به گزارش مشرق، رسانه KHAMENEI.IR به مناسبت سالگرد رحلت علامه طباطبائی در مطلب پیش رو گزیده ای از بیانات رهبر انقلاب درباره ی شخصیت و آثار ایشان را بازخوانی می کند.

* پدیده ای کم نظیر در حوزه های علمیه در طول قرنها

مرحوم علامه ی طباطبائی از پدیده های کم نظیر حوزه های علمیه ی ما در طول قرنها است؛ انصافا یک پدیده ی کم نظیری است. یک خصوصیاتی در ایشان وجود دارد … که همه ی این خصوصیات جزو فضایل ممتاز انسانی است؛ همه ی این خصوصیاتی که تشکیل دهنده ی شخصیت این مرد است، جزو فضایل ممتاز یک انسان است. این خصوصیات مثلا اینها است که حالا بعضی هایش را من نوشته ام: علم، پارسایی و پرهیزکاری، ملکات اخلاقی، ذوق و هنر، صفا و رفاقت وفاداری و دوستی و رفاقت و مانند اینها و بسیاری از خصوصیات دیگری که حالا من لازم ندانستم اینجا بشمرم. مجموعه ی این خصوصیات، تشکیل دهنده ی شخصیت این مرد بزرگ است و هر کدام از این خصوصیات یک فضیلتی از فضایل انسانی است. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* جامع خصوصیات یک انسان برجسته و والا

مرحوم آقای طباطبائی با همه ی این خصوصیات معنوی و علمی و سلوکی و این چیزهایی که خب دیگر حالاها تقریبا همه در [مورد] ایشان میدانند، از لحاظ برخورد شخصیتی و رفاقتی یک انسان دلنشین و دلچسب بود؛ جلسه ی شیرینی داشت، زبان شیرینی داشت، خوش صحبت بود، خوش تعریف بود. در جلسات انسی، یک آدمی بود که آن حالت سکوتی که انسان در جلسات عمومی و بحثی و درسی و مانند اینها از ایشان میدید، آن خصوصیات در ایشان نبود؛ گرم، گیرا، شیرین و خوش صحبت بود؛ یک قضیه ای را که ایشان نقل میکرد، با رنگ و لعاب و تفصیلات [همراه بود]. یک شخصیت این جوری [بود]؛ یک شخصیت جامع، باذوق، اهل شعر، اهل ادبیات و جامع خصوصیاتی که یک انسان برجسته و والا میتواند داشته باشد. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* تحقق معارف توحیدی در عمل و شخصیت

[از خصوصیات] ایشان که آن هم به نظر من خیلی خصوصیت برجسته و مهمی است، این است که ایشان در عرصه ی معارف توحیدی و مفاهیم عرشی ای که به آنها در فکر رسیده بود، صرفا به زایش فکری بسنده نکرد؛ در نفس شریف خودش و قلب شریف خودش به آن حقایق و معارف متحقق شد، عمل کرد به آنچه میدانست. به معنای واقعی کلمه، مرحوم آقای طباطبائی مصداق این آیه ی شریفه است: الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه. آن «کلم طیب» در وجود ایشان به معنای واقعی کلمه متحقق شد. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* عارف و اهل فلسفه

مرحوم آقای طباطبائی خودش فیلسوف بود، اهل فلسفه بود، بلاشک در عرفان هم وارد بود؛ منتها آنچه که در عرفان از ایشان معهود است، عرفان عملی است؛ یعنی سلوک، دستور، تربیت شاگرد؛ شاگرد به معنای سالک. عرفان نظری باید به سلوک بینجامد. ۱۳۹۱/۱۱/۲۳

