ایران پس از کسب رتبه چهارم جهانی در انتشار علم نانو در سال ۲۰۱۹، رتبه چهاردهم در سرانه مقاله نانو به جمعیت در سال ۲۰۱۸ و رتبه هشتم در انتشار مقالات در مجلات Q۱، به فروش ۲۵ هزار و ۴۶۲ میلیارد ریالی محصولات این حوزه دست یافته است، به گونه ای که در سال ۱۳۹۷ تعداد ۳۷ شرکت محصولات نانویی خود را راهی ۳۶ کشور دنیا کردند.

به گزارش ایسنا با تصویب سند ۱۰ ساله دوم پیشرفت فناوری نانو در ایران تحت عنوان «گسترش کاربرد فناوری نانو در افق ۱۴۰۴» در هیات وزیران در آذرماه سال ۱۳۹۶، راه برای بهره گیری از آثار اقتصادی و اجتماعی فناوری نانو و مشارکت در مسابقه جهانی این عرصه هموارتر شد.

دوره جدید، افزایش اقتدار علمی کشور، توسعه صنعت و بازار نانو و نقش آفرینی این فناوری در زندگی مردم هدف گیری شده است. مبتنی بر این رو یکردها، چشم انداز و سه هدف کلان برای ۱۰ ساله دوم پیشرفت نانو در کشور معین شد. مطابق با این چشم انداز، پیشرفت های فناوری نانو در ایران اسلامی تا سال ۱۴۰۴ با تاثیرگذاری در آبادانی کشور و تولید ثروت، موجب بهبود زندگی مردم می شود. در این سال، کشور ضمن تعامل سازنده با سایر کشورها، حرکت به سمت مرجعیت جهانی در فناوری نانو را ادامه می دهد و اثر قابل ملاحظه ای بر اقتدار علمی کشور خواهد داشت.

سه هدف کلان که با حرکت در راستای این چشم انداز در نهایت محقق خواهند شد شامل ارتقای اثرگذاری فناوری نانو در بهبود کیفیت زندگی مردم، دستیابی کشور به جایگاه مناسب در علم و فناوری نانو در بین کشورهای جهان و کسب سهم مناسبی از بازار جهانی فناوری نانو است.

دستیابی به جایگاه اثرگذار در نانو فناوری

در سال ۲۰۱۹ میلادی، تعداد ۱۱ هزار و ۹۶ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۵٫۸۷ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۱۹ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته، در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت.

این جایگاه در حالی به دست آمد که در سال ۲۰۰۱ و قبل از تأسیس ستاد فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند، با انتشار ۱۰ مقاله نانو در رده پنجاه و هفتم دنیا و ششم منطقه خاورمیانه قرار داشتیم.

ایران در سال های بعد همواره یک روند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد، به طوری که از انتشار سالانه ۱۰ مقاله نانو به انتشار روزانه ۳۰ مقاله نانویی رسید. متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانو ایران در این ۱۹ سال حدود ۵۳ درصد بوده است. این تعداد از مقالات نانو بیش از ۲۰درصد کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را شامل می شوند، در حالی که سهم مقالات نانو دنیا از کل مقالات در سال ۲۰۱۹ میلادی حدود ۹ درصد بوده است.

همچنین ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه چهاردهم در سال ۲۰۱۸ و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) در رتبه اول دنیا در سال ۲۰۱۷ قرار دارد.

رده بندی ۲۵ کشور برتر در انتشار مقالات ISI نانو را در سال ۲۰۱۹ به این شرح است:

