<a href="/fa/dashboard/ ir/حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها" class="text info">حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها</a> در روایات و آیات قرآن

فاطمه زهرا در قرآن و روایات

زندگی
نام ها و القاب · زندگی زناشویی · اختلاف مالی فاطمه و عباس با خلافت · خطبه فدکیه · رویداد خانه فاطمه · درگذشت
در قرآن
سوره انسان · سوره قدر · سوره کوثر · آیه مباهله · آیات نور · آیه تطهیر · آیه مودت · آیه اطعام
جای ها
در مکه | محله بنی هاشم · شعب ابی طالب
در مدینه | بقیع · بیت الاحزان · درخت کنار · روضه نبوی · سقیفه · مسجد النبی
در شمال حجاز | فدک
افراد
خانواده | محمد · خدیجه · علی
فرزندان | حسن · حسین · زینب · ام کلثوم · محسن
همراهان | فضه · ام ایمن · اسماء · سلمان
دیگران | قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر
آثار
خطبه فدکیه · خطبه عیادت · دعای نور · مصحف فاطمه · لوح فاطمه
مرتبط
تسبیحات فاطمه · رویداد مباهله · ایام فاطمیه

در بسیاری از آیات قرآن به فاطمه زهرا اشاره شده، اما، همچون امامان شیعه، نامی از او به میان نیامده است. پژوهشگران و نویسندگان اهل سنت و شیعه شمار گوناگونی از آیات را دربارهٔ فاطمه دانسته اند. بعضی ۳۰ آیه، بعضی ۶۰ آیه در ۴۱ سوره و بعضی هم ۱۳۵ آیه از ۶۷ سوره را دربارهٔ او می دانند. این اختلاف به دو دلیل نوع انتساب آیات و اختصاص بخشی از آیات به موضوع است: گاهی بیش از یک آیه است که فاطمه را موضوعش دانسته اند و یک بار به شمار آورده اند، و گاهی دو موضوع دربارهٔ فاطمه در یک آیه بازشناخته شده است. بیشتر این موارد انتساب براساس احادیث است، اما برخی نیز از جهت شأن نزول و تطبیق مصداق و برخی هم از نظر تأویل و بطن آیات و برخی تفسیر است.[۱]

محتویات

۱ آیات مرتبط با فاطمه زهرا

۱٫۱ سوره انسان

۱٫۲ سوره قدر

۱٫۳ سوره کوثر

۱٫۴ آیه مباهله

۱٫۵ آیات نور

۱٫۶ آیه تطهیر

۱٫۷ آیه مودت

۲ در سیره پیامبر اسلام

۲٫۱ حدیث بضعه

۲٫۲ حدیث سرور زنان عالم

۳ در کلام امامان شیعه

۴ یادداشت

۵ پانویس

۶ منابع

آیات مرتبط با فاطمه زهرا

سورهٔ انسان

نوشتار اصلی: انسان (سوره)

سید محمدحسین طباطبایی، از مفسران شیعه، در بحث روایی تفسیر این سوره، با گزارش روایات موجود در کتاب های اهل سنت و شیعه، شأن نزول این سوره را مرتبط با علی و فاطمه و داستان بیماری فرزند یا فرزندانشان و نذر برای بهبودیشان برمی شمارد. او با توجه به روایات ترتیب نزول سور و سیاق آیات و روایات دیگر مربوط به آن، این سوره را مدنی می داند. سپس با نقل برخی روایات اهل سنت دربارهٔ مردی سیاه و دیدارش با پیامبر و شأن نزول سوره دربارهٔ آن مرد، به نقد و بررسی این روایات پرداخته و با ذکر دلایل این انتساب را رد، و نزول این سوره دربارهٔ اهل بیت را اثبات می کند.[۲]

