فهرست

• بخش آغازین




• اهمیت شناختن مکی و مدنی بودن سوره ها در علوم اسلامی




• معیارها و ملاک های تشخیص



• 
  
  • دیدگاه مشهور
  
  




• «آیات استثنایی»




• تعداد سوره های مکی و مدنی




• راه های شناسایی




• ویژگی های سوره ها و آیات مکی




• ویژگی سوره ها و آیات مدنی




• دیدگاه خاورشناسان




• پانویس




• منابع

سوره های مکی و مدنی به تقسیم سوره های قرآن به لحاظ زمان نزول آنها، یعنی قبل یا بعد از هجرت پیامبر(ص) اشاره دارد. شناخت سوره های مکی و مدنی، در تفسیر، فقه و کلام اهمیت دارد؛ چراکه از این راه می توان مراحل دعوت پیامبر و سیر مسائل سیاسی و اجتماعی صدر اسلام را شناخت. شناخت آیات ناسخ و منسوخ، آگاهی از سیر تکامل تشریع و قانون گذاری اسلام و نیز شناخت اسباب نزولِ آیات قرآن از دیگر فایده های آگاهی از سوره های مکی و مدنی شمرده شده است.

قرآن پژوهان می گویند در برخی سوره های مکی، آیات مدنی و در بعضی سوره های مدنی، آیات مکی وجود دارد. به این آیات، «آیات استثنایی» گفته می شود. طبق دیدگاه آنان، در قرآن، ۲۰ سوره قطعاً مدنی و ۸۲ سوره قطعاً مکی است و درباره بقیه سوره ها (۱۲ سوره) اختلاف نظر وجود دارد.

سبک و سیاق سوره های مکی و مدنی با هم متفاوت است و این را یهترین راه برای تشخیص سوره های مکی و مدنی دانسته اند. برخی ویژگی های سوره های مکی به این شرح است: دعوت به اصول عقاید، کوتاه بودن سوره ها و آیات، و نیز داشتن لحن تند. برخی از ویژگی های سوره های مدنی هم عبارت است از: بیان احکام شرعی، پرداختن به مسائل منافقان و بیان مسئله جهاد و احکام آن.

با نظر به اهمیت شناخت سوره های مکی و مدنی، این امر موردتوجه خاورشناسان نیز بوده است؛ ولی آنها راه هایی متفاوت با قرآن پژوهان مسلمان پیموده اند.

اهمیت شناختن مکی و مدنی بودن سوره ها در علوم اسلامی

شناختن سوره های مکی و مدنی، برای مفسران در تفسیر قرآن و برای فقیهان در استنباط احکام شرعی[۱] و برای متکلمان در تأیید یا رد مباحث کلامی کاربرد دارد؛[۲] زیرا با شناسایی مکی یا مدنی بودن سوره ها می توان از تاریخ وقوع رویدادها و زمان تشریع احکام آگاه شد.[۳] از برخی اندیشمندان علوم قرآنی نقل شده فردی که مکی و مدنی را نمی شناسد و نمی تواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد، جایز نیست قرآن را تفسیر کند.[۴]

محمدحسین طباطبایی، مؤلف تفسیرِ اَلمیزان معتقد است شناختن سوره های مکی و مدنی و به دنبال آن، شناختن ترتیب نزول سوره ها تأثیر مهمی در مباحث مربوط به دعوت پیامبر اسلام(ص) و سیر روحی، سیاسی و اجتماعیِ زمان او و تحلیل سیره نبوی دارد.[۵] شناخت ناسخ و منسوخ،[۶] دانستن اسباب نزول،[۷] آگاهی از چگونگی نزول قرآن[۸] و شناختن غرض و هدف سوره ها از فایده های دیگرِ شناختن سوره های مکی و مدنی است.[۹]

معیارها و ملاک های تشخیص

درباره معیارهای تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات قرآن کریم، سه نظر وجود دارد:

1. معیار زمانی: آنچه پیش از هجرت پیامبر به مدینه نازل شده مکی و آنچه پس از رسیدن پیامبر به مدینه نازل شده، مدنی است. از این رو اگر سوره یا آیه ای بعد از هجرت نازل شده باشد، مدنی خواهد بود؛ حتی اگر در شهر مکه یا در سفری از سفرهای پیامبر(ص) نازل شده باشد؛ مانند آیاتی که در فتح مکه یا در حَجَّةُ الوِداع نازل شد.[۱۰]
2. معیار مکانی: آنچه در مکه و اطراف آن مانند مِنا، عَرَفات و حُدَیبیّه نازل شده مکی است، هرچند بعد از هجرت باشد و آنچه در مدینه و اطراف آن مانند بدر و اُحُد نازل شده مدنی است.[۱۱]
3. معیار مخاطب: برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده، گفته اند هرچه خطاب به اهل مکه نازل شده مکی و هرچه خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است.[۱۲] ملاک تشخیص مخاطب این است که آنچه با تعبیر «یا ایها الناس» (ای مردم) نازل شده، مکی و آنچه با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» (این کسانی که ایمان آورده اید) نازل شده، مدنی است.[۱۳] این دیدگاه به ابن مسعود از اصحاب پیامبر(ص) نسبت داده شده است.[۱۴]



می گویند اگر تعدادی از آیات یک سوره، مکی و تعدادی از آن مدنی باشد، مکی یا مدنی بودن سوره با در نظر گرفتن بخش عمده آن سوره معین می شود؛ مثلاً اگرچه محل نزول تعدادی از آیات سوره انعام مربوط به مدینه دانسته شده است، اما با توجه به اینکه بیشتر آیات آن در مکه نازل شده، این سوره مکی معرفی می شود.[۱۵] در مقابل، برخی بر این باورند که نام گذاری این گونه سوره ها با توجه به آیات ابتدایی آن صورت گرفته است.[۱۶]

دیدگاه مشهور

معیار زمانی از دو معیار دیگر مشهورتر و پذیرفتهٔ اکثر پژوهشگران علوم قرآنی است.[۱۷] دلیلشان این است که این معیار، بر خلاف دو معیار دیگر، همه آیات قرآن را در بر می گیرد؛[۱۸] اما معیار مکانی جامع نیست و درباره همه آیات جریان ندارد؛ زیرا برخی از آیات نه در مکه و نه در مدینه نازل نشده اند؛ بلکه در مکان های دورتری مانند تَبوک و بیت المقدس نازل شده اند.[۱۹] معیار مخاطب هم علاوه بر جامع نبودن، با این اشکال مواجه است که برخی از آیاتی که قطعاً مدنی هستند، با تعبیر «یا ایها الناس» و برخی از آیاتی که قطعاً مکی هستند با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» آغاز شده اند.[۲۰]

«آیات استثنایی»

برخی از سوره های مکه، تعدادی از آیاتشان در مدینه نازل شده است. همچنین در برخی سوره های مدنی، آیاتی هست که در مکه نازل شده است.[۲۱] به این آیه ها، در اصطلاح، «آیات استثنایی» گفته می شود.[۲۲] البته برخی محققان علوم قرآنی این تقسیم بندی را نپذیرفته و گفته اند در هیچ یک از سوره ها آیات استثنایی وجود ندارد؛ یعنی همه آیات سوره ها یا مکی است یا مدنی.[۲۳]

تعداد سوره های مکی و مدنی

شمار سوره های مدنی ۲۰ و شمار سوره های مکی ۸۲ سوره دانسته شده است. در خصوص ۱۲ سوره هم اختلاف نظر هست:[۲۴] سوره های مدنیِ پذیرفتهٔ همه عبارت اند از: بقره، آل عمران، نساء، مائده، انفال، توبه، نور، احزاب، محمد، فتح، حجرات، حدید، مجادله، حشر، ممتحنه جمعه، منافقون، طلاق، تحریم و نصر.[۲۵] سوره های اختلافی هم این ها هستند: فاتحه، رعد، الرحمن، صف، تغابن، مطففین، قدر، بینه، زلزله، اخلاص، فلق و ناس.[۲۶] بقیه سوره ها هم مکی اند.[۲۷]

البته در قرآن های چاپی، که در آن ها معمولاً در ابتدای سوره ها، مکی یا مدنی بودن شان مشخص شده، ۲۸ سورهْ مدنی و ۸۶ سورهْ مکی معرفی شده است.[۲۸]

