خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه-مهدی جمشیدی: تعبیری که رهبر انقلاب در بیانیۀ گام دوم انقلاب دربارۀ سبک زندگی به کار برده اند «مقابله با ترویج سبک زندگی غربی» است. این تعبیر، دربردارندۀ چهار مقوله است: «سبک زندگی» که مقوله ای فرهنگی است، «سبک زندگی غربی» که فرهنگ معارض است، «ترویج سبک زندگی غربی» که نشانگر تهاجم فرهنگی غرب به جامعۀ ما است، و «مقابله با ترویج سبک زندگی غربی» که دلالت بر واکنش دفاعی ما دارد. دربارۀ هریک از این فقرات، گفتنی ها و توضیح هایی وجود دارد که به روشن شدن هرچه بیشتر مسأله، کمک می کند.

[۱]. اصرار بر سبک زندگی، نشانگر «تقدم امر اجتماعی» است

رهبر انقلاب در بند پایانی بیانیۀ گام دوم انقلاب، به مقولۀ «سبک زندگی» پرداخته و اشاراتی به آن کرده اند. نخستین بار، ایشان در سال نودویک از مقولۀ سبک زندگی سخن گفتند و به آسیب شناسی وضع سبک زندگی روزمرۀ مردم پرداختند و موارد و فقرات متعددی را بیان کردند و در نهایت، توصیه نمودند که اصحاب فکر و نظر، هم «مقومات» و «معیارها»ی سبک زندگی اسلامی را تبیین کنند، هم ریشه ها و خاستگاه های شکل گیری «عیوب» و «نقصان» در سبک زندگی را بیابند و هم «سازوکارها» و «راهکارها»ی ایجاد تغییر در سبک زندگی کنونی و حرکت شتابان به سوی سبک زندگی اسلامی را مشخص کنند. پس از این بود که موضوع سبک زندگی، در دستورکار محققان و اندیشمندان قرار گرفت و دربارۀ جوانب و اضلاع آن، مباحثات و مطالعات درخورتوجهی پدید آمد. اهمیت و فضیلت سبک زندگی، آن اندازه است که ایشان در بیانیۀ گام دوم انقلاب، «یکی از بندهای اصلی» آن را به این مقوله اختصاص دادند.

اعتنا و التفات رهبر انقلاب به مقولۀ سبک زندگی، به راستی نمایانگر آن است که ایشان بسیار به «وضع اجتماعی» و «مناسبات و احوالات مردم در لایۀ اجتماعی»، نظر دارند و دغدغه ها و ملاحظه های شان محدود به لایۀ سیاسی نیست. این امر بدان جهت است که ازیک سو، «هدف حقیقی و نهایی» ما، زمینه سازی برای استکمال انسان و وصول انسان به مراتب و درجات معنوی و روحی است و زندگی اجتماعی و برپایی دولت اسلامی و شکوفایی شئون مادی زندگی، همگی بیش از «مقدمه» و «درآمد»ی نیست:

این جهان، خود حبس جان های شماست

هین روید آن سو که صحرای شماست

(مثنوی معنوی؛ دفتر اول ؛ بیت ۵۲۵).

ازجمله، ساحاتی که معطوف به کمالات و فضائل معنوی و الهی انسان است، سبک زندگی است؛ و ازسوی دیگر، انقلاب اسلامی، یک انقلاب «مردم پایه» و به شدت «اجتماعی» است و قوام و دوام آن، وابسته به پشتوانه و بنیان مردمی اش است، و چنانچه اوضاع و احوال فرهنگی مردم دگرگون شود، انقلاب نیز دچار چالش می شود.

