به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، به نقل از روابط عمومی حوزه علمیه اصفهان، حضرت آیت الله حسین مظاهری در ادامه سلسله مباحث اخلاقی خود پیرامون فضیلت های فراموش شده در جامعه، اظهار داشت: شخص گناهکار در عالم ملکوت و نزد ملائکه، شخصیت ندارد و بی ادب جلوه می کند. حتی اگر گناهکار به ظاهر شخصیت اجتماعی داشته باشد و در مقابل دیگران تظاهر به ادب کند.

متن کامل بیانات معظم له را در ذیل می خوانید:

بسم اللٰه الرحمٰن الرحیم

رب اشرح لی صدری و یسر لی أمری واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی

در جلسۀ گذشته بیان شد یکی از فضائل مهم برای انسان که متأسفانه فراموش شده است، فضیلت «ادب» است.

یکی از نشانه های انسان با ادب آن است که در تمام رفتارهای خود حد و اندازه نگه می دارد و از حد متعارف تجاوز نمی کند. امیرالمؤمنین «سلام الله علیه» برترین ادب را نگاهداری حد و مرز توسط انسان و تجاوز نکردن او از اندازه و قدر خویش می دانند: «أفضل الأدب أن یقف الإنسان عند حده و لا یتعدی قدره» [۱] .

انسان باید در مقابل دیگران مؤدب باشد. اساسا شخصیت انسان در گرو ادب اوست. شما اگر شخصیت یابی کنید، می فهمید آنکه ادب ندارد، شخصیت اجتماعی ندارد؛ چنانکه اشخاص مؤدب در بین مردم از شخصیت خوبی برخوردارند.

راجع به اقسام ادب گفتیم که ادب به اعتبار مخاطب آن به چند قسم منقسم می گردد. اولین قسم آن «ادب در مقابل خداوند» است. بزرگان جمله ای دارند که چه جملۀ خوبی است، من از همۀ شما تقاضا دارم که این جمله را در نظر بگیرید و در خانه بگویید و تا می توانید مراعات کنید. آن جمله اینست: «همه جا محضر خداست، ما در محضر خدائیم، ادب حضور باید مراعات شود». استاد بزرگوار ما، امام خمینی «قدس سره»، مکرر می گفتند: «عالم محضر خداست، در محضر خدا معصیت خدا نکنید» [۲]؛ یعنی خداوند همواره بندگان را می بیند، پس باید ادب حضور در محضر او مراعات گردد.

قرآن شریف در این باره می فرماید: «أ لم یعلم بأن الله یری» [۳]؛ آیا بندگان نمی دانند که خداوند آنها را می بیند؟

بی ادبی در مقابل خدا یعنی گناه، یعنی مخالفت در مقابل خدایی که روزی دهنده است. اینکه ما از روزی او استفاده کنیم و در ملک او و در مقابل او گناه کنیم، بی ادبی و بی شخصیتی است. پس شخص گناهکار در عالم ملکوت و نزد ملائکه، شخصیت ندارد و بی ادب جلوه می کند. حتی اگر گناهکار به ظاهر شخصیت اجتماعی داشته باشد و در در مقابل دیگران تظاهر به ادب کند، ملائک مقرب الهی او را بی ادب و بی شخصیت می دانند. همه باید در پیشگاه خداوند مراعات ادب را بکنند، چه در خلوت و چه در جلوت، چه گناهان مخفیانه و چه گناهان علنی، در هر صورت باید رفتار انسان مخالفت با خداوند تلقی نشود تا بتوان گفت: در مقابل خداوند سبحان مؤدب است.

راجع به افکار آلوده و گناه آلود و افکار زشت و خلاف ادب نیز مراقبت لازم است، زیرا قرآن کریم تصریح فرموده که علاوه بر اعمال انسان، افکار و نیات و دل او نیز در محضر خداوند متعال است. می فرماید: «یعلم ما تسرون و ما تعلنون و الله علیم بذات الصدور» [۴] ؛ خداوند امور آشکار و پنهان و راز دل ها را می داند.

دل انسان در محضر خداوند سبحان است و او می داند در دل بندگان چه می گذرد. یعنی اگر دل کسی به صفات رذیله آلوده باشد، خلاف ادب است، چون خداوند می داند. او می داند در دل بندگان چه می گذرد. آیا در دل حسادت و کینه و بخل و بدبینی است؟ یا خیرخواهی برای دیگران و رحم و عاطفه و مهربانی است؟

نکتۀ قابل توجه در این مبحث آن است که تجسم بی ادبی در برابر خداوند، خواری و ذلت آن بی ادب در قیامت است. قرآن شریف گاهی خواری اهل جهنم را برای بندگان بیان می فرماید. مثلا می فرماید: «إن شجرة الزقوم، طعام الأثیم …ثم صبوا فوق رأسه من عذاب الحمیم [۵]»؛ گناهکار را به جهنم می اندازند، از درخت زقوم به وی می خورانند و آب جوشان روی سرش می ریزند. یعنی رفتار و گفتار مأموران جهنم با این افراد، خوار کننده است. در آیۀ دیگر آمده است که خداوند تعالی در پاسخ به درخواست اهل معصیت برای خروج از جهنم و رفع عذاب و اعطای فرصت دوباره به آنان، می فرماید: «قال اخسؤا فیها و لا تکلمون [۶]».