از مفسران اهل سنت، شهاب الدین آلوسی در روح المعانی، ضمن گزارش روایات و گفته های دیگر مفسران، این داستان را گزارش می کند و آن را دربارهٔ اهل بیت می داند. او با توجه به گزارش های ترمذی و ابن جوزی و ظاهر آیات می گوید این گفته ها ایجاب می کند که این سوره مدنی باشد و دلیل آن را فرزندان علی و فاطمه می داند که در مدینه متولد شدند و این موضوع با ظاهر آیات تعارضی ندارد. نیز از لطایف این سوره این را گوید که در هیچ جایش، به احترام فاطمه زهرا، نامی از حورالعین نیامده و تنها از «ولدان مخلدون» یاد شده است.[۳] فخر رازی در تفسیر کبیر داستان بیماری فرزندان علی و فاطمه را به نقل از زمخشری در کشاف و واحدی در البسیط می آورد، اما می گوید دلیلی برای اختصاص این آیات به علی بن ابی طالب، فاطمه و فرزندانشان نیست، بلکه این آیات دربارهٔ همهٔ ابرار مانند صحابه و تابعین متقی مصداق دارد؛ مگر این که این آیات دربارهٔ صدور طاعت مخصوصی از جانب آنان نازل شده باشد.[۴] شوکانی در فتح القدیر نیز روایت ابن مردویه از ابن عباس را گزارش می کند که این آیات دربارهٔ علی بن ابی طالب و فاطمه زهراست.[۵]

سورهٔ قدر

نوشتار های اصلی: قدر (سوره) و شب قدر

نوشتار(های) وابسته: هستی، فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی

حسن حسن زاده آملی در تفسیر عرفانی سورهٔ قدر می گوید سیر حبی وجود، در قوس نزول، در منازلی است که به شب تعبیر شود؛ همان گونه که در سیر ظهور صعودی، به روز. بعضی شب ها لیالی قدر و بعضی از روزها ایام الله است؛ و فاطمه لیلةالقدر یازده کلام الله ناطق است، چنان که جعفر صادق گفت: کسی که حق معرفت به فاطمه پیدا کند، یعنی به درستی او را بشناسد، لیلةالقدر را ادراک کرده است.[۶] او می گوید انسان کامل، قرآن ناطق است و بنابراین، یازده قرآن ناطق در شبی مبارکه که مادر امامان است، نازل شده است؛ و می گوید به گفتهٔ پیامبر کسی که فاطمه را آن چنان که شایسته است بشناسد، شب قدر را درک کرده و فاطمه ازآن رو که خلایق از کنه شناخت او بریده شده اند، فاطمه نامیده شد.[۷]

سورهٔ کوثر

نوشتار اصلی: کوثر

در تفسیر المیزان دربارهٔ سوره کوثر آمده که معنای آن، خیر کثیر است و عجیب آن است که مفسران در بیان مصداق آن، اختلاف فراوانی دارند و بیست و شش معنی برای آن ذکر کرده اند. علامه طباطبایی در ادامه بیان می کند که با توجه به آیهٔ آخر سوره و از سوی دیگر با درنظرگرفتن روایات گوناگون دربارهٔ داستان گویندگان به بی نسل ماندن پیامبر اسلام، این سوره دلالت بر فاطمه و فرزندان او و کثرت نسل پیامبر از طریق فاطمه زهرا دارد.[۸] آلوسی نیز در روح المعانی می گوید از مصداق های کوثر، کثرت فرزندان پیامبر اسلام است و سپس می گوید چنین است که فرزندان پیامبر اسلام سراسر جهان را فراگرفته اند؛ و در ادامه همان داستان مذکور در المیزان را بیان می کند.[۹] فخر رازی در تفسیر کبیر و بیضاوی در انوار التنزیل نیز، یکی از مصداق های کوثر را کثرت فرزندان و نسل پیامبر اسلام بیان می کنند.[۱۰][۱۱]