رهبر انقلاب می گوید آن مفهومی که می تواند اهداف نظام اسلامی را تا حدود زیادی، در خود جمع کند و نشان دهد، مفهوم «پیشرفت» است، و پیشرفت در معنای اسلامی، با پیشرفت در فرهنگ غربی متفاوت است. یکی از ابعاد پیشرفت با معنای اسلامی، عبارت است از «سبک زندگی/ شیوۀ زیستن/ فرهنگ زندگی»، و سبک زندگی، تابع تفسیر ما از «هدف زندگی» است و هدف زندگی نیز در «مکتب/ ایدئولوژی» طراحی می شود. اگر از منظر معنوی نگاه کنیم، چون هدف انسان، «رستگاری/ فلاح/ نجاح» است، باید به سبک زندگی اهمیت دهیم؛ و اگر به معنویت اعتقاد داشته باشیم، برای «زندگی برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی»، باز پرداختن به سبک زندگی، مهم است. ازآنجاکه مصداق عینی و خارجی پیشرفت اسلامی که هدف انقلاب اسلامی است، ایجاد تمدن نوین اسلامی است، می توان گفت تمدن نوین اسلامی، دو بخش دارد: بخش «ابزاری/ وسیله ای/ سخت افزاری»، بخش «اصلی/ اساسی/ نرم افزاری». بخش ابزاری عبارت است از علم، صنعت، اقتصاد و سیاست که در اینها، با وجود فشارها و تحریم ها، پیشرفت خوب بوده است. بخش اصلی، که همان سبک زندگی است مشتمل بر مسائل قلمروهای خانواده، ازدواج، مسکن، لباس، مصرف، خوراک، تفریحات، خط، زبان، کسب وکار، رفتار کاری، رفتارهای اجتماعی، رفتارهای سیاسی، رفتارهای رسانه ای، سفر، نظافت و طهارت و … . به این امور در اصطلاح اسلامی، «عقل معاش» گفته می شود و در کتب حدیثی اصیل و مهم ما بابی به نام «کتاب العشره» وجود دارد، همچنان که در قرآن کریم نیز، آیات فراوانی دراین باره به چشم می خورد. بدین جهت، همان طورکه در فقه و حقوق اسلامی، زیاد کار کرده ایم، باید در «اخلاق اسلامی/ عقل عملی اسلامی/ آداب زندگی اسلامی/ سلوک عملی اسلامی» هم کارهای پرحجم و باکیفیت انجام دهیم. واقعیت مهم این است که اگر در بخش اصلی، پیشرفت نکنیم، پیشرفت های بخش ابزاری نه می توانند ما را «رستگار» کنند، نه می توانند به ما «امنیت و آرامش روانی» ببخشند؛ همچنان که در جوامع غربی به این آفت دچار شده اند و مبتلا به «بی هدفی» و «پوچی» و «ناامیدی» و «عدم امنیت در اجتماع و خانواده» هستند. اگر جامعۀ به «ثروت و قدرت مادی» دست یابد، تازه به یک حیوان سیر و قدرتمند تبدیل می شود، درحالی که از نظر اسلام، ارزش «انسان گرسنه» از «حیوان سیر»، بیشتر است. بنابراین، «اصل» این است که ما سبک زندگی خود را اصلاح کنیم(آیت الله خامنه ای؛ در دیدار جوانان؛ ۲۳ مهر ۱۳۹۱).

در مقابل، جریان هایی وجود دارند که امر اجتماعی در نظرشان، «مغفول» و «مهجور» است و جز در مواقعی که استفادۀ ابزاری از آن به تحقق پاره ای منافع می انجامد، به آن اعتنا نمی کنند. ازجمله، «نیروهای تکنوکرات» - عمل گرایان اشرافی - که فقط به «توسعه یافتگی» می اندیشند و از آن نیز وجوه «سخت» و «مادی» و «صنعتی» اش را اراده می کنند و در حلقه های بسته و غیرشفاف، تصمیم می گیرند، جامعه را هیچ می انگارند و امر اجتماعی را در لابلای چرخ های پولادین توسعه و رشد اقتصادی تک سویه و سرمایه سالارانه، منهدم می کنند. ازاین رو، دورۀ حاکمیت تکنوکرات ها، همیشه دورۀ «انقباض» و «فروبستگی» امر اجتماعی بوده است. همچنین باید افزود که «نیروهای لیبرال» - روشنفکری سکولار - نیز که به دنبال «توسعۀ سیاسی» هستند و تجدد غربی را نهایت خواسته ها و مقاصد خود می شمارند، در علایق انتزاعی و روشنفکرانۀ خود غرق هستند و با زبان و دغدغه های روزمره و واقعی مردم، بیگانه اند. پس جریان هایی که مبتنی بر «تقدم امر اقتصادی» یا «تقدم امر سیاسی» شکل گرفته اند، خواه ناخواه، به امر اجتماعی گزند می رسانند و مردم را عامدانه به فراموشی می سپارند.

همچنین باید گفت توصیف امر اجتماعی با تعبیر «سبک زندگی» نیز ناشی از دقت نظر و باریک اندیشی رهبر انقلاب است که ایشان این مفهوم «لطیف» و «همه فهم» را مطرح کرده و بر آن اصرار ورزیده اند تا به تدریج در ذهنیت جمعی، ریشه بدواند و جاگیر شود. آری، باید «تحول» را از همین سطح «عینی» و «روزمره» که ناظر به «زندگی واقعی و جاری توده های مردم» است، آغار کرد؛ این سطح خرد و پیش پاافتاده، دگرگونی های کلان و پهن دامنه را رقم خواهد زد.

