به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خدای متعال در طول زندگی انسان ها، صحنه هایی را برای رشد و ارتقای آنان قرار می دهد تا با قرار گرفتن در این صحنه ها، بهترین درس ها را بگیرند و دقیق ترین رفتارها را به نمایش بگذارند که این همان رشد و ارتقاء به معنای حقیقی است، از جملۀ این صحنه ها سفر نورانی «حج» است، به تعبیر دیگر، «حج» چون آسانسوری است که انسان با سوار شدن در آن به سرعت به سوی آسمان ها بالا می رود، آن هم نه برای افرادی محدود، بلکه برای تمام انسان هایی که به آن بهای لازم را بدهند، لذا باید به آن توجه ویژه ای داشت.

غلامرضا گودرزی عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) پیش از این در گفت وگو با تسنیم با بیان اینکه موضوع حج از موضوعات راهبردی اما مغفول در نظام جمهوری اسلامی و تمدن اسلامی است تأکید داشت اینکه می گوییم موضوع حج از موضوعات مغفول است، به این معنا نیست که سازمان یا بعثهای درباره حج نداریم بلکه منظور این است که نگاه راهبردی نسبت به مسأله حج نداریم. اگر اهمیت معرفتی و راهبردی حج را درک کنیم، ملاحظه خواهیم کرد تاکنون بهرهبرداری لازم از این فضا را نبردیم.

لقاء امام(ع) نشانۀ حج کامل است

حجت الاسلام علیرضا پیروزمند استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی در گفت وگو با تسنیم گفته بود: حج ابعاد مختلفی دارد، در واقع یک میزان حداقلی و حداکثری برای بهره مندی حجاج از حج وجود دارد. حداقل استفاده در ایام حج این است که فرد حج را به عنوان یک فریضه دینی و واجب شرعی در صورت استطاعت مالی برگزار کند که با رعایت آداب و مناسک مطرح شده در این سفر، عنوان «حاجی» بر او اطلاق می شود. مرتبه بعدی بهره مندی از حج این است که علاوه بر اینکه فرد تکلیف الهی را ادا کرده، بتواند در آن ایام خود را در محضر خداوند متعال و امام عصر(ع) به عنوان خلیفه الهی ببیند. بر اساس روایت، حاجی و عمره گزار مهمان خدا است و خدا نیز از مهمان خود پذیرایی می کند، خدا به آنان وعده هایی داده، خدایی که در هیچ گونه از وعده هایش تخلفی وجود ندارد «إن الله لایخلف المیعاد» (آل عمران۹) و حداقل این وعده به مهمانانش، غفران گناهان و تطهیر قلوب آنان است.

مرتبه بالاتر این است که امام باقر(ع) فرمود: «تمام الحج لقاء الإمام»، تمام بودن حج به لقاء امام(ع) است (صدوق، محمد، عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۲۶۲)، بنابراین می توان گفت لقاء امام(ع) و معرفت به ایشان، نشانۀ حج کامل است، چنین شخصی را می توان حاجی واقعی نامید. از یک جنبه شایسته است انسان بعد از اعمال حج، به زیارت امام(ع) برود، امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید: «إذا حج أحدکم فلیختم حجه بزیارتنا لأن ذلک من تمام الحج» هرگاه کسی از شما به حج برود و مناسک خود را به جای آورد، به مدینه آید و ما اهل بیت را زیارت کند، زیرا این کار از تمامیت حج است.

اما روز گذشته پیام رهبر معظم انقلاب به آحاد مسلمانان جهان به مناسبت ایام حج، منتشر شد. رهبر انقلاب هر سال به مناسبت برگزاری حج ابراهیمی خطاب به زائران بیت الله الحرام پیامی صادر می کردند که در مراسم برائت از مشرکین در صحرای عرفات قرائت می شد. امسال به دلیل شیوع جهانی ویروس کرونا و عدم حضور زائران کشورهای دیگر در سرزمین وحی و برگزاری مراسم حج به صورت محدود، این پیام از طریق رسانه ها خطاب به مسلمانان سراسر جهان منتشر شد.