رتبه کشور مقالات نانو سهم (درصد) ۱ چین ۷۷۹۴۷ ۴۱٫۲۷ ۲ امریکا ۲۵۴۸۱ ۱۳٫۴۹ ۳ هند ۱۶۲۱۵ ۸٫۵۸ ۴ ایران ۱۱۰۹۶ ۵٫۸۷ ۵ کره جنوبی ۹۹۰۸ ۵٫۲۵ ۶ آلمان ۸٫۹۳۸ ۴٫۷۳ ۷ ژاپن ۷۸۷۲ ۴٫۱۷ ۸ روسیه ۶۰۶۰ ۳٫۲۱ ۹ انگلستان ۶۰۰۷ ۳٫۱۸ ۱۰ فرانسه ۵۸۰۰ ۳٫۰۷ ۱۱ استرالیا ۴۸۵۵ ۲٫۵۷ ۱۲ اسپانیا ۴۸۲۹ ۲٫۵۶ ۱۳ ایتالیا ۴۵۶۰ ۲٫۴۱ ۱۴ کانادا ۴۰۱۰ ۲٫۱۲ ۱۵ عربستان ۳۸۰۳ ۲٫۰۱ ۱۶ برزیل ۳۵۷۸ ۱٫۸۹ ۱۷ ترکیه ۳۱۶۲ ۱٫۶۷ ۱۸ تایوان ۳۱۰۸ ۱٫۶۵ ۱۹ مصر ۲۹۴۴ ۱٫۵۶ ۲۰ لهستان ۲۸۶۰ ۱٫۵۱ ۲۱ پاکستان ۲۷۹۸ ۱٫۴۸ ۲۲ مالزی ۲۴۳۸ ۱٫۲۹ ۲۳ سنگاپور ۲۳۹۸ ۱٫۲۷ ۲۴ سوئیس ۲۰۱۲ ۱٫۰۷ ۲۵ هلند ۱۸۷۹ ۰٫۹۹

نمودار رشد مقالات نانویی محققان ایرانی از ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۹ طبق نمودار ذیل است:

در بین دانشگاه های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۹۳۰ مقاله نانو (۸٫۳ درصد کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹ ) در رده اول قرار دارد. پس از آن به ترتیب دانشگاه تربیت مدرس با انتشار ۵۲۹ مقاله، صنعتی امیرکبیر با انتشار ۴۹۲ مقاله، دانشگاه صنعتی اصفهان با انتشار ۴۱۷ مقاله و دانشگاه صنعتی شریف با انتشار ۴۱۲ مقاله در رده های بعدی قرار دارند.

علاوه بر آن سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده اند نیز به عنوان یک شاخص دیگر از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می شود. مجلات Q۱ مجلاتی هستند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی Reports Citation Journal یا JCR از نظر ضریب اثربخشی(factor Impact )جزو مجلات چارک اول به حساب می آیند. گرچه تعداد این مقالات در سال ۲۰۱۹ رشد کرده است، ولی سهم آنها از کل مقالات نانوی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است و از نظر رتبه نیز ایران همچنان در رتبه هشتم قرار دارد.

شاخص اچ (Index-h) معیاری از کمیت و کیفیت مقالات علمی یک محقق، موسسه یا کشور است که حجم مقالات پرکیفیت آن فرد یا کشور را نشان می دهد و به عنوان یک شاخص کیفی در ارزیابی و مقایسه مقالات با کیفیت مورد قبول و استناد مورد استفاده قرار می گیرد.

در شاخص h رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در پنج سال منتهی به ۲۰۱۹ (index-h پنج ساله) ۱۲ است. سهم مقالات نانو مشترک ایران با کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۰ درصد بود. در جدول ذیل فهرست ۲۰ کشور برتر دنیا در شاخص Index-h برای مقالات نانویی از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ آورده شده است:

رتبه کشور اچ-ایندکس ۱ چین ۳۰۳ ۲ امریکا ۲۹۰ ۳ آلمان ۱۷۳ ۴ سنگاپور ۱۶۷ ۵ کره جنوبی ۱۶۳ ۶ استرالیا ۱۶۰ ۷ ژاپن ۱۵۸ ۸ انگلستان ۱۵۶ ۹ عربستان ۱۴۹ ۱۰ کانادا ۱۲۷ ۱۱ سوئیس ۱۲۷ ۱۲ ایران ۱۲۲ ۱۳ هند ۱۲۱ ۱۴ فرانسه ۱۱۸ ۱۵ اسپانیا ۱۱۸ ۱۶ ایتالیا ۱۱۲ ۱۷ هلند ۱۰۴ ۱۸ سوئد ۱۰۲ ۱۹ تایوان ۹۸ ۲۰ پاکستان ۸۸

سهم ایران از ثبت اختراعات نانویی

ایران تا پایان سال ۲۰۱۹ تعداد ۲۶۳ اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. رتبه ایران در پتنت های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۱۹ در جایگاه بیست وچهارم است.

نسبت تعداد پتنت ها به تعداد مقالات نانو نشان می دهد که ۴ پتنت نانویی در ازای هر ۱۰۰۰ مقاله نانو ثبت شده است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو سهمی در حدود ۲۰ درصد از کل پتنت های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا می شود.