[۲]. سبک زندگی غربی، تجسم «انسان مداری» است

رهبر انقلاب در بیانیۀ گام دوم انقلاب، از «سبک زندگی غربی» سخن گفته اند. رهبر انقلاب تأکید می کند که فرهنگ غربی، ذهن ها و فکرها را «مادی» می کند و هدف زندگی را به کسب «پول» و «ثروت» فرومی کاهد و «آرمان های معنوی» و «تعالی روحی» را کنار می زند، «گناه» را عادی سازی می کند، موجب فروپاشی «خانواده» می شود، و … . ازاین رو، باطن فرهنگ غربی عبارت است از «سبک زندگی مادی و گناه آلود». به این ترتیب، «ترویج فرهنگ غلط و منحط غربی»، یک مسألۀ اجتماعی مهم است(آیت الله خامنه ای؛ در دیدار جوانان؛ ۲۳ مهر ۱۳۹۱). از نظر ایشان، غرب متجدد، عالم مبتنی بر سه عنصر است: یکی «ماده زدگی» که به معنی زوال معنا و معنویت الهی در سبک زندگی غربی است، دیگری «ابتذال گرایی» که دلالت بر طغیان اباحه گری و نفسانیت در سبک زندگی غربی دارد، و «ستیزه جویی» که نمایانگر تنازع جنگل وار برای بقاء و تفوق در سبک زندگی غربی است. ازاین رو، نگاه ایشان به غرب و مبادی نظری و عملی آن، «انتقادی» و «ابطالی» است، به طوری که ایشان درعین حال که معتقدند ما می توانیم پاره ای از اجزاء و عناصر تمدن غربی را اخذ و اقتباس کنیم، اما کلیت و مبادی آن را نمی پذیریم و «دنباله رو» و «پیرو» آن نیستیم، بلکه چون تاریخ انقلاب اسلامی، ذیل تاریخ تجدد نیست و از اقتضائات آن تبعیت نمی کند. انقلاب اسلامی، از «جهان معنایی الهی» برخاسته و در پی احیای زندگی خداپسندانه و نظام سازی و ساختارپردازی اجتماعی براساس تعالیم و معارف دین است، درحالی که غرب از دورۀ تجدد، «دین» را به حاشیه راند و خواست و رضایت جمعی را ملاک قرار می دهد.

بحران ها و چالش های بزرگی که اکنون جامعۀ غربی با آنها مواجه است و آن را در معرض «فروپاشی» و «انحطاط» قرار داده است، در عمل نشان می دهد که غرب در مقام جامعه پردازی و تدبیر زندگی اجتماعی، شکست خورده و هرگز استحقاق الگو واقع شدن ندارد. جامعۀ غربی در درون خودش، در حال تهی شدن و پوک شدن است؛ «خشونت» و «جنایت» در مقیاس وسیع، امنیت را از پیکر جامعه زدوده است؛ خلاء ها و نقصان های معنوی و روحی، انسان غربی را با «پریشانی» و «سرگردانی» و «تشویش خاطر» روبرو کرده است؛ بنیان «خانواده»، به شدت متزلزل و بی ثبات شده است؛ «مذموم ترین روابط غیراخلاقی و حیوانی» ازجمله هم جنس بازی شایع شده است؛ «فردگرایی» و «خویش مرکزبینی» و «خودخواهی»، قوام و کیان جامعه را مخدوش کرده است؛ «مادی اندیشی» و «پول پرستی»، موجب شده وجدان اخلاقی و حس فداکاری و دیگرخواهی از میان برد. برخلاف تصویرسازی های رسانه ای و دروغین، زندگی در غرب دستخوش مصائب و دشواری های بسیاری از این دست هستند و غرب نتوانسته به وعده های بلندپروازانۀ خود دربارۀ ایجاد آرمان شهر عمل کند.

براین اساس، اکنون تقابل ما با غرب متجدد، از سنخ صف آرایی «انبیاء و اولیای الهی» در برابر «طاغوت ها» و «فرعون ها» است. صف بندی امروز، همان صف بندی دیروز است و تاریخ، تکرار شده است:

دو علم برساخت اسپید و سیاه

آن یکی آدم، دگر ابلیس راه

در میان آن دو لشکرگاه زفت

چالش و پیکار، آنچه رفت رفت

هم چنان دور دوم هابیل شد

ضد نور پاک او، قابیل شد

هم چنان این دو علم از عدل و جور

تا به نمرود آمد اندر دور دور

ضد ابراهیم گشت و خصم او

وآن دو لشکر، کین گزار و جنگ جو

چون درازی جنگ آمد ناخوشش

فیصل آن هر دو آمد آتشش

پس حکم کرد آتشی را و نکر

تا شود حل مشکل آن دو نفر

دور دور و قرن قرن این دو فریق

تا به فرعون و به موسی شفیق

سال ها اندر میان شان حرب بود

چون ز حد رفت و ملولی می فزود

آب دریا را حکم سازید حق

تا که ماند، کی برد زین دو سبق

هم چنان تا دور و طور مصطفی

با ابوجهل، آن سپهدار جفا

(مثنوی معنوی؛ دفتر ششم ؛ بیت های ۲۱۵۵-۲۱۶۵).