حجت الاسلام روح الله شیرمهد مدرس حوزه علمیه قم در گفت وگو با تسنیم و در تحلیل و بررسی پیام روز گذشتۀ رهبر معظم انقلاب پرداخت اینطور توضیح داد:

همه ساله، فریضه ی حج، درس توحید و وحدت را، در کالبد این خانواده ی کهنسال و ریشه دار تزریق می کند و هر سال شکوفه های تازه ای، بیش از گذشته، تجدید بهار ایمان و حیات دینی و انس و مودت اسلامی را، نوید می دهد.(۱) دعوت الهی به حج برای آن است که مؤمنان خود را در کنار یکدیگر ببینند و نمادی از وحدت پیکره ی مسلمین را به چشم خود بنگرند. حج برای تقرب دسته جمعی به خدا و برائت دسته جمعی از شیاطین انس و جن است. تمرین اتحاد و پیوستگی امت اسلامی است. و امت اسلامی هرگز مانند امروز به این برادری با یکدیگر و برائت علنی از مشرکین و مستکبرین، نیاز نداشته است.(۲)

حج باید مظهر اتحاد باشد، باید مظهر تفاهم باشد، باید مظهر گفتگو باشد، باید مظهر همدلی و همکاری و نزدیک شدن مسلمانان با یکدیگر باشد؛ باید حج را اینجوری پیش برد(۳). این جا همه فرصت می یابند که برادری و یکرنگی و پرهیزگاری را تمرین کنند. این جا اردوگاه تربیت و تعلیم است؛ نمایشگاه وحدت و عظمت و تنوع امت اسلامی است؛ آوردگاه مبارزه با شیطان و طاغوت است.(۴) مسلمین جز در مراسم حج، در کجا می توانند صدای واحد خود را در اعتراض به این همه نامردمی که در سرتاسر دنیا نسبت به آنها صورت می گیرد، به گوش دنیا و سیاستهای خائن برسانند(۵)؟

بیانات مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای در دیدار با مسؤولان و دست اندرکاران فریضه عظمیه حج و همچنین پیام های راهبردی هر ساله ایشان به کنگره بزرگ حج، بیانگر فرصت بی نظیر حج در تحقق تمدن نوین اسلامی و انسجام و اتحاد امت واحده اسلامی است. ایام حج را باید بهار شکوفایی امت واحده در تبلیغ و ترویج گفتمان واحد در جهت بازسازی وتقویت مشترکات مذهبی و ارتباط و اتصال ملت های مسلمان و خروش همه جانبه بر علیه توطئه ها و دسیسه های دشمنان امت اسلامی نامید که با درک درست از ظرفیت های این فریضه الهی می توانند تمام نقشه های دشمنان را خنثی کنند و با رویکرد وحدت و همدلی باعت تعالی و تقویت بنیان های امت واحده اسلامی شوند.

برخی سرفصل های تأثیرگذار فرمایشات رهبر انقلاب با عنوان «کارکردهای حج ابراهیمی در تحکیم وحدت امت اسلامی»:

حج، برای آشنایی مسلمانان با یکدیگر، اتحاد و تأمین منافع مشترک مسلمانان و احتراز از دشمنان مشترک، یعنی «برائت از مشرکین» است.(۶)

حلال مهم ترین گرفتاری های سیاسی امت اسلامی

حج فریضه ای است که مهم ترین گرفتاریهای سیاسی امت اسلامی در آن و با آن قابل حل است …به طور خلاصه، حج، فریضه ی امت، فریضه ی وحدت، فریضه ی اقتدار مسلمین، فریضه ی اصلاح فرد و جمع و در یک کلمه: فریضه ی دنیا و آخرت است.(۷)

خنثی کننده توطئه های دشمنان بر ضد اسلام و مسلمانان

حج درست و کامل، می تواند به وسیله ی نزدیک کردن دلها و تبادل آگاهی ها و افشای توطئه ها، خطرناک ترین توطئه های دشمن علیه اسلام و مسلمین را خنثی کند. امروز دشمن اسلام یعنی سردمداران استکبار و صهیونیسم، تفرقه افکنی میان مسلمین و غوغاگری در عرصه تبلیغات را بر ضد هر کشور و دولت و جمعیتی که از بیداری اسلامی و حاکمیت قرآن دم زند و داعیه ی عزت مسلمین را داشته باشد، مهمترین کار خود می داند. زیرا اگر بتواند بخش های فعال و پرتحرک از امت اسلامی را از دیگر بخش های این امت جدا کند، مطمئن خواهد شد که در برابر خود پیکر عظیم و یکپارچه ی امت را نخواهد دید، و نقشه های خباثت آلودش درباره امت اسلامی را بی دردسر پیش خواهد برد.(۸)

حج در قله اهتمام شارع مقدس است …ما به حج احتیاج داریم؛ برای اینکه روحیه های خودمان را تقویت کنیم، ترمیم کنیم، احساس کنیم که ما به خدا متوکلیم، به خدا متکی هستیم، ما عظیم هستیم، یک امت بزرگ هستیم. از این طرف تأثیر داخلی مهم است، از آن طرف تأثیر بین المللی مهم است؛ دشمن را تضعیف می کند، روحیه دشمن را در هم می شکند، عظمت اسلام را به رخ دشمن می کشد، وحدت امت اسلامی را در مقابل دشمن آشکار می کند. ما به این احتیاج داریم.(۹)

