به گزارش مشرق، رحیم محمدی جامعه شناس طی یادداشتی در کانال تلگرامی خود نوشت: مدتی است در تلویزیون های فارسی زبان خارجی و کسانی در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی می گویند: نوسازی و تجدد ایران با رضا شاه آغاز شد. این مسلما دروغ است.

سیر نوسازی ایران چه زمان آغاز شد

زیرا: ۱ نوسازی صنعت نظامی ایران از دوره صفوی آغاز شد، در زمان شاه عباس در اصفهان کارخانه توپ ریزی و زنبورک سازی و اسلحه سازی تأسیس شد.

۲ در زمان نادر شاه افشار کارخانه کشتی سازی در ساحل دریای خزر ساخته شد و یک ناو جنگی با ۲۰ عراده توپ به دریا انداخته شد که روس ها تا مدت ها نتوانستند به سواحل ایران نزدیک شوند.

۳ از دوره فتحعلی شاه و نایب السطنته اش، عباس میرزا، مفاهیم پرغره (progress) و ترقی و اصلاح امور کلمه های رایج در زبان منورالفکری زمانه و دربار بود.

۴ سنت «اعزام محصل به اروپا» با ابتکار عباس میرزا و قائم مقام فراهانی در تبریز آغاز شد و این سنت تقریبا همه ساله تکرار شد و بعدها عنوان «اعزام دانشجو» یافت.

۵ باز در زمان عباس میرزا در حکمرانی تبریز، آکادمی نظامی تأسیس شد و نوسازی همه جانبه قشون و ارتش ایران با جدیت دنبال شد.

۶ در دوره ناصرالدین شاه دانشکده پلی تکنیک (دارالفنون) در تهران تأسیس شد. به دنبال آن در ارومیه مدرسه طب مدرن تأسیس شد.

۷ در دوره مظفری چندین مدرسه دخترانه و چند مدرسه ی عالی و دارالمعلمین تهران و چند شهر دیگر تأسیس شد. از قبل از این دوره با وجود مخالفت های شدید سنت گرایان، آموزش و پرورش مدرن در شهرهای ایران مورد توجه واقع شد و میرزا حسن رشدیه توانست در تعدادی از شهرهای ایران مدارس جدید را تأسیس کند.

۸ در دوره قاجار مطبوعات و کتاب های فارسی در خارج از ایران چاپ می شد و به داخل ارسال می شد و در داخل نیز تعدادی روزنامه و کتاب چاپ و منتشر می شد.

۹ تحولات فوق، همه قبل از انقلاب مشروطه ی ۱۲۸۵ شمسی به وجود آمده بود. خود مشروطه نیز انقلاب تجدد بود، انقلاب ترقی خواهی و حکومت قانون و آزادی و حقوق بشر بود. پس از مشروطه نیز به یکباره یک جهش عمده در توسعه مدارس دختران و مطبوعات و کتاب به وجود آمد و تحول آگاهی که از مدتها پیش آغاز شده بود، گسترش بیش تری یافت.

نوسازی رضاخانی و پیامدهای ادامه دار آن!

پس در ایران دست کم یک صد سال پیش از به حکومت رسیدن رضا شاه، یک علاقه جمعی و یک خواست عمومی و یک نوع ضرورت تاریخی برای «ترقی خواهی» و «تجدید آگاهی» به وجود آمده بود و جریان نوسازی به صورت داوطلبانه آغاز شده بود که رضاخان نیز از یک مرحله ای به این فرآیند وارد شد و رهبری سیاسی آن را گرفت و به درستی باید گفت؛ فرآیند تاریخی تجدد و ترقی خواهی، رضاخان را به مجری و کارگزار خود تبدیل کرد. اما از وقتی که رضاخان رهبر و مجری تجدد و نوسازی در ایران شد، سه مشکل اساسی در روند نوسازی و تجدد آغاز شد که هنوز هم پیامدهای منفی آن ادامه دارد:

بازگشت به قهقرای سلطنت مطلقه و شکست مشروطه

۱ رضا خان مشروطه را تعطیل کرد و آن را به شکست کشید. مشروطه فرآورده جمعی ایرانیان در طی صد سال تغییر و فداکاری و مبارزه با پادشاهی مستبد و مطلقه قدیم بود که امید به آینده را در ایران گشود. ولی رضا خان به کمک امکان های مدرن «پادشاهی مطلقه» را تجدید کرد، مجلس مشروطه را از درون تباه و فاسد کرد و دوباره استبداد رأی شخص شاه در مرکز حکومت قرار گرفت و «منویات ملوکانه» جای قانون عقلانی و اجماع عموم را گرفت و حذف و سرکوب صدای متفاوت به رفتار اصلی رژیم تبدیل شد.

تجدد آمرانه

۲ تجدد که واقعه ا خودخواسته و فرهنگی و تاریخی بود، رضا شاه آن را به واقعه ای «آمره» و اجباری و استبدادی تبدیل کرد. تا جایی که شکل لباس مردم را به اجبار تغییر داد، حجاب زنان را به اجبار پلیس تغییر داد. بنابراین «تجدد آمرانه»، خودخواستگی و ماهیت فرهنگی آن را از میان برد و آن را به پدیده ای حکومتی و اجباری تبدیل کرد و تجدد و نوسازی را از چشم مردم انداخت و آن را در ذهن مردم به یک پدیده زشت و غربی و کفرآمیز تبدیل کرد که باید با آن مبارزه کرد یا دست کم از آن دوری باید جست.

فضاسازی برای چپ گرایان

۳ نتیجه اقدامات رضاخانی و آمره شدن تجدد، یک فضای مساعد و مناسب برای برکشیدن دشمنان تجدد و نوسازی به وجود آورد. در نتیجه از یک سو سنت گرایان و روحانیون و متعصبان مذهبی و سنتی که از قبل تجدد را اتفاقی الحادی می دانستند، منش رضاخانی به کمک آنان آمد و منطق آنان را در میان مردم عادی، مقبول و مشروع کرد. از دیگر سو فضای مساعدی برای پذیرش و گسترش مرام اشتراکی و ایدئولوژی چپ گرایی در میان جوانان تحصیل کرده و روشنفکران به وجود آورد که در یک مرحله ای به یک واقعه چریکی و مسلحانه تبدیل شد.

خب اینک دوباره می توان پرسید؛ چرا این تلویزیون ها و کسانی از کنشگران فضای مجازی، آغاز تجدد و نوسازی ایران را به رضاشاه نسبت می دهند؟