دریک سو، «ایمان» و «توحید» و «معنویت» و «اخلاق» است، و درسوی دیگر، «کفر» و «شرک» و «مادیت» و و «رذالت». این نزاع و کشمکش، نبرد میان «عقل» و «نفس» است. انقلاب اسلامی، پرچم دار «جبهۀ الهی و رحمانی» است و امریکا، پرچم دار «جبهۀ شیطانی و حیوانی». این که امام خمینی، امریکا را «شیطان بزرگ» نامید، ناشی از شناخت ایشان از ذات و ماهیت آن بود؛ ایشان می دانست که امروز این امریکاست که مظهر کامل «استکبار» و «ضلالت» و «فساد» است.

[۳]. «جهانی شدن»، جهانی سازی سبک زندگی غربی است

آنچه که رهبر انقلاب در این بیانیه بدان توجه کرده است، «ترویج سبک زندگی غربی» است؛ یعنی ایشان از ناحیۀ «تبلیغ شدن» و «اشاعه یافتن» سبک زندگی غربی در جامعۀ ما، احساس تهدید و نگرانی می کند و نسبت به آن هشدار می دهد. پس در اینجا، مسأله عبارت است از «رواج» و «انتشار» سبک زندگی غربی در جهان فرهنگی ما. در درجۀ نخست، باید «راه ها» و «روش ها»ی گسترش یافتن سبک زندگی غربی را بشناسیم و تا بتوانیم چاره یابی و علاج اندیشی کنیم.

غرب متجدد از آغاز شکل گیری تاکنون، همواره در پی «بسط وجود خویش» بوده و خود را امر «عام» و «جهانشمول» می انگاشته و برای تحقق این منظور نیز، نظریه پردازی کرده است. در سنت نظری ابتدایی و اولیه، «نظریۀ ترقی» مطرح و ادعا شد که همۀ جوامع غیرغربی، «عقب مانده» هستند و برای پیشرفت، محتاج حرکت در راستایی هستند که غرب متجدد آن را پیموده است. در مرحلۀ بعدی، «نظریۀ توسعه» از راه رسید که در حقیقت، ارادۀ نهفته در پس آن، معطوف به سوق دادن تحمیلی و اجباری جوامع غیرغربی به سوی غرب، اما به شکل نرم و در چارچوب ساختارهای معرفتی و ایدئولوژیک به ظاهر علمی و معیارین. به این ترتیب، جهان به سه دستۀ جوامع «توسعه یافته»، «درحال توسعه» و «توسعه نیافته» تقسیم شدند و تمام مناسبات و معادلات جهانی براساس همین منطق پیشینی و غربی، صورت بندی شدند. «نظریۀ جهانی شدن»، آخرین نسخه ای است که غرب متجدد برای بسط خود مطرح کرده و می خواهد با القای این معنا که جهان در حال حرکت به طرف «همگرایی» و «یکپارچگی» است، خویش را به دیگری ها و اغیار تحمیل کند. پس در واقع، جهانی شدن، اولا «جهانی سازی» است و ثانیا، «غربی سازی». در همین امتداد، سبک زندگی غربی نیز در گسترۀ جهانی و در میان جوامع غیرغربی، منتشر و تحمیل می شود.