* از شاگردان نزدیک میرزا علی آقای قاضی

نقل شد از مرحوم آقای طباطبائی(رضوان الله علیه) -صاحب المیزان که ایشان جزو شاگردهای نزدیک و مخصوص مرحوم آقای حاج میرزا علی آقای قاضی معروف، [آن] عارف بزرگوار بودند و سالها پیش ایشان تلمذ کردند؛ از ایشان نقل شد، بنده خودم نشنیدم از ایشان، یک فرد ثقه ای نقل کرد از مرحوم آقای طباطبائی- که آن اوایل وقتی وارد نجف شدیم، خب، آقای قاضی را که نمی شناختند، دورادور یک قوم و خویشی ای داشتند، میدانستند که شخصی هست با این نام، از نزدیک با ایشان آشنا نبودند؛ میگفتند یک روز در یک راهی که میرفتم، آقای قاضی من را دید، صدا کرد و گفت: «پسرم! اگر دنیا میخواهی، نماز شب بخوان؛ اگر آخرت میخواهی، نماز شب بخوان». این حرف مرحوم آقای قاضی است به آقای طباطبائی که خب الحمدلله خدای متعال خیر دنیا و آخرت را به این بزرگوار عنایت میکند. نماز شب را فراموش نکنید، از دست ندهید. ۱۳۹۷/۱۱/۰۲

* کاملا متشرع، دائم الذکر، متعبد، اهل تفسیر و حدیث

در گذشته در حوزه ی قم با فلسفه و وجود مرحوم آقای «طباطبایی» مخالفت می شد. می دانید درس اسفار ایشان به دستور تعطیل گردید و ایشان مجبور شد شفا تدریس کند. در دوره ی اخیر، قم مرکز حوزه ی فلسفی ما بوده است؛ آقای طباطبایی هم انسان کاملا متشرع، مواظب، دائم الذکر، متعبد، اهل تفسیر و اهل حدیث بوده؛ از آن قلندرمآبهای آن طوری نبوده است - البته جلسات خصوصی را کاری نداریم - مراتب علمی و فقه و اصولش هم طوری نبوده که کسی بتواند آنها را انکار کند؛ درعین حال کسی مثل آقای طباطبایی که جرأت کرد و فلسفه را ادامه داد و عقب نزد، این طور مورد تهاجم قرار گرفت. ۱۳۸۲/۱۰/۲۹

* استاد یگانه «مبانی ملاصدرا» در حوزه قم

ما ایرانیان بیش از همه به این فلسفه الهی وامدار و بیش از همه در برابر آن مکلفیم. دوران ما با دمیدن خورشیدی چون امام خمینی که یگانه ی دین و فلسفه و سیاست و خود یکی از صاحبنظران برجسته در حکمت متعالیه بود، و نیز با حوزه ی درسی و تحقیقی پربرکت حکیم علامه ی طباطبایی که استاد یگانه مبانی ملاصدرا در طول سی سال در حوزه ی قم به شمار میرفت، و تلاش تلامذه و هم دوره های آنان، بیشک دوره ی با برکتی برای فلسفه الهی است. ۱۳۷۸/۰۳/۰۱

* احیاگر فلسفه و فیلسوف ساز

یک جنبه ی … علمی این بزرگوار، مسئله ی شاگردپروری است. این شاگردپروری مرحوم آقای طباطبائی چیز عجیبی است. این یکی از هنرهای هر عالمی است؛ در بین علما داریم کسانی که شاگردپرورند و شاگردهای زیادی دارند؛ مرحوم آقای طباطبائی از این قبیل آدمها است. در بین این فلاسفه ی دوره ی اخیر فلسفه در ایران که مرکز فلسفه ی کشور هم در واقع تهران بوده از دوره ی مرحوم ملا عبدالله زنوزی و پسر ایشان، آقا علی حکیم، بعد مرحوم میرزای جلوه، میرزا اسدالله قمشه ای، اینهایی که برجستگان حکمت و عرفانند که عمدتا در تهران متمرکز بودند و بخشی هم در جاهای دیگر، مثل مرحوم حاجی سبزواری در سبزوار، یکی دو نفر در قم، یکی دو نفر در اصفهان، یکی دو نفر در مشهد که اینها برجستگان فلسفه اند هیچ کدام از اینها به قدر مرحوم آقای طباطبائی شاگرد برجسته ی معروف فیلسوف ندارند … ایشان زنده کرد فلسفه را و انصافا فیلسوف سازی کرد. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* آشنا به مسائل جدید اسلامی