آیهٔ مباهله

نوشتار های اصلی: آیه مباهله و رویداد مباهله

به نوشتهٔ طباطبایی، رویداد مباهله از رویدادهای صدر اسلام و ماجرای رویارویی پیامبر اسلام و اهل بیتش از یک سو و مسیحیان نجران ازدیگرسو است. در این رویداد، مسیحیان نجران با پیامبر دربارهٔ درستی دعوتش محاجه (دلیل آوردن) کردند و این گفتگو سرانجام به آن جا کشید که با درخواست مباهله از سوی محمد مواجه شدند.[۱۲][۱۳] دو طرف با افراد خود در محل مباهله حاضر شدند. هنگامی که مسیحیان دیدند محمد با عزیزترین کسان و اعضای خانواده اش، — علی، فاطمه، حسن و حسین — آمده تا با آنان مباهله کند، یقین کردند که از این مباهله سلامت نخواهند ماند، چراکه رفتار محمد نسبت به خانواده اش، نشان از اطمینان او نسبت به عقیدهٔ خود دارد.[۱۴] در تفسیر روح المعانی نیز پس از بیان داستان محاجهٔ مسیحیان با محمد دربارهٔ عیسی و پیشنهاد مباهله از سوی محمد، روایات موجود نقل شده و نویسنده بیان کرده که منظور از افراد در آیه مباهله، علی، فاطمه، حسن و حسین هستند و ادامه می دهد که این موضوع دلالت بر برتری اهل بیت دارد.[۱۵] فخر رازی در تفسیر کبیر، بیضاوی در انوار التنزیل، محلی و سیوطی در تفسیر الجلالین، ابن کثیر در تفسیر القرآن العظیم و ابن عطیه اندلسی در المحرر الوجیز نیز، افراد حاضر در مباهله را، علی، فاطمه، حسن و حسین دانسته اند.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

آیات نور

نوشتار اصلی: آیه نور

آیه یا آیات نور به آیات ۳۵ تا ۳۸ سوره نور گفته می شود. در بحث روایی این آیات در المیزان احادیثی روایت شده که مصداق این آیات را اهل بیت پیامبر می داند و «مشکاة» را همانا فاطمهٔ زهرا؛ و در ادامه آمده که منظور از بیوت در این آیات بیت انبیا است که بیت علی و فاطمه نیز یکی از آن هاست.[۲۱] در روح المعانی نیز در توضیح آیهٔ ۳۶ و دربارهٔ بیوت مطرح شده در آن، روایت بیت انبیا نقل شده است.[۲۲] ابن مغازلی در مناقب، حدیثی از موسی کاظم نقل می کند که در آن، مراد از «مشکوٰة» و «کوکب دری» فاطمه زهرا بیان شده است.[۲۳]

آیهٔ تطهیر

نوشتار های اصلی: آیه تطهیر و اصحاب کسا

علامه طباطبایی در بحث جامعی در تفسیر این آیه در المیزان، مخاطب این آیه را اصحاب کسا می داند و به احادیث آن که تعداد آن ها بیش از هفتاد حدیث است و بیشتر از طریق اهل سنت هستند اشاره می کند. راویان این حدیث نزد اهل سنت ام سلمه، عایشه، ابوسعید خدری، سعد، واثلة بن اسقع، ابی الحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام آزادشدهٔ پیامبر اسلام، عبدالله بن جعفر، علی بن ابی طالب، و حسن بن علی هستند و نزدیک به چهل طریق از آنان نقل شده است. راویان نزد شیعه علی بن ابی طالب، علی بن الحسین، محمد باقر، جعفر صادق و علی بن موسی الرضا، ام سلمه، ابوذر، ابی لیلی، ابوالاسود دؤلی، عمرو بن میمون اودی، و سعد بن ابی وقاص هستند که بیش از سی طریق از آنان نقل شده است.[۲۴] آلوسی در تفسیر خود ضمن بیان روایات مختلف دربارهٔ مصداق اهل بیت در این آیه، به حدیث کسا اشاره می کند و اهل بیت را اصحاب کسا می داند. اما در ادامه و در بحث عصمت و طهارت، ضمن بیان نظر شیعه و رد آن، قائل به عصمت و طهارت اهل بیت نیست و این آیه را شرط می داند، نه آیه ای که خبری باشد و در گذشته انجام شده باشد.[۲۵] طبری در جامع البیان بسیاری از احادیث را نقل می کند که این آیه را دربارهٔ علی، فاطمه، حسن و حسین می دانند و می گوید که بعضی قائل به این هستند که منظور از اهل بیت پیامبر، اینان هستند.[۲۶] بیضاوی در انوار التنزیل نیز می گوید شیعیان معتقدند که این آیه دربارهٔ علی، فاطمه و دو فرزندشان است و دربارهٔ عصمت آنان، به این آیه احتجاج می کنند، اما این احتجاج با قبل و بعد آیه متناسب نیست و احادیث هم تنها به این اشاره دارد که اینان از اهل بیت پیامبر به شمار می روند.[۲۷] فخر رازی در تفسیر کبیر می گوید نظرات مختلفی دربارهٔ کیستی اهل بیت در این آیه هست؛ اما نظر معتبرتر این است که اهل بیت، فرزندان پیامبر — فاطمه — و همسران و حسن و حسین و علی هستند.[۲۸] ابن کثیر در تفسیر القرآن العظیم حدیث ایستادن پیامبر به مدت شش ماه بر در خانهٔ فاطمه و صدازدن اهل بیت برای نماز و حدیث کسا را بیان می کند.[۲۹] ابن عطیه در المحرر الوجیز با اشاره به حدیثی از پیامبر می گوید این آیه در حق پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین نازل شده است.[۳۰] ماتریدی در تأویلات أهل السنة می گوید شیعیان با استناد به حدیث کسا، این آیه را دربارهٔ اهل بیت — علی، فاطمه، حسن و حسین — می دانند.[۳۱]