لازم است توجه شود که این خواری و ذلت، ناشی از گناه خود بندگان است؛ وگرنه خداوند سبحان قصد ذلیل یا حقیر کردن بندگان خویش را ندارد. این عذاب های خوارکنندۀ جهنم را خود گناهکاران تهیه کرده، به جهنم فرستاده اند. به قول قرآن کریم: «ذلک بما قدمت أیدیکم و أن الله لیس بظلام للعبید» [۷].

راجع به بهشتیان هم، چنین است. ملائکه به آنها می گویند: «کلوا واشربوا هنیئا بما أسلفتم فی الأیام الخالیة» [۸]؛ بخورید و بیاشامید و از این نعمت ها استفاده کنید که اینها را خود تهیه کرده اید. در روایتی در ذیل همین آیۀ شریفه آمده است که ایام خالیة، همان ایامی است که بندگان در دنیا روزه دار بوده اند. [۹] به هر حال، اهل بهشت از احترام خاصی برخوردارند که این احترام، نتیجۀ ادب آنها در دنیا در برابر خداوند است. حتی قرآن می فرماید: اهل بهشت مشمول رحمت خدا هستند و خود خداوند متعال خدا به آنان سلام می کند: «سلام قولا من رب رحیم» [۱۰].

این افراد بهشتی، در دنیا در مقابل خداوند سبحان ادب حضور داشته اند و تجسم عمل آن در قیامت، احترامی است که در بهشت از سوی خداوند و ملائکه می بینند.

قسم دیگر ادب، رعایت ادب راجع به قرآن و عترت است که خود به دو قسم ادب ظاهری و ادب باطنی منقسم می گردد.

ادب ظاهری در برابر قرآن و عترت، همان احترام ظاهری است که بحمدالله رعایت می شود. مثلا اگر کسی قرآن از دستش بیفتد، بسیار ناراحت می شود و درصدد جبران این بی احترامی است. در حرم مطهر ائمۀ طاهرین «سلام الله علیهم» و حتی در حرم مطهر امام زاده ها، مراعات ادب ظاهری می شود.

شناخت جایگاه معصومین «سلام الله علیهم»، معرفت به امامت و ولایت ائمۀ هدی «سلام الله علیهم» و تکریم و گرامی داشت آنان و اظهار ارادت به ایشان در کلام، نشانۀ ادب است.

ادب ظاهری، لازم، ولی ناکافی است و به ادب باطنی هم باید پرداخته شود. ادب باطنی به قرآن کریم توجه به مفاهیم آن کتاب نورانی و عمل به تعالیم آن است.

پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله وسلم» در قیامت از بندگانی که ادب قرآن را رعایت نمی کنند و آن را سرمشق زندگی قرار نمی دهند، نزد خداوند سبحان شکایت می کنند: «وقال الرسول یا رب إن قومی اتخذوا هذا القرآن مهجورا» [۱۱].

ادب باطنی در پیشگاه معصومین «سلام الله علیهم» نیز متابعت و پیروی از ایشان است. باید توجه شود علاوه بر اینکه خداوند متعال اعمال انسان را می بیند، آن اعمال به محضر اهل بیت «سلام الله علیهم» نیز عرضه می شود و ایشان نسبت به رفتار و گفتار بندگان آگاهی دارند، پس لازم است ادب حضور در محضر ایشان نیز مراعات گردد.

قرآن کریم می فرماید: «و قل اعملوا فسیری الله عملکم و رسوله و المؤمنون» [۱۲]؛ این آیۀ شریفه از نظر شیعیان به این معناست که علاوه بر خداوند و رسول او، انسان در محضر مقدس اهل بیت «سلام الله علیهم» است. امام صادق «سلام الله علیه» می فرمایند: مؤمنون در این آیه، ائمۀ طاهرین «سلام الله علیهم» هستند. [۱۳] در واقع، قرآن شریف فرموده است: ای انسان! هرکاری که می خواهی بکن! اما مواظب باش که ادب حضور مراعات شود، برای اینکه خداوند کارهای تو را چه در خلوت و چه در جلوت، می بیند و پیغمبر اکرم «صلی الله علیه وآله وسلم» و اهل بیت «سلام الله علیهم» اعمال تو را مشاهده می کنند. حال اگر متوجه نیستی، روز قیامت باید خجالتش را بکشی.

بر این اساس، همه باید در خلوت و در جلوت مواظب باشند مرتکب عملی خلاف رضایت حضرت ولی عصر «ارواحنافداه» نشوند و ایشان را حاضر و ناظر بر اعمال خویش بدانند.

در قیامت، چندین دسته شاهد، نظیر خداوند و ملائکه، نسبت به اعمال بندگان شهادت می دهند [۱۴]. از نظر قرآن کریم پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله وسلم» نیز یکی از شاهدان قیامت هستند: «و کذلک جعلناکم أمة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و یکون الرسول علیکم شهیدا» [۱۵].