علمای بزرگ اسلام و آگاهان از معارف عمیق اسلامی هیچ وقت غافل از معارف انسان ساز و جامعه ساز و جهان ساز اسلام نبودند. یعنی همان وقت ما در میان چهره های بزرگ، روشنفکرترین روحانیون را مشاهده می کنیم. هم مرحوم آیت الله بروجردی یک روحانی روشنفکر و آگاه بود، هم در میان مؤلفین و محققین مرحوم علامه ی طباطبائی یک چهره ی آشنا به مسائل جدید اسلامی بود و آگاه از مفاهیم نو اسلامی بود. و شاید از همه ی اینها روشن بین تر و کیس تر در مفاهیم و معارف اسلامی و آمیخته تر از لحاظ روحی و فکری با روح و محتوای انقلابی اسلام امام عزیزمان بود. ۱۳۶۴/۰۹/۲۶

* روشن کردن چراغ علوم عقلی در قم

شما ببینید یک نفس گرم مثل حاج میرزا علی آقای قاضی در نجف چقدر برکات درست کرد. شاگردهای مرحوم آقای قاضی هر جا که بودند، مایه ی برکت شدند؛ یک نمونه اش مرحوم علامه ی طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) که قم را روشن کرد؛ چراغ علوم عقلی را در قم ایشان روشن کرد و ادامه داد و با مشکلات ساخت. بقیه تلامذه ی مرحوم آقای قاضی و متأثرین از ایشان هر جا بودند، همینجور بود. در تهران، در آذربایجان، در خود نجف، در بروجرد، در جاهای دیگر، هر جا شاگردهای ایشان بودند، مرکز معنویت و مرکز اشعاع روحانیت بودند. نمیشود اینها را ندیده گرفت. ۱۳۸۹/۰۸/۰۲

* برگزاری درس فلسفه در مسجد سلماسی

اگر چنانچه فلسفه حساب خودش را از حوزه جدا نکند - یعنی همان دعوای قدیمی و سنتی علوم عقلی و علوم نقلی تشخص پیدا نکند - بهتر است. مثلا امام (رضوان الله تعالی علیه) صبح و عصر به مسجد سلماسی می آمد و درس میگفت - صبح فقه میگفت، عصر هم اصول میگفت - مرحوم آقای طباطبائی هم پیش از ظهر در همان مسجد فلسفه میگفت؛ فقط تفاوتش این بود که امام آنجا می نشست، آقای طباطبائی اینجا می نشست؛ جایشان فرق داشت. هر دو، روی زمین می نشستند - هم امام روی زمین می نشست، هم آقای طباطبائی - و درس میگفتند؛ آن هم در «مسجد». واقعا چه اشکالی دارد که ما درس فلسفه را در مسجد آقای بروجردی بگوئیم؟ بزرگان فلسفه ی ما - آقای جوادی، آقای مصباح، آقایان دیگر - آنجا فلسفه بگویند؟ فلسفه را باید به عنوان یک علم دینی محض به حساب آورد. خب، جایش کجاست؟ جایش در مسجد است.۱۳۹۱/۱۱/۲۳

* استقامت در ترویج فلسفه در شرایط مختلف

به نظر من هنر بزرگ مرحوم علامه ی طباطبائی (رضوان الله تعالی علیه) این بود که پافشاری کرد و کار خود را در شرائط مختلف ادامه داد. حتی طبق آن نقلهائی که ما شنیدیم - گرچه آن وقت هم بنده به ذهنم بود، منتها دقیق یادم نیست - هنگامی که ایشان «اسفار» را تعطیل کردند، همان جا در همان مسجد سلماسی «شفاء» را شروع کردند. خب، این یعنی استقامت.۱۳۹۱/۱۱/۲۳

* بیان منظومه ای آرای فلسفی در کتاب «بدایه» و »«نهایه»