آیهٔ مودت

نوشتار اصلی: آیه مودت

در المیزان دربارهٔ آیهٔ ۲۳ سورهٔ شوری و در توضیح و تفسیر این آیه، ضمن گزارش گفته های مختلف مفسران و سنجش و نقد آن ها، آمده است که مقصود از «مودت قربیٰ»، محبت اهل بیت محمد — علی، فاطمه، حسن و حسین — است؛ و در ادامه نیز روایات گوناگون از طریق اهل سنت و شیعه که به این موضوع تصریح شده، آمده است.[۳۲] آلوسی در تفسیر این آیه، روایتی را از ابن عباس نقل می کند که در آن، از پیامبر دربارهٔ کیستی «قربیٰ» در این آیه پرسش شده و پاسخ پیامبر علی، فاطمه، حسن و حسین بوده است؛ و سپس آلوسی ماجرای برخورد مرد شامی با علی بن الحسین و خواندن این آیه از سوی علی بن الحسین را بیان می کند؛ و ادامه می دهد اخبار و احادیث دربارهٔ نزول این آیه در شأن اهل بیت چنان زیاد است که احصاء و شمرده نمی شود؛ و در پایان هم حدیث سفینه را ذکر می کند. ازسوی دیگر، در روح المعانی در رد ادعای شیعه مبنی بر امامت اهل بیت براساس این آیه، آمده که منظور از مودت، دوستی اهل بیت است و این آیه دلالتی بر واجب الامامة و واجب الطاعه بودن شخص واجب المحبة نیست.[۳۳] طبری در جامع البیان با اشاره به معانی مختلف «قربیٰ»، در تفسیر آیه می گوید منظور نزدیکان پیامبر هستند.[۳۴] فخر رازی در تفسیر کبیر به نقل از تفسیر کشاف زمخشری و نیز ابن عطیه در المحرر الوجیز می گویند از پیامبر دربارهٔ مراد از نزدیکانش (قربیٰ) پرسش شد و او پاسخ داد منظور علی، فاطمه و دو پسرشان — حسن و حسین — هستند.[۳۵][۳۶] ابن کثیر در تفسیر القرآن العظیم داستان اسارت علی بن الحسین و خطاب فردی در دمشق به او، و پاسخ علی بن الحسین به او دربارهٔ کیستی «قربیٰ» را بیان می کند.[۳۷]

در سیرهٔ پیامبر اسلام

خط نقاشی نام آل کسا و دو حدیث از پیامبر اسلام روی پارچه، احتمالا متعلق به ایران یا آسیای مرکزی، سدهٔ سیزده ه‍. ش

عربستان در آستانه ظهور اسلام سرزمینی خشک با آب وهوایی سخت، معیشتی طاقت فرسا و فرهنگی خشن بود. زن در آن جامعه منزلتی نداشت و مایهٔ سرشکستگی برای خانواده اش بود، تا جایی که برخی اعراب بیابان گرد اقدام به زنده به گورکردن نوزادان دختر خود می کردند.[۳۸] در چنین محیطی، به این ترتیب، سنت محمد در تکریم فاطمه در تقابل با آموزه های فرهنگی محیط عربستان بود.[۳۹]

