به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ بیابان ها و حاشیه کویرها، اکوسیستم های بی نظیر و سازگار با محیط زیست هستند که از تنوع مهم گیاهان و جانوری برخوردارند و جمعیتی بیش از ۵۰۰ میلیون نفر یعنی نزدیک به ۸ درصد از جمعیت جهانی نقش موثری در حفظ و حمایت از این سرمایه عظیم را عهده دار هستند. کشور ایران با وسعت حدود ۱۶۵ میلیون هکتار در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است. بر اساس آخرین آمار ارائه شده توسط سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور حدود ۱۱۰ میلیون هکتار از این وسعت در معرض خطر بیابانی شدن قرار دارد.

آمارهای سازمان جنگل ها و مراتع و آبخیزداری نشان می دهد در حال حاضر وسعت بیابان های کشور به رقمی بالغ بر ۳۲ میلیون هکتار می رسد که از این وسعت سطحی بالغ بر ۵٫۷ میلیون هکتار بیابان های شدیدا در معرض فرسایش بادی و حرکت شن روان و مولد گردوغبار هستند. بنابر یک برآورد کلی ۵٫۲ میلیون هکتار از این عرصه ها مولد طوفان های گردوغباری هستند که شعاع تاثیر آنها از محدوده منشا فراتر رفته و مناطق اطراف را تحت تاثیر خود قرار می دهد. روند افزایشی وسعت عرصه های بیابانی یا همان بیابانزایی بسیار نگران کننده است. گرچه آمار دقیقی ارائه نشده است ولی یک برآورد حکایت از افزایش ۷ تا ۱۰ درصدی در سال دارد.

طبقه بندی بیابان های ایران بر اساس میزان بارش

برای تعریف بیابان شاخص های متفاوتی ارائه شده است که یکی از این شاخص ها طبقه بندی بیابان بر اساس میزان بارش است. اکثر متخصصان و اقلیم شناسان از بین عناصر اقلیمی، میزان بارندگی را برای مشخص کردن محدوده های بیابانی به کار گرفته و در این میان اعدادی از ۵۰ تا ۲۵۰ میلیمتر و گاهی بیشتر را برای تعریف و تفکیک بیابان برشمرده اند. برای مقایسه مساحت بیابان های ایران از این منظر نقشه پهنه های بیابانی برای مقادیر بارندگی ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰، ۲۰۰ و ۲۵۰ میلیمتر محاسبه و ترسیم شده است. مساحت یابی نقشه های تهیه شده نشان می دهد که چنانچه مقدار ۵۰ میلیمتر بارندگی مبنای تفکیک مناطق بیابانی ایران قرار گیرد حدود ۱۰۰ هزار کیلومتر مربع از مساحت ایران در زمره بیابان قرار می گیرد. مناطق بیابانی تعیین شده در این تعریف، سطح بسیار کوچکی از استان های یزد، سمنان و کرمان و مناطقی از نوار مرزی سیستان را در بر می گیرد.

طبقه بندی بیابان بر اساس میزان بارش ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلیمتر

چنانچه رقم ۱۰۰ میلیمتر بارندگی مبنای تفکیک بیابان باشد، ۳۹۰ هزار و ۹۷ کیلومتر از گستره کشور را مناطق بیابانی در بر می گیرد. بخش هایی از استان های یزد، اصفهان، سمنان، کرمان، خراسان، قم و نوار باریکی از مرزهای سیستان و بلوچستان با افغانستان در این محدوده قرار می گیرند. توزیع مکانی سطوح تحت تاثیر بارندگی ۱۵۰ میلیمتر در کشور، مناطق مرکزی و شرقی کشور را در بر می گیرد و بجز لکه کوچکی از حوالی چابهار و بندرعباس سراسر ناحیه ساحلی جنوب کشور، خارج از این قلمرو قرار می گیرد. مساحت این مناطق معادل ۶۷۹ هزار و ۳۸۱ کیلومتر مربع محاسبه شده است. به استناد نقشه های تهیه شده مساحت مناطق با بارندگی ۲۰۰ و ۲۵۰ میلیمتر به ترتیب معادل ۸۷۱۸۵۹ کیلومتر مربع و ۱۰۶۰۲۴۹ کیلومتر مربع برآورد شده است.

همچنین به دلیل تفاوت دامنه اعداد پیشنهادی بارندگی برای تفکیک مناطق بیابانی کشور از سوی مختصصان مختلف ارائه یک تعریف جامع یا یک طبقه بندی واحدی برای بیابان های ایران امکانپذیر نیست؛ زیرا ارقام مربوط به وسعت و پراکندگی بیابان ها از این جنبه تفاوت های آشکاری ارد. از این رو در معیار اقلیم برای شناسایی و تفکیک مناطق بیابانی ایران، فقط اشاره به میزان بارندگی کفایت نمی کند، بلکه برای تعیین ویژگی های بیابان علاوه بر میزان بارندگی باید از سایر عناصر جوی نیز کمک گرفت، زیرا تاثیر متقابل عوامل و عناصر جوی، فضای جغرافیایی بیابان را شکل می دهد.

۵۵ درصد مساحت کشور بیابانی است

طبق مطالعات انجام شده، تلفیق نقشه های پنج عامل (اقلیم، زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاکشناسی و پوش گیاهی) مورد مطالعه دخیل در ایجاد شرایط بیابانی ایران، بیانگر آن است که مجموع سطوح بیابانی زیرپوشش این عوامل اعم از سطوح مشترک و غیرمشترک معادل ۹۰۷ هزار و ۲۹۰ کیلومتر (بیش از ۹۰ میلیون هکتار) است که این مقدار ۵۵ درصد از مساحت ایران را در برمی گیرد.

نکته پایانی آنکه به اذعان کارشناسان با توجه به حجم گسترده بیابان در ایران و در معرض بیابانی شدن ۱۱۰ میلیون هکتار از اراضی کشور، باید عملیات آبخیزداری و آبخوانداری برای مقابله با گسترش بیابان انجام شود و این مساله در اولویت طرح های بیابانزدایی واقع شود و اعتبارات مناسب بدان اختصاص یابد و این مساله ای است که در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها توجه چندانی بدان نمی شود. از این رو ضروری است این مساله مهم در تدوین قوانین و برنامه ریزی ها بدان اهتمام جدی صورت پذیرد.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/