در فلسفه ی ملاصدرا، در بخشهای مختلف میتواند یک منظومه سازی هائی بشود. عین همین قضیه، در مورد فلسفه ی اشراق است؛ عین همین قضیه، در مورد فلسفه ی مشاء است. ما باید منظومه سازی کنیم … مرحوم آقای طباطبائی این کار را در «بدایة» و «نهایة» به یک شکلی انجام دادند؛ منتها این کار آقای طباطبائی است، این که کار نهائی نیست؛ کار یکی از بزرگان این قضیه است؛ و تازه، آراء خود آقای طباطبائی است، آراء ملاصدرا نیست؛ یعنی در کتاب «بدایة» و «نهایة» برای آراء ملاصدرا منظومه سازی نشده، بلکه خود ایشان نظراتی دارند، نظرات ابتکاری هم دارند، حرفهای خاصی هم دارند، چیزهائی هم اضافه کردند، اینها را ایشان بیان کردند. فرق میکند که انسان خودش در فلسفه تألیفی بکند، یا اینکه یک فلسفه ی معروفی را تبیین و ارائه کند. این دومی جایش خالی است. ۱۳۹۱/۱۱/۲۳

* کم نظیربودن در تنوع علمی

[مرحوم علامه طباطبائی] در تنوع دانشی انصافا کم نظیر است. در طول تاریخ، ما افرادی مثل شیخ طوسی، علامه ی حلی و امثال اینها را داریم که تنوع علمی دارند، اما در زمان ما انصافا کم است؛ یعنی بنده غیر از ایشان کسی را با این تنوع علمی نمی شناسم. ایشان فقیه است، اصولی است، فیلسوف است، دارای غور شدید در عرفان نظری است، عالم به هیئت و ریاضیات است، عالم برجسته ی تفسیر و علوم قرآنی است که در این زمینه انصافا ایشان بی نظیر است شاعر است، ادیب است، در علم انساب، علم نسب، ایشان یک فرد ماهر و فعال است؛ یعنی از چیزهایی که مثلا در کنار فلسفه یا عرفان آقای طباطبائی این را انسان [میتواند] نگاه کند، علم انساب است. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* عمق علمی و فکری در علوم مختلف

[یکی از جنبه های علمی ایشان] عمق علمی و فکری ایشان است. ایشان در همین علومی که حالا ما میدانیم و اطلاع داریم، عمق [زیادی دارند]. اولا در اصول صاحب مبنا است. حالا من در فقه از ایشان اثری ندیدم، اما ایشان در اصول کاملا صاحب مبنا است؛ یعنی حاشیه ی کفایه ی ایشان [این را] نشان میدهد. در فلسفه یک فیلسوف نوآور است؛ ایشان دستگاه فلسفی جدیدی را ارائه میکند که مظهرش همان اصول فلسفه و روش رئالیسم است، و بعد هم این دو کتابی که اخیرا ایشان نوشتند و منتشر کردند: بدایه و نهایه. در تفسیر، به نظر من یک مفسر شگفتی ساز است؛ یعنی کسی تفسیر المیزان را نگاه کند، [میفهمد که] تفسیر المیزان به معنای واقعی کلمه یک تفسیر شگفت آور است، از لحاظ کثرت و تنوع و عمق مطالب که حالا من بعدا یک اشاره ای به این خواهم کرد. این هم یک جنبه که مسئله ی عمق علمی و فکری ایشان است. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

آنچه که الآن متفکران ایرانی در باب مسائل اسلامی بحث کرده اند معارف کلی اسلامی، مثل تفکرات مرحوم شهید مطهری به مراتب عمیق تر و قوی تر است از آنچه که متفکران روشن فکر معروف دنیا، از اخوان المسلمین، سید قطب، رشید رضا، عبده و دیگران مطرح کرده اند. تفکرات مرحوم طباطبایی و مرحوم مطهری این متفکران شیعه در زمینه های اجتماعی و مباحث عمومی اسلام، عمیق تر از همه است؛ مباحث تخصصی، مثل فقه و عرفان و فلسفه و این ها که جای خود دارد. نباید این گونه باشد که ما در باب مسائل شیعه، ناگهان بحثی را ارایه کنیم که بحث سبک و کم مایه و رقیقی باشد؛ بحث خیلی عمیقی نباشد. ۱۳۶۹/۰۱/۲۶