احادیث محمد دربارهٔ فاطمه دو دسته اند: دستهٔ نخست آن هایی که منحصرا دربارهٔ فاطمه زهراست؛ و دستهٔ دوم احادیثی که دربارهٔ اهل بیت محمد هستند که شامل فاطمه به عنوان یکی از اعضای آن هم می شوند. در این جا از ذکر احادیث دستهٔ دوم خودداری می شود. برخی از مهم ترین آن ها حدیث سفینه، حدیث نجوم و حدیث ثقلین هستند.[۴۰][۴۱][۴۲]

حدیث بضعه

حدیث بضعه[یادداشت ۱] از احادیث مشهور و معروف و حتی متواتر معنوی محمد پیامبر اسلام است. این حدیث به ۲۸ لفظ مختلف در بسیاری از کتاب ها ازجمله دست کم ۱۸ منبع اهل سنت و ۱۳ منبع شیعه روایت شده است.[۴۳] دربارهٔ علت صدور این حدیث چند ماجرا نقل شده که عبارتند از: نخست ماجرای پرسش محمد از علی دربارهٔ بهترین چیز برای زنان و پرسش علی در این باره از فاطمه و پاسخ فاطمه؛ دوم در ماجرای پذیرش توبهٔ ابولبابه انصاری و بازکردن او از ستون توبه توسط فاطمه زهرا؛ سوم در ماجرایی که محمد فاطمه را معرفی کرد؛ چهارم در شب عروسی علی و فاطمه که محمد این جمله را خطاب به علی گفت؛ و پنجم ماجرایی که توسط مسور بن مخرمه دربارهٔ خواستگاری علی از دختر ابوجهل و ماجراهای پس از آن روایت شده است. محمدجعفر طبسی در پژوهشی دربارهٔ این حدیث در منابع اهل سنت، ضمن این که ۱۲۳ منبع حدیث بضعه در کتاب های اهل سنت را ذکر می کند، دربارهٔ روایت پنجم اشکال هایی را مطرح، و به دلایل مختلف صحت این ماجرا را رد می کند.[۴۴]

تقریبا همهٔ منابع اهل سنت این حدیث را تنها از مسور بن مخرمه یا عبدالله بن زبیر و دربارهٔ ماجرای خواستگاری یا بدون ذکر علت صدور حدیث نقل کرده، و به موارد دیگر اشاره نکرده اند. از مهم ترین این منابع عبارتند از: متقی هندی در کنز العمال،[۴۵] محب الدین طبری در ذخائر العقبی،[۴۶] طبرانی در المعجم الکبیر،[۴۷] سیوطی در الخصائص الکبری،[۴۸] ذهبی در سیر اعلام النبلاء [۴۹] و المنتقی من منهاج الإعتدال،[۵۰] ابونعیم اصفهانی در امالی،[۵۱] ابن حجر عسقلانی در المطالب العالیة،[۵۲] و ابن حجر هیتمی در الصواعق المحرقة.[۵۳]

حدیث سرور زنان عالم

نسخهٔ بازسازی شده از نقش نام فاطمه زهرا به خط ثلث در مشبکی فولادی از دوره صفوی.
این اثر در کانون هنر شیعی ایران بازسازی شده و نسخهٔ اصلی آن در موزه آقاخان در شهر تورنتو، کانادا نگه داری می شود.