رهبر انقلاب معتقد است که تمدن غربی سعی می کند با زورگویی، «روش/ سبک/ سلوک زندگی» شایع در جوامع خود را به جوامع غیرغربی «تحمیل» کند. در حقیقت، فرهنگ غرب، یک فرهنگ «مهاجم» و «نابودکنندۀ فرهنگ های بومی» است. ازجمله در تاریخ ما، آنها به واسطۀ گماشتن رضاخان پهلوی و تقویت او و هدایت روشنفکران وابسته، فرهنگ خودشان را بر ما تحمیل کردند، به طوری که بعضی از وزرا و نخبگان سیاسی حکومت پهلوی که جنبۀ فرهنگی داشتند، عاملان غرب برای دگرگون کردن فرهنگ ما بودند، و دراین راستا، هرچه توانستند، به انجام رساندند، از قبیل کشف حجاب و محدود و منزوی کردن روحانیت(آیت الله خامنه ای؛ در دیدار جوانان؛ ۲۳ مهر ۱۳۹۱). به باور رهبر انقلاب، ازیک سو، این که غرب می کوشد خود را «تحمیل» کند و ارزش های فرهنگی جوامع غیرغربی را «منهدم» نماید، ناصواب و ناموجه است؛ و ازسوی دیگر، سبک زندگی غربی، ازآنجاکه «خطا» و «ناروا» است، استحقاق جهانشمولی و تعمیم ندارد و حتی در خاستگاه و سرچشمۀ خود نیز باید کنار نهاده شود. سیاست های فرهنگی غرب، یک «هجوم نرم و خاموش» را سامان داده است، به طوری که هرچند بسیاری از کشورهای دنیا، به فرهنگ بومی و ملی خود افتخار می کنند و فرهنگ های آنها در عین بالندگی و زایش، صدها سال جوامع بشری را به خوبی تغذیه کرده است، ازجمله فرهنگ حاکم بر دنیای اسلام، اما در دوره ی معاصر، غرب با بهره گیری از ابزارهای پیشرفته، بر «شبیه سازی و همانندسازی فرهنگی جهان» پافشاری می کند. باید «تحمیل فرهنگ غرب بر سایر ملت ها» و «کوچک شمردن فرهنگ های مستقل» را، یک «خشونت خاموش و بسیار زیان بار» تلقی کرد. تحقیر فرهنگ های غنی و اهانت به محترم ترین بخش های آنها در حالی صورت می گیرد که فرهنگ غربی مدعی جایگزینی، به هیچ رو از ظرفیت و استحقاق جانشینی برخوردار نیست. به طور مثال، دو عنصر «پرخاش گری» و «بی بندوباری اخلاقی» که متأسفانه به مؤلفه های اصلی فرهنگ غربی تبدیل شده است، مقبولیت و جایگاه این فرهنگ را حتی در خاستگاهش نیز تنزل داده است. حال اگر ما یک فرهنگ «ستیزه جو»، «مبتذل» و «معناگریز» را نخواهیم، گنهکاریم؟ اگر مانع سیل ویران گری شویم که در قالب انواع محصولات شبه هنری به سوی جوانان ما روانه می شود، مقصریم؟ آری، اهمیت و ارزش «پیوندهای فرهنگی» را نباید انکار کرد؛ زیرا این پیوندها، هرگاه در «شرایط طبیعی» و با «احترام به جامعه ی پذیرا» صورت گرفته، رشد و بالندگی و غنا را به ارمغان آورده است، اما در مقابل، «پیوندهای ناهمگون و تحمیلی»، ناموفق و خسارت بار بوده است(آیت الله خامنه ای؛ دومین نامه به جوانان غربی؛ ۸ آذر ۱۳۹۴).

[۴]. امکان «مقاومت فرهنگی» در برابر سبک زندگی غربی وجود دارد

توصیه و راهکار رهبر انقلاب در برابر مسألۀ یاد شده عبارت است از «مقابله با ترویج سبک زندگی غربی». این سخن تجویزی، مبتنی بر یک پیش فرض مهم و بنیادین است و آن، قائل بودن به «امکان مقاومت» است؛ یعنی هرچند غرب متجدد، خود را همۀ جهان تحمیل کرده و ساختارهای بومی و درونی جوامع غیرغربی را بسیار تخریب کرده و امروز نیز با تکیه بر ثروت و قدرت خویش، بر جهان حکمرانی می کند، اما بااین حال، می توان در برابر تجدد جهانی شده ایستاد و دست رد به سینۀ آن زد. به بیان دیگر، غربی شدن و غلبۀ فرهنگی غرب، «سرنوشت محتوم» و «حوالت تاریخی» ما نیست و این گونه نیست که مقاومت و مخالفت، بی تأثیر و نامعقول باشد. قبول یا رد این امکان تاریخی، بسیار تعیین کننده و مولد شکاف اساسی میان جریان های فکری است.