* تفسیر اشعار حافظ برای شاگردان

عقیده ی بنده این است که شعر زمینی در دیوان حافظ هست اما بلاشک شعر عرفانی، شعر برجسته و شعر ممتاز است؛ بزرگانی مثل مرحوم علامه ی طباطبائی شعر حافظ را برای بعضی از شاگردانشان تفسیر میکردند که اینها نشسته اند آن تفسیرها را نوشته اند و جمع کرده اند و تدوین کرده اند؛ یعنی عرفان شعر حافظ این [جور] است. ۱۳۹۸/۰۲/۳۰

* برگزاری جلسه و بحث روی روایتهای مختلف

سال ۳۸ و ۳۹ که بنده تازه به قم رفته بودم، مرحوم آقای طباطبایی آن فیلسوف و عارف بزرگ جلسه ی خاصی داشتند که روی روایتهای مختلفی بحث می کردند؛ مثلا یک روایت را که آدم خیال می کرد روایت معروفی است و همه ی زوایای آن شناخته شده است، از «کافی» انتخاب می کردند، بعد آن چنان در آن تعمق می کردند که ابعاد جدیدی از آن روایت برای حاضران در جلسه مکشوف می شد. ۱۳۷۰/۱۲/۱۳

* روحانی روشنفکر و دارای افکار اجتماعی

مرحوم علامه ی طباطبائی (رضوان الله علیه) جزو روحانیون روشنفکر و دارای افکار اجتماعی بود، در تفسیر المیزان ایشان، این خصوصیت سرتاپا در مرحوم علامه ی طباطبائی مشخص است؛ لکن ایشان در میدان مبارزه حضور نداشتند، نبودند. یک وقتی با ایشان صحبت بود -صحبت خصوصی بین الاثنینی جلسه ی خصوصی- ایشان میگفت در اینکه در گذشته یک کوتاهی بزرگی -یا شاید میگفت تقصیر یا گناه بزرگی- انجام گرفته از طرف ما روحانیون، هیچ تردیدی نیست؛ من حالا درست جزئیات آن فرمایش ایشان یادم نیست؛ مضمون این بود، الفاظ یادم نیست. این را ایشان قبول میکردند و تصدیق میکردند که در گذشته یک چنین اشکالی در ما وجود داشته، [درحالی که] این در دوره ی کنونی ما نبود. ۱۳۹۶/۰۸/۲۲

* نقش آفرینی اغلب شاگردان ایشان در انقلاب اسلامی

حالا این نکته هم جالب است که شاگردان ایشان یعنی بسیاری از شاگردان ایشان غالبا جزو نقش آفرینان در انقلاب اسلامی اند. در این مجلس خبرگانی که قانون اساسی را نوشت، تعداد زیادی از آن افراد شاگردهای مرحوم آقای طباطبائی هستند؛ چه در مجلس خبرگان، چه قبل از مجلس خبرگان در آن جمعی که قانون اساسی نوشته میشد که مرحوم آقای مطهری هم جزو آنها بود، اینها شاگردهای مرحوم آقای طباطبائی هستند. و تعدادی از شهدای بنام انقلاب اسلامی از شاگردهای آقای طباطبائی اند؛ شهید مطهری شاگرد ایشان است، شهید بهشتی شاگرد ایشان است، شهید قدوسی شاگرد ایشان است، شهید آشیخ علی حیدری نهاوندی شاگرد ایشان است؛ از این قبیل شهدای برجسته شاگردهای آقای طباطبائی (رضوان الله علیه) هستند، بعضی هم بحمدالله در قید حیاتند که منشأ افادات زیادی هستند. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* آماده کردن مبانی فکری مستحکم نظام اسلامی

استقامت و استحکام و ریشه داری این نظام به گونه ای است که به توفیق الهی، قرنها این نظام پابرجا خواهد بود. مبانی فکری را هم … روحانیون آماده کردند. امثال شهید مطهری، امثال علامه ی طباطبائی و بزرگانی از این قبیل، مبانی فکری مستحکم را آماده کردند؛ این زیرساختهای فکری را که بر اساس آنها میشود نشست فکر کرد، پرورش داد، گسترش داد، تفریع فروع کرد و نیازهای فکری امروز جوانها را پاسخ داد. در کشور ما آن سخن قاطعی که توانست تفکرات مارکسیستی را مثل پنبه ای حلاجی کند، به هم بزند و باد هوا کند، فرمایشات مرحوم مطهری بود - که ایشان شاگرد آقای طباطبائی بود - و بعضی دیگر از شاگردان مرحوم علامه ی طباطبائی. این نظام در یک چنین بستری به وجود آمده. ۱۳۹۱/۰۷/۱۹

