شد پروژه به هر دلیلی جواب نمیدهد، به سرعت تصحیح یا حتی عوض شود و (۴) به صورت موثر توسط اساتید راهنما و سرپرست طرح راهنمایی و نظارت شوند.

اینجانب مطمئنا دانشجویان دکتری را تشویق به انتشار مقاله می کنم، اما فکر می کنم مضرات الزام چاپ مقاله برای فارغ التحصیلی دانشجویان دکتر به مراتب به مزایای آن میچربد، من هرگز یک دانشجوی دکتری را «فقط» بر اساس چاپ مقاله یا عدم وجود آن ارزیابی نمی کنم.

به گزارش فارس، در این باره مقاله ای را با عنوان مقاله نباید پیش نیاز گرفتن دکتری باشد در ۱۸ مهرماه ۱۳۹۸ در مجله Nature Human Behaviour در راستای مسائلی که دانشجویان دکتری در سراسر دنیا از جمله در ایران با آن روبرو هستند، منتشر کرده ام که مقاله از نشانی https://rdcu.be/bTWWi در دسترس است.»

انتهای پیام/