اصل وقوع «انقلاب اسلامی» در جهانی که تجددزده بود و در جامعه ای که در اختیار ایالات متحدۀ امریکا قرار داشت و طی پنجاه سال، به صورت فشرده و آمرانه، برنامۀ متجددسازی اجرا شده بود، در عمل نشان داد که می توان مقاومت کرد و شورید و وضع را به نفع خود تغییر داد. اگر امام خمینی به چنین «نشدن ها» و «امتناع ها»یی می اندیشد، باید به طورکلی، فکر انقلاب و انقلابی گری را از ذهن خود بیرون می کرد و تسلیم اقتضائات و محدودیت های تحمیلی تجدد می شد، حال آن که از همان آغاز، به «آرمان های بلندپروازانه» و «مقاصد رسولانه» اندیشید و ارادۀ خود را معطوف به تحولات پهن دامنه کرد. پس از انقلاب نیز ایشان بر همین مدار و مبنا حرکت کرد و حتی اندکی در مقابل فشارها و سنگ اندازی های بی سابقۀ دولت های غربی، عقب ننشت و مرعوب نشد. جنگ امروز، بیش از هرچیز، «جنگ اراده ها» است و آن کسی، پیروز این جنگ است که صاحب عزم راسخ و آهنین است و تهدیدها و فضاسازی ها، او را منفعل نمی کنند. دراین میان، بیش از هرچیزی باید به امداد و نصرت الهی تکیه کرد، نه این که در محاسبات و معادلات مادی، غرق شد:

گر هزاران دام باشد در قدم

چون تو با مایی نباشد هیچ غم

(مثنوی معنوی، دفتر اول، بیت ۳۸۷).

[۵]. راهبرد «منع فرهنگی» در مقابل ترویج سبک زندگی غربی، موجه است

به قطع نباید جامعه را در برابر تصرفات و تعدی های غرب، به حال خود «رها» کرد و به نام «آزادی» و «تکثر فرهنگی»، زمینه را برای اشاعه یافتن سبک زندگی غربی، فراهم نمود. غرب می خواهد نظام جمهوری اسلامی، از قدرت حکمرانی خود استفاده نکند و عرصۀ عمومی را رها کند تا خود دست به کار شود و باورها و رفتارها را دگرگون سازد. آری، در مقام نظر و خطابه خوانی سیاسی و روشنفکرانه، غرب از ایدئولوژی لیبرالیستی دفاع می کند و خود را مبدع و ملزم به آن معرفی می کند، اما در مرحلۀ عمل، سخت گیر و تنگ نظر است و پنهان ترین نظارت ها را بر جامعه اعمال می کند. پس غرب ما را به چیزی توصیه می کند که خود به آن وفادار نیست. نباید از جامعه غفلت کرد و به بهانۀ «آزادی»، به گونه ای زمینه سازی کرد که «حقیقت» و «فضیلت» نادیده انگاشته شوند و از قدرت حکمرانی برای پشتیبانی از ارزش های معنوی و الهی و جلوگیری از گسترش ضلالت و تباهی و فساد، بهره گرفته نشود. «ولنگاری فرهنگی» و «بی طرفی دولت» نسبت به فرهنگ، پذیرفتنی نیست و نمی توان جامعه را در مقابل هجوم سبک زندگی غربی، «تنها» نهاد و هیچ «حائل» و «مانع» و «سد»ی در برابر این هجوم قرار نداد. جامعۀ اسلامی باید «ایمن» و «مطمئن» و «دور از دسترس دشمن» باشد، نه این که «مرزها» و «حصارها» و «فاصله ها»، نابود شوند و دشمن به درون خانه های ما راه یابد. وقتی غرب در پی «نفوذ فرهنگی» و ایجاد «رخنۀ فرهنگی» است، ما باید غرب را «دیگری» و «غیر» فرهنگی خویش به شمار آوریم و از اختلاط و آمیزش فرهنگی خودداری کنیم.