راه های شناسایی

برای شناخت سوره های مکی و مدنی سه راه ذکر شده است: ۱. روایات، ۲. شواهد ظاهری، ۳. علایم محتوایی و معنوی.[۲۹] در خصوص روایات می گویند غالباً با مشکلاتی روبه رو است، مانند ضعف سند، نقل نشدن از معصوم و وجود روایات معارض. برای همین در صورت استناد به روایات، تنها به روایاتی استناد می شود که شاهدی بر صحت آنها وجود داشته باشد.[۳۰] به نظر برخی قرآن پژوهان، سیاق آیات، مطالب موجود در سوره ها و قرینه های خارجی تنها راه [۳۱] و به عقیده برخی دیگر، بهترین راه[۳۲] برای شناسایی مکی یا مدنی بودن سوره ها است.

از آنجا که مکه و مدینه دو فضای کاملاً متفاوت داشتند، مانند بیشتر بودن کفار در مکه و برپایی حکومت دینی در مدینه،[۳۳] سوره های مکی و مدنی ویژگی های متفاوتی در خطاب و محتوا دارند.[۳۴] با این حال می گویند این ویژگی ها دقیق نیست و همه آیات و سوره ها را به صورت کامل شامل نمی شود و تنها احتمال مکی یا مدنی بودن سوره را تقویت می کند.[۳۵] همچنین ممکن است سوره ای مکی یا مدنی باشد، اما برخی آیات آن از آیات استثنایی باشد و این ویژگی ها تنها در آن آیه استثنایی وجود داشته باشد.[۳۶]

ویژگی های سوره ها و آیات مکی

ویژگی های سوره ها و آیات مکی چنین بیان شده است:

• دعوت به اصول عقاید، مانند ایمان به خدا و ایمان به روز قیامت؛[۳۷]


• کوتاه بودن آیات و سوره ها؛[۳۸]


• بیان شدن قصص انبیا و امت های پیشین؛[۳۹]


• داشتن لحن تند؛[۴۰]


• به کار رفتن کلمه «کَلّٰا» در سوره؛[۴۱]


• داشتن آیات سجده دار؛[۴۲]


• آغاز شدن با حروف مُقَطَّعه مانند الم، الر، طسم، و حم (به غیر از سوره های بقره و آل عمران)؛[۴۳]


• حمله شدید به بت پرستی؛[۴۴]

ویژگی سوره ها و آیات مدنی

ویژگی هایی که برای سوره ها و آیات مدنی مطرح کرده اند به شرح زیر است:

• بیان فرایض و حدود دینی؛[۴۵]


• طولانی بودن آیه ها و سوره ها؛[۴۶]


• بیان قوانین اقتصادی و سیاسی؛[۴۷]


• داشتن زبان نرم و ملایم با مؤمنان؛[۴۸]


• پرداختن به مسائل مربوط به منافقان؛[۴۹]


• بیان احوال و اقدامات منافقان و موضع مسلمانان و پیامبر(ص) در برابر آن ها؛[۵۰]


• مجادله با اهل کتاب؛[۵۱]


• بیان مسئله جهاد و احکام آن.[۵۲]

دیدگاه خاورشناسان

از میانه قرن سیزدهم قمری، خاورشناسانی چون تِئودور نُلدکه و رژی بلاشِر به تاریخ گذاری قرآن پرداختند.[۵۳] برخی از آنان سوره های قرآن را به لحاظ زمان نزول، نه به دو قسم مکی و مدنی، بلکه به سه، چهار یا پنج قسم تقسیم کردند؛[۵۴] ولی همه آنها سوره های مدنی را در یک گروه قرار دادند.[۵۵]

برخی خاورشناسان[۵۶] و روشنفکرانی چون طه حسین، با توجه به اختلاف ظاهری و محتوایی سوره های مکی و مدنی، چنین برداشت کرده اند که قرآن کار بشر است و از طرف خدا نیست؛ چراکه قرآن (سوره های مکی و مدنی) متأثر از جوّ حاکم بوده است، در حالی که اگر از طرف خدا بود، تابع محیط خود نمی شد.[۵۷]

محمدهادی معرفت مؤلف کتاب التمهید در پاسخ به این اشکال می گوید باید بین تابع بودن از محیط و هماهنگ بودن با آن برای تأثیرگذاری بیشتر فرق گذاشت. اشکال یادشده تنها در صورتی مطرح می شود که اختلاف ویژگی های سوره های مکی و مدنی ناشی از تابع بودن آن از محیط خود باشد؛ اما قرآن همگام با واقیت های موجود در مکه و مدینه نازل شده تا بهتر بتواند بر مردم آنجا تأثیر بگذارد.[۵۸]

پانویس

1.

• رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۱.


• 
  
  • دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۶۵.
  
  


• 
  
  • رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۰.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۴.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۵.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۴.
  
  


• 
  
  • معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۴۷.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.
  
  


• 
  
  • خامه گر، ساختار هندسی سوره های قرآن، ۱۳۸۶ق، ص۱۵۲.
  
  


• 
  
  • معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۰.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۵.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۸۱.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.
  
  


• 
  
  • دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۲.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۳.
  
  


• 
  
  • معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۱.
  
  


• 
  
  • دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۱.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۲.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۲-۶۱۳.
  
  


• 
  
  • معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲.
  
  


• 
  
  • معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲؛ میرمحمدی، تاریخ و علوم قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۱.
  
  


• 
  
  • سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۶۰.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۰.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۰.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۰.
  
  


• 
  
  • رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۱.
  
  


• 
  
  • معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.
  
  


• 
  
  • دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۳.
  
  


• 
  
  • طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۵.
  
  


• 
  
  • دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۴.
  
  


• 
  
  • احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۵۲-۵۵.
  
  


• 
  
  • احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۶۲.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۰.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۱.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۱.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۱.
  
  


• 
  
  • رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۱.
  
  


• 
  
  • مظلومی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸۸.
  
  


• 
  
  • مظلومی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸۸.
  
  


• 
  
  • مظلومی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸۸.
  
  


• 
  
  • مظلومی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸۸.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.
  
  


• 
  
  • رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.
  
  


• 
  
  • رکنی، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۹ش، ص۱۱۱.
  
  


• 
  
  • مظلومی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸۹.
  
  


• 
  
  • رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۰۷.
  
  


• 
  
  • جوان آراسته، درسنامه علوم قرآنی، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • جوان آراسته، درسنامه علوم قرآنی، ۱۳۸۰ش، ص۱۳۲.
  
  


• 
  
  • نکونام، درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۱.
  
  


• 
  
  • نکونام، درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۱۲-۲۱.
  
  


• 
  
  • دهقانی، و مهدوی راد، «سیر تاریخی شناخت سور و آیات مکی و مدنی»، ص۶۹.
  
  


• 
  
  • معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۵۲.
  
  


• 
  
  • ابوالشبهه، المدخل لدراسة القرآن الکریم، ۱۴۰۷ق، ص۲۳۳-۲۳۴.
    *
  
  

1. معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۵۲.

منابع

• ابوالشبهه، محمد محمد، المدخل لدراسة القرآن الکریم، ریاض، دار اللواء، ۱۴۰۷ق.


• احمدی، حبیب الله، پژوهشی در علوم قرآن، قم، فاطیما، ۱۳۸۱ش.


• جوان آراسته، حسین، درسنامه علوم قرآنی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۰ش.


• خامه گر، محمد، ساختار هندسی سوره های قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۶ق.


• دولتی، کریم، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۳۸۴ش.


• دهقانی، و مهدوی راد، «سیر تاریخی شناخت سور و آیات مکی و مدنی»، در مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۰، ۱۳۸۷ش.


• رادمنش، سید محمد، آشنایی با علوم قرآنی، تهران، جامی، ۱۳۷۴ش.


• رامیار، محمود، تاریخ قرآن، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹ش.


• رکنی، محمدمهدی، آشنایی با علوم قرآنی، تهران، سمت، ۱۳۷۹ش.


• سیوطی، عبدالرحمن، الاتقان فی علوم القرآن، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۲۱ق.


• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.


• مظلومی، رجبعلی، پژوهشی پیرامون آخرین کتاب الهی، تهران، نشر آفاق، ۱۴۰۳ق.


• معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۶ش.


• معرفت، محمدهادی، تاریخ قرآن، تهران، سمت، ۱۳۸۲ش.


• میرمحمدی، ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۷ش.


• نکونام، جعفر، درآمدی بر تاریخ گذاری قرآن، تهران، نشر هستی نما، ۱۳۸۰ش.