رتبه کشور تعداد پتنت نانویی ۱ امریکا ۵۹۶۲ ۲ کره جنوبی ۱۱۰۳ ۳ چین ۹۰۰ ۴ ژاپن ۸۴۹ ۵ تایوان ۵۹۰ ۶ آلمان ۴۲۳ ۷ فرانسه ۲۵۲ ۸ انگلستان ۲۳۴ ۹ کانادا ۲۱۸ ۱۰ عربستان ۱۹۳ ۱۱ سوئیس ۱۴۵ ۱۲ هلند ۱۲۴ ۱۳ سنگاپور ۱۰۴ ۱۴ بلژیک ۸۱ ۱۵ ایتالیا ۷۰ ۱۶ استرالیا ۶۸ ۱۷ فنلاند ۶۰ ۱۸ هند ۶۰ ۱۹ اسپانیا ۵۶ ۲۰ سوئد ۵۱ ۲۱ اتریش ۵۰ ۲۲ دانمارک ۳۹ ۲۳ ایرلند ۲۵ ۲۴ ایران ۲۴ ۲۵ نروژ ۲۳ ۲۶ برزیل ۲۱ ۲۷ لهستان ۱۸ ۲۸ لوکزامبورگ ۱۴ ۲۹ ترکیه ۱۳ ۳۰ شیلی ۱۰

حجم بازار نانویی محصولات ایرانی

طبق تعریف بازار فناوری نانو که در استاندارد بین المللی ایزو به شماره ۲۰۱۵:۱۸۱۱۰ TS/ISO به تصویب رسیده است؛ بازار فناوری نانو شامل سه بخش «بازار کالاهای نانو»، «بازار تجهیزات نانو» و «بازار خدمات فناوری نانو» تعریف شده است.

روند رشد سالیانه بازار فروش محصولات فناوری نانو ساخت داخل در سال های گذشته در نمودار زیر آمده است. در سال ۱۳۹۷ برای پنجمین سال متوالی حجم بازار نزدیک به دو برابر (۸۳ درصد) شده است. در پایان سال ۱۳۹۷ در مجموع ۲۱۴ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که از داده های جمع آوری شده از این شرکت ها، رقم کلی فروش معادل ۲۵ هزار و ۴۶۲ میلیارد ریال به دست آمده است.

از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۷، به میزان ۲۶۷۲ میلیارد ریال (حدود ۱۰ درصد) مربوط به صادرات این محصولات به کشورهای دیگر و ۲۲۷۹۰ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.

نزدیک به ۶۰ درصد از حجم بازار کالاهای فناوری نانو، مربوط به حوزه ساخت وساز تعلق دارد که شامل «شیرآلات»، «شیشه های کم گسیل»، «بتن سبک»، «انواع کفپوش»، «انواع کاشی و گرانیت آنتی باکتریال» می شود . در رتبه بعدی، صنایع اپتوالکترونیک قرار دارد که ۱۳ درصد از بازار کالاهای نانو ساخت ایران را به خود اختصاص داده است. بهداشت و سلامت، نساجی، خودرو و حمل و نقل هم با سهمی بین ۵ تا ۶ درصد در رده های بعدی قرار دارند.

آمار فروش کلی شرکت های نانو داخلی در سال۹۷ به تفکیک حوزه های صنعتی در تولید کالا (میلیارد ریال)

از نظر صادرات نیز در سال ۱۳۹۷ به دلیل مشکلات ناشی از نوسانات ارزی در ۶ ماه اول سال و همچنین موانع صادراتی مرتبط با تحریم، افت بیش از ۵۰ درصدی در صادرات کالاهای نانویی ایران به کشورهای دیگر رخ داد و صادرات، تنها ۱۰ درصد از کل بازار فناوری نانوی ایران را در این سال دربر دارد. البته این رقم مربوط به صادرات رسمی کالاهای فناوری نانو ایرانی است. بخشی از صادرات محصولات فناوری نانو ایران به خصوص به کشورهای همسایه در داخل کشور و برحسب ریال بوده که آمار دقیقی از آن در دست نیست.

تعداد شرکت های نانو ایران که موفق به صادرات شده اند، از ۳۵ شرکت در سال ۱۳۹۶ به ۳۷ شرکت در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. افزون بر این، مقاصد صادراتی محصولات نانو در سال ۱۳۹۷ به ۳۶ کشور بوده است.

انتهای پیام