ازجمله منافذ فرهنگی که غرب تاکنون برای نفوذ فرهنگی از آنها استفاده کرده است، عبارتند از: «برنامۀ توسعه»، «علوم انسانی سکولار» و «فضای مجازی غربی». برنامۀ توسعه، آنچنان در ذهن های رسوب کرده که به عنوان اصل موضوعه، پذیرفته شده و گویا تنها راه ممکن است. در سال های اخیر، «سند توسعۀ پایدار» در مراکز غربی، ساخته وپرداخته شده و در قالب الگوی عام و جهانی به همۀ جوامع، القاء شده است. «سند آموزشی دوهزاروسی»، یکی از اضلاع این برنامۀ کلان بود که رهبر انقلاب، صریح و قاطع با آن مخالفت کردند. به هرحال، واضح است که برنامۀ توسعه، به بازتولید رسمی تجدد و سبک زندگی غربی منجر می شود و ما تا زمانی که از این الگو عبور نکنیم و الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی را در دستورکار قرار ندهیم، همچنان با چرخۀ مخرب ایجاد سبک زندگی غربی، دست به گریبان خواهیم بود. علوم انسانی سکولار نیز در عرصۀ دانشگاهی، نیروی فکری متناسب با خود را می آفریند و همین نیروها وقتی در درون ساختارهای سیاسی و اجتماعی قرار می گیرند، مفاد و مضامین آموزش دیده را محقق می کنند. اگر برنامۀ توسعه، در لایۀ سیاسی و حاکمیتی مستقر است و از این لایه، سبک زندگی غربی را منتشر می کند، علوم انسانی غربی، در لایۀ اجتماعی نشسته است و به صورت مستقیم، طبقۀ اجتماعی تجددمآب را می آفریند. از دیگر منافذ فرهنگی که سبب ساز تحمیل و ترویج سبک زندگی غربی به جامعۀ ما می شود، فضای مجازی غربی است. فضای مجازی، که اکنون «ولنگارانه» و «بی مهار» است و همگان بی هیچ نظارتی به آن دسترسی دارند، گسترده ترین و فراگیرترین نقطۀ تماس فرهنگی ما با غرب است و غرب از همین منفذ، تحولات اجتماعی عینی و بیرونی را رقم میزند. این هرج ومرج و افسارگسیختگی در حالی است که نیروهای غیرانقلابی و غرب گرا، نه اهتماهی به راه اندازی «شبکۀ ملی اطلاعات» دارند، نه از «شبکه های اجتماعی بومی و وطنی» حمایت می کنند، نه دسترسی غرب به لایه های درونی جامعۀ ما را «محدود» می کنند. دشمن از طریق همین منافذ فرهنگی، به ذخایر فرهنگی ما هجوم می برد و حاصل کوشش های فرهنگی نیروها و ساختارهای ما را به باد می دهد. پس به ناچار، باید ابتدا برای این امر، چاره ای اندیشید و منفذها و مسیرهای نفوذ دشمن را مسدود کرد تا بیش از این، دچار خسران فرهنگی نشویم:

ما در این انبار، گندم می کنیم

گندم جمع آمده، گم می کنیم

می نیندیشیم آخر ما به هوش

کین خلل در گندم است از مکر موش

موش تا انبار ما حفره زدست

وز فنش، انبار ما ویران شدست

اول ای جان، دفع شر موش کن

وانگهان در جمع گندم، جوش کن

(مثنوی معنوی؛ دفتر اول؛ بیت های ۳۷۷-۳۸۰).

البته روشن است که توصیه به «مقابله با ترویج سبک زندگی غربی»، هرگز به معنی «انزواطلبی» و «گسستن از جهان» و «استفاده نکردن از ظرفیت ها و فرصت های بیرونی» نیست، بلکه به این معنی است که باید در عین برقراری ارتباط و تعامل با بیرون، «مرزهای هویتی» و «حریم های ایدئولوژیک» خود را حفظ کرد و گرفتار «اضمحلال و انهدام معنایی» نشد. پس سخن بر سر «تعامل منضبط و مهارشده» با جهان های فرهنگی بیگانه است و حفظ «استقلال فرهنگی» است، نه قطع هرگونه ارتباط و دادوستد. ما براین باور نیستیم که هرچه از غرب آمده، باید «نفی» و «انکار» شود و هیچ متاع غربی، درخور اخذ و اقتباس نیست و باید پیشاپیش و متعصبانه، «نه» گفت. ازطرف دیگر، به فواید و منافع ارتباطات و تعاملات فرهنگی و معرفتی نیز واقفیم و می دانیم بخش هایی از شکوفایی و رونق فرهنگی، وابسته به همین گشودگی ها و آزادی ها و تقابل هاست، اما درعین حال، معتقدیم که نباید «وادادگی» و «انفعال» و «هضم شدن» را «تعامل» و «تبادل» نام نهاد. آن تعامل و ارتباطی مطلوب و ممدوح است که موجبات بالندگی و بسط «خویشتن فرهنگی» ما را فراهم کند و بنیان های «سبک زندگی بومی و دینی» ما را تثبیت نماید، نه این که داشته ها و اندوخته های تاریخی ما را سست و رقیق کند. به تعبیر رهبر انقلاب، هر سیاستی که «هویت ملی» ما تخریب کند، «منافع ملی» ما را نیز محقق نخواهد کرد و «منافع ملی» ما، جدا از «هویت ملی» ما نیست. پس معنای مقاومت فرهنگی، «استقلال» است نه انزوا.