امام باقر «سلام الله علیه» ذیل این آیۀ شریفه، اهل بیت «سلام الله علیهم» را امت میانه و شاهدان بر مردم دانسته اند. [۱۶]

لازمۀ شهادت پیامبر اکرم «صلی الله علیه وآله وسلم» و اهل بیت «سلام الله علیهم» بر بندگان، آن است که حاضر و ناظر بر گفتار و کردار بندگان باشند. پس ادب حضور در محضر ایشان باید مراعات گردد.

برترین شیوۀ مراعات ادب در برابر اهل بیت «سلام الله علیهم» متابعت از آن بزرگواران است. اگر کسی راه خود را در زندگی، از راه معصومین «سلام الله علیهم» جدا کند و در مسیر دیگری قدم بگذارد، نسبت به آنان بی ادبی کرده است. همان طور که افراد مؤدب مراقبت می کنند در حرم های شریفه، پشت به ضریح مطهر نکنند، از پشت کردن به راه ایشان و مخالفت با آنان هم باید بپرهیزند تا باادب شمرده شوند.

حتی بعضی از بزرگان عقیده دارند که آنچه در دل بندگان می گذرد نیز از نظر معصومین «سلام الله علیهم» مخفی نمی ماند و بر آن گواهند. بر این اساس، مواظبت از افکار و نیات قلبی خلاف ادب نیز در محضر امام زمان «ارواحنافداه» لازم است. البته این موضوع، بحث مفصلی دارد که به بحث کنونی مربوط نمی شود و لازم است در جایگاه خود مطرح گردد.

قسم دیگر از اقسام ادب، ادب در مقابل عالمان، دانشمندان، اساتید و نیز بزرگان هر قوم، رشته و هر فن و حرفه ای است.

در روایات اهل بیت «سلام الله علیهم» حقوقی برای علما و معلمین شمرده شده که لازم است ادا شود. اولین قدم در رعایت ادب در برابر آنان، مراعات حقوق مزبور است.

در روایتی از امیرالمؤمنین «سلام الله علیه» برخی از حقوق کسانی که انسان از آنها علم می آموزد بیان شده است. ایشان می فرمایند: حق عالم آن است که زیاد از او سؤال نپرسی؛ قبل از او به سؤال دیگران پاسخ ندهی؛ وقتی به پرسشی پاسخ نداد، به او اصرار نکنی؛ هنگامی که خسته شد، او را رها کنی؛ با دست یا با چشم به او اشاره نکنی؛ در مجلس به او نگویی فلان کس یا فلان استاد بر خلاف نظر تو سخن گفته؛ رازش را فاش نکنی؛ نزد او از کسی غیبت و بدگویی نکنی؛ اگر با جمعی باشد، به همه سلام بدهی و به خصوص به او تهنیت بگویی و احترام بگذاری؛ در مقابل او بنشینی تا اگر کاری داشت، در انجام آن از دیگران سبقت بگیری؛ از طول صحبت او خسته نشوی، زیرا عالم چون درخت خرما است و باید انتظار ببری تا از او میوه و ثمره ای به تو برسد. سپس می فرمایند: عالم، از نظر مقام و منزلت، مانند کسی است که همیشه روزه باشد و شب زنده داری کند و در راه خدا جهاد نماید. وقتی عالم از دنیا برود، در اسلام رخنه ای می افتد که تا قیامت مسدود نخواهد شد. هفتاد هزار فرشتۀ مقرب آسمانی، طالب علم را مشایعت می کنند. [۱۷]

احترام به علما و فقیهان و تکریم آنان، مورد تأکید روایات اهل بیت «سلام اله علیهم» است و بی حرمتی و بی ادبی به آنان مذمت شده است. در حدیثی از امام صادق «سلام اله علیه» می خوانیم: «من أکرم فقیها مسلما لقی الله یوم القیامة و هو عنه راض و من أهان فقیها مسلما لقی الله یوم القیامة و هو علیه غضبان» [۱۸]؛ هرکس یک فقیه مسلمان را تکریم کند، در روز قیامت خداوند را در حالی ملاقات می کند که از وی راضی است؛ و هرکس به یک فقیه مسلمان اهانت کند، خداوند را در قیامت در حالی که از وی غضبناک است، ملاقات خواهد کرد.

رعایت ادب در برابر علما و مراجع تقلید لازم است. به تجربه اثبات شده است که بی ادبی و بی احترامی به آنان، مانع عاقبت به خیری است. حق یک مرجع تقلید و عالم دینی آن است که مردم از زحمات و خدمات علمی و تربیتی او، نظیر رسالۀ او استفاده کنند و دین دار باشند. استفادۀ صحیح از علم عالم، داشمند یا استاد و توجه به زحمات علمی و معنوی این افراد، به منزلۀ رعایت ادب در برابر آنهاست و بی اعتنایی به علمشان نیز نوعی بی ادبی است.

انتهای پیام/۱۶۷/ش