حدیث «سیدة النساء العالمین» از دیگر احادیث محمد است که برتری فاطمه بر زنان جهان را بیان می کند. راویان این حدیث علی بن ابی طالب و فاطمه زهرا، ابن عباس، انس بن مالک، ابی لیلی، ابوهریره، عایشه، عبدالرحمن بن ابی لیلی، جابر بن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، حذیفة بن یمان، ام سلمه، ابواسلمی، عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمر، عمران بن حصین، جابر بن سمره، ابوبریده اسلمی هستند.[۵۴] منابع اهل سنت و شیعه نقل می کنند که محمد فاطمه را سرور زنان همهٔ جهانیان خوانده است. در برخی از منابع اشاره شده که او سرور زنان بهشتی — به جز مریم — و در برخی دیگر او سرور زنان همهٔ عوالم است.[۵۵] حاکم نیشابوری و ذهبی، از محدثان برجسته اهل سنت، این روایت را صحیح می دانند. برخی از دانشمندان اهل سنت مانند آلوسی، عبدالرحمن سهیلی، محمد بن عبدالباقی زرقانی، سفارینی، ابن الجکنی، شیخ رفاعی و محمد طاهر القادری بر برتری فاطمه زهرا تأکید کرده اند. در منابع روایی و تفسیری شیعه نیز، روایات فراوانی در این باره موجود است.[۵۶] محب الدین طبری در ذخائر العقبی حدیثی را از پیامبر نقل می کند که در آن از مریم دختر عمران، خدیجه بنت خویلد، فاطمه بنت محمد و آسیه همسر فرعون، به عنوان چهار زن برتر جهانیان نام برده می شود. او در ادامهٔ همین مطلب، حدیث عیادت پیامبر از فاطمه زهرا در هنگام بیماری و بعضی روایات دیگر از پیامبر را نقل می کند که فاطمه زهرا را «برترین سرور زنان جهان» یا «سرور زنان جهان» می نامند.[۵۷] ابن اسحاق نیز این موضوع را در سیره نبوی ذکر می کند، اما ابن هشام آن را از نسخهٔ خودش حذف می کند.[۵۸]

ذهبی در سیر اعلام النبلاء نیز همین دو حدیث را به همراه حدیثی دیگر با لفظ «خیر نساء العالمین» نقل می کند.[۵۹] ذهبی در تاریخ الاسلام نیز دو حدیث نقل شده از طبری به همراه احادیث خود در سیر اعلام النبلاء را تکرار می کند.[۶۰] ابن عساکر در تاریخ مدینة دمشق حدیث عیادت پیامبر از فاطمه زهرا در هنگام بیماری را نقل می کند که فاطمه زهرا را «سرور زنان جهان» می نامد.[۶۱] سیوطی در الدر المنثور نیز احادیث نقل شدهٔ طبری در ذخائر العقبی را به همراه احادیثی دیگر بیان می کند.[۶۲] ابن حجر عسقلانی در فتح الباری احادیثی را از پیامبر نقل می کند که در آن ها فاطمه زهرا «سرور زنان جهان» و «سرور زنان اهل بهشت» به جز مریم عنوان می شود.[۶۳] ابن کثیر در البدایة و النهایة نیز احادیثی را نقل می کند که «بهترین چهار زن جهان» یا «چهار سرور زنان جهان» فاطمه بنت محمد، خدیجه بنت خویلد، آسیه بنت مزاحم و مریم بنت عمران هستند.[۶۴] متقی هندی در کنز العمال احادیثی را نقل می کند که در آن ها از فاطمه زهرا با عنوان «سیدة نساء العالمین» و «سیدة نساء أهل الجنة» نام برده می شود.[۶۵] عزالدین بن اثیر در اسد الغابة احادیثی را نقل می کند که پیامبر در بستر مرگ، در برابر گریهٔ فاطمه زهرا به خاطر درگذشت پدرش، او را «سیدة نساء العالمین» یا «سیدة نساء أهل الجنة» خطاب می کند.[۶۶] ابونعیم اصفهانی در حلیة الاولیاء حدیث عیادت پیامبر از فاطمه زهرا در هنگام بیماری را نقل می کند که فاطمه زهرا را «سرور زنان جهان» یا «سرور زنان روز قیامت» می داند.[۶۷]

در کلام امامان شیعه

از امامان شیعه احادیثی دربارهٔ فاطمه زهرا نقل شده است. درون مایهٔ این احادیث پیامبرشناسی فاطمه، علم او، حجاب او، عشق پیامبر اسلام به او، فراوانی گریهٔ او، دوری او از هر بدی، ستاره بودن او برای ساکنان آسمان ها، سروری او زنان عالم را، سخن گفتن او با فرشتگان، انسان دوستیش در مقام دعا، کم نظیریش و نبودن کفوی برای او در روی زمین جز علی بن ابی طالب و همسرداری و سخت کوشیش در امور خانه است.[۶۸] بعضی دیگر از احادیث نیز بر جنبه های ویژه ای از فاطمه زهرا تأکید می کند، مانند حدیث در صدیقه و شهیده بودن او،[۶۹][۷۰] حجت بودن او بر امامان شیعه[۷۱][۷۲] و الگو بودنش برای حجت بن الحسن، امام دوازدهم شیعیان.[۷۳]