دیدن توده های عظیم حج گزار از نقاط گوناگون عالم، و با زبان ها و رنگ ها و نژادهای گوناگون، افق دید مسلمان را گسترش می دهد و از مرزهای شخصی و قومی و ملی فراتر می برد، و وظیفه اسلامی رفتار برادرانه، وی را با آنان به تعارف و همزبانی و همدلی می کشاند، خبرهای اختصاصی ملتها را به سراسر جهان اسلام می برد و توطئه ی تبلیغاتی دشمن را که همیشه، و امروز بیش از هر زمان، دست اندرکار قلب حقیقت و دروغ سازی و شایعه پراکنی است، خنثی می کند و فاصله های مکانی و زبانی و پنداری را از میان برمی دارد. (۱۰)

مظهرمقابله با اقدامات ضد وحدت

حج باید مظهر بروز اراده و عزم راسخ امت اسلامی علیه این کارهائی باشد که به وحدت امت آسیب می زند، یا به پیشرفت امت آسیب میی زند، یا به پرچم برافراشته ی اسلام در میان امت که امروز بحمدالله جمهوری اسلامی این پرچم را در دستان قوی خود دارد، می خواهد ضربه ای وارد کند. باید در مقابل اینها حساس بود. اینها وظائف است؛ اینها چیزهایی است که برنامه ریزی های ما در اداره کاروان ها، در تبلیغ و در اموری از این قبیل، بایستی ناظر به این چیزها باشد. ما برنامه ریزی فرهنگی مان، برنامه ریزی سیاسی مان، برنامه ریزی مدیریت کاروان هایمان، گزینش هایمان و مجموعه های حجاجمان همه باید تابع این نیازها باشند و این نیازها حاکم باشد.(۱۱)

تقویت کننده روحیه مسلمانان و تضعیف گر روحیه دشمنان

اولین تأثیر حج در درون امت اسلامی است، در دل های خود ماست. ما به حج احتیاج داریم؛ برای اینکه روحیه های خودمان را تقویت کنیم، ترمیم کنیم، احساس کنیم که ما به خدا متوکلیم، به خدا متکی هستیم، ما عظیم هستیم، یک امت بزرگ هستیم. از این طرف تأثیر داخلی مهم است، از آن طرف تأثیر بین المللی مهم است؛ دشمن را تضعیف می کند، روحیه ی دشمن را در هم می شکند، عظمت اسلام را به رخ دشمن میکشد، وحدت امت اسلامی را در مقابل دشمن آشکار می کند. ما به این احتیاج داریم.(۱۲)

یک نکته ی اساسی دیگر که باز نقطه ی قوت حج است و مایه اقتدار حج است، این است که فرهنگ اسلامی ناب میان مسلمانان تبادل پیدا کند، تجربیات اسلامی میان مسلمان ها تبادل پیدا کند.از فلان کشور اسلامی ممکن است ما چیزهایی شنیده باشیم، اما شنیدن فرق می کند با اینکه انسان با مردمی که اهل آن کشورند بنشیند، رویاروی از آنها بشنود؛ او هم آنچه را که درباره ی ایران اسلامی عزیز ما شنیده است، این را با آنچه که در شما می بیند، از شما می شنود، مقایسه بکند، بتواند حقیقت را کشف کند.(۱۳)

غفلت زدایی از آحاد امت اسلامی

حج یکی از برترین تدابیر اسلام در غفلت زدایی است. بین المللی بودن این مراسم، گویا این پیام را می رساند که امت اسلامی در هویت جمعی خود نیز، جدا از وظیفه فردی هر مسلمان، موظف به غفلت زدایی از خویشتن است. (۱۴)

جمع شدن افرادی از همه ی ملتها در یک نقطه، آن هم یک نقطه ی مقدس، فقط می تواند یک فایده و یک معنا داشته باشد. آن فایده و معنا این است که دور هم جمع شوند تا درباره ی سرنوشت امت اسلامی تصمیم گیری کنند و در این مجمع، به حیث امت، یک قدم خوب برداشته شود و کاری سازنده و مثبت صورت گیرد … در خلال این کنگره ی عظیم مردمی، از برگزیدگان ملتها، مجلس مفصل چند هزار نفره ای تشکیل شود و این مجلس مصوباتی داشته باشد و آن مصوبات در همان کنگره ی عظیم به تصویب آحاد حجاج آمده از کشورها