[۶]. راهبرد «مصونیت فرهنگی» در مقابل ترویج سبک زندگی غربی، اساس است

افزون بر راهبرد منع فرهنگی، باید کار «ایجابی» و «اثباتی» نیز انجام داد و تصور نکرد از فعالیت های «سلبی» و «نفیی»، به تنهایی کاری ساخته است. راهبرد اصلی و عمده، چاره اندیشی مبتنی بر «مصونیت فرهنگی» است؛ یعنی ما باید به صورتی عمل کنیم که جامعه، از درون خویش، «قوی» و «نیرومند» و «مقتدر» شود تا در مقابل تهاجم دشمن، گزند نبیند. شاید ما نتوانیم انگیزۀ تهاجم را در ذهن دشمن بمیرانیم، اما می توانیم تهاجم او را «خنثی» و «بی اثر» کنیم، و اگر چنین کنیم، چه بسا دشمن از تهاجم، مأیوس شود. این گفته، برخاسته از نظریۀ «استحکام ساخت درونی فرهنگی» است که رهبر انقلاب در طول دو دهۀ گذشته، بسیار از آن سخن گفتند و بر آن اصرار ورزیدند. استحکام ساخت درونی به این معنی است که ما خویش را «تقویت» و «تثبیت» کنیم تا ضربه ها و خدعه ها و خباثت های دشمن، مؤثر نیفتد:

کاه باشد کو به هر بادی جهد

کوه، کی مر باد را وزنی نهد؟!

(مثنوی معنوی؛ دفتر سوم؛ بیت ۲۱۵).

رهبر انقلاب تصریح می کند که در دورۀ پس ازانقلاب، پیشرفت های ما در زمینۀ سبک زندگی، «چشمگیر» نیست و ما در این بخش، همانند بخش ابزاری پیشرفت نکردیم. ازاین رو، باید نخبگان فکری و سیاسی (در زمینه هایی حقوق همسر و فرزندان، زاد و ولد، خانه های مجردی در شهرهای بزرگ، طلاق، صلۀ رحم، روابط همسایگی، آپارتمان نشینی، رانندگی، تفریح سالم، مواد مخدر، راست گویی، غیبت، پرخاش گری و بی صبری و نابردباری، معماری، طراحی لباس، آرایش، مصرف گرایی، ربا، تجمل گرایی، حقوق افراد در رسانه ها، قانون گریزی، انضباط اجتماعی، کار جمعی، کارگریزی، وجدان کاری، محکم کاری در تولید و …)، آسیب شناسی کنند که چرا پیشرفت چندانی نکردیم؟ و بعد از آن که علت ها را پیدا کردند، بپردازند به این که چگونه می توانیم اینها را علاج کنیم؟ اگر در اجتماع ما، گفتمانی ناظر به رفع آسیب های سبک زندگی پدید آید، در این بخش هم پیشرفت های خوبی خواهیم کرد. به این ترتیب، باید مراقب باشیم دچار «سکولاریسم پنهان» نشویم؛ گاهی اوقات، «ظاهر/ تبلیغات/ حرف/ شعار» دینی است، اما «باطن/ عمل/ برنامه ریزی»، جدا از دین است. ازطرف دیگر، نباید غفلت کرد که ایجاد تحول در سبک زندگی، اولا امری «تدریجی» است نه «یکباره»، ثانیا محتاج «فرهنگ سازی» است نه «دستور».(آیت الله خامنه ای؛ در دیدار جوانان؛ ۲۳ مهر ۱۳۹۱).

استحکام ساخت درونی فرهنگی، از چند طریق محقق می شود:

نخست، تکیه بر «خویشتن فرهنگی اسلامی»، به این معنی که ما باید «خود اسلامی» مان را دریابیم و بشناسیم و «دیگری ها» و «اغیار» را، «خود» قلمداد نکنیم و همچنین دچار «التقاط هویتی» و «چندپارگی فرهنگی» نشویم. دراین حال است که از به اقتدار و عظمت فرهنگی دست خواهیم یافت و تهاجم دشمن، بی اثر خواهد شد.

دوم این که باید خویشتن فرهنگی اسلامی را در زندگی ذهنی و عینی مان، «درونی» و «نهادینه» سازیم، به طوری که همۀ «وجود» ما شود و ما به اتحاد وجودی با آن دست یابیم؛ چون هویت ما، «سطحی» و «احساسی» باشد، با هر تکانه و تلاطمی، بر خود خواهد لرزید و پایدار نخواهد ماند. پس باید هویت یاد شده را هرچه بیشتر، «عمیق» و «معرفتی» کنیم تا ریشه هایش قوی و مستحکم شود. برای این منظور، باید راه «گفتمان سازی» را در پیش گرفت؛ یعنی باید ارزش ها را هرچه بیشتر به امر مقبول و بدیهی و بهنجار تبدیل کرد.

و سوم این که باید ساختارها و نهادهای فرهنگی رسمی را از «سیاست های تجددی پنهان و پیدا»، برحذر داشت و «اختلال ها» و «انحراف ها»ی شان را زدود و «جهت گیری های انقلابی خالص» را بر آنها حاکم کرد. این امر، محتاج حضور نیروهای اصیل انقلابی در رأس ساختارهای یاد شده است.