---

• ن


• ب


• و

قرآن کریم

تقسیمات قرآن | | آیه • سوره • حزب • جزء • رکوع

سبع طوال • عزائم • مفصلات • حوامیم • حامدات • مُسَبِّحات • اوساط • زمانیه • طواسین • ممتحنات • چهار قل • مقطعات • آیات الاحکام • فهرست آیات الاحکام • زهراوان • سبع المثانی • سوره های مثانی

صفات سوره ها
و آیات | مکی و مدنی • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • ام الکتاب
ترجمه قرآن | | ترجمه ها | ترجمه الهی قمشه ای • ترجمه فیض الاسلام • ترجمه خرمشاهی • ترجمه مشکینی • ترجمه فولادوند ← فهرست ترجمه های فارسی قرآن
---|---
مترجمان | فیض الاسلام • علامه شعرانی • الهی قمشه ای • آیتی • مکارم شیرازی • علی اکبر فیض مشکینی • حسین انصاریان • حاجی ناجی • سید علی نقی نقوی لکهنوی • محمد ساوادا • سیدعلی موسوی گرمارودی ← فهرست مترجمان قرآن

تفسیر قرآن | | انواع تفسیر | ترتیبی • موضوعی • تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر تاریخی ← اقسام تفسیر
---|---
مفسران | علی بن ابراهیم قمی • شیخ طبرسی • شیخ طوسی • علامه طباطبایی • محمدجواد بلاغی • ← ادامه
کتاب ها | تفسیر فرات کوفی • تفسیر قمی • تبیان • مجمع البیان • روض الجنان • تفسیر عیاشی • نورالثقلین • تفسیر نعمانی • المیزان ← فهرست تفسیرهای شیعه

علوم قرآن | تجوید • اعجاز قرآن • قرائت • اصالت قرآن • اعجاز عددی قرآن • اعجاز علمی قرآن • نظریه صرفه • غریب القرآن • اسباب نزول • فضائل سور • نزول قرآن • تمثیلات قرآنی← علوم قرآنی
دانشنامه ها و فرهنگ ها | دائرة المعارف قرآن کریم • دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی • دانشنامه معاصر قرآن کریم • فرهنگ قرآن • قاموس قرآن • دانشنامه قرآن و حدیث
آیین ها | ختم قرآن • جزءخوانی • قرآن به سر گرفتن • رد شدن از زیر قرآن •
وابسته | مصحف • مصحف علی • مصحف عثمانی • وحی • تلاوت قرآن • ثقلین • جری و انطباق • قرآن و علم • انقطاع وحی • ثقل اکبر • باطن قرآن • نظریه خلق قرآن • فهرست سوره های قرآن • فهرست اعلام قرآنی • فصل الخطاب • صیانة القرآن من التحریف • قرآن سوزی • حفظ قرآن • نمایشگاه بین المللی قرآن کریم • محفل (برنامه تلویزیونی) • درس هایی از قرآن (برنامه تلویزیونی) • خبرگزاری ایکنا • دارالقرآن
آیات مشهور • الگو:سوره های قرآن • اصطلاحات قرآنی • علوم قرآنی

---

• ن


• ب


• و

علوم قرآنی

علوم | تجوید • قرائت • غریب القرآن • اسباب نزول • مکی و مدنی
مباحث | ناسخ و منسوخ • کتابت قرآن • اعجاز قرآن • اعجاز بیانی قرآن • اعجاز عددی • اعجاز علمی • محکم و متشابه • نزول دفعی • نزول تدریجی • فضائل سور • تفسیر به رأی • احادیث سبعة احرف • اصالت قرآن • سوگندهای قرآن
اصطلاحات | تأویل • حروف مقطعه • تحدی • آیات ارکان • حزب • جزء
کتاب ها | التمهید فی علوم القرآن • تاریخ قرآن رامیار • تاریخ القرآن زنجانی • مجمع البحرین و مطلع النیرین
وابسته | محمدهادی معرفت • تحریف ناپذیری قرآن • نظریه صرفه • سید محمدباقر حجتی • ترجمه قرآن
قرآن کریم • علم قرائت • علم تجوید

رده ها:

• تقسیمات سوره های قرآن


• علوم قرآن

https://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DA%A9%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C