* جهاد فکری کم نظیر در بحبوحه تهاجم اندیشه های وارداتی و بیگانه

از برجستگی های مرحوم آقای طباطبائی[که] بنده را خیلی متوجه خودش میکند و جذب میکند … جهاد فکری کم نظیر آقای طباطبائی در بحبوحه ی تهاجم اندیشه های وارداتی و بیگانه است، در بحبوحه ی تهاجم به معنای واقعی کلمه … آن روز در محیط جوان کشور و محیط فکری کشور … یک تهاجم به معنای واقعی کلمه وجود داشت؛ چه افکار وارداتی مکتبی و مسلکی مثل مارکسیسم، چه شبهه آفرینی ها؛ شبهه آفرینی هایی که این[جور] نبود که یک مکتب را بخواهند ارائه بکنند، [بلکه] شبهه درست میکردند … در بحبوحه ی این حوادث، مرحوم آقای طباطبائی (رضوان الله تعالی علیه) توانست یک پایگاه فکری مستحکم با آرایش تهاجمی به وجود بیاورد؛ یعنی آن کسانی که با افکار ایشان آشنا میشدند، موضعشان در مقابل مارکسیسم و در مقابل افکار گوناگون موضع تدافعی نبود، موضع تهاجمی بود. ۱۴۰۲/۰۸/۱۷

* جواب دادن شبهات مارکسیستی با نگارش «اصول فلسفه و روش رئالیسم»

کسی مثل مرحوم علامه ی طباطبایی (رضوان الله تعالی علیه) در حوزه ی علمیه ی قم پیدا شد؛ ایشان، هم فقیه بود و هم اصولی؛ هم می توانست درس خارج فقه مفصلی بدهد؛ هم می توانست درس خارج اصول مفصلی ترتیب دهد و فضلا را جمع کند؛ اما او به کاری پرداخت که آن روز آن را لازم می دانست. بعد هم حوادث و وقایع شهادت داد بر اینکه این ها لازم است. او گفت من می بینم که دارند تفکرات و فلسفه ی کاذب مارکسیستی را در ذهنها جا می دهند؛ نمی شود با توضیح المسائل این ها را پاسخ دهیم؛ توضیح المسائل جای خودش را دارد؛ جواب این شبهه ها را با چیز دیگری باید داد. ایشان «اصول فلسفه و روش رئالیسم» را نوشت. ۱۳۸۳/۰۴/۱۵

* گمراه نشدن عده ای از جوانان به دلیل آشنا بودن با اندیشه های ایشان

ما در اوایل انقلاب جوانهایی را داشتیم که اینها مردمان مسلمانی بودند و برای اسلام وارد میدان شده بودند اما چون مبانی معرفتی شان ضعیف بود، پایه های معرفتی شان محکم نبود -حالا به هر دلیلی محکم نبود- اینها جذب گروه های التقاطی شدند و از یک جوان مؤمن سالم اسلام طلب و مؤمن تبدیل شدند به کسانی که بر روی هم میهن خودشان اسلحه کشیدند … منشأ همه ی اینها همان عدم استقرار فکری بود. کسان دیگری در همان زمان …که قرص و محکم ایستادند؛ چون مبانی فکری شان درست بود، با کتابهای شهید مطهری مرتبط بودند، با تفکرات علامه طباطبائی آشنا بودند، با حرفهای مرحوم شهید صدر آشنا بودند، مبانی فکری و معرفتی شان محکم بود، [لذا] قرص و محکم ایستادند؛ بعضی هم مبانی معرفتی شان ضعیف بود و متأسفانه رفتند. ۱۳۹۹/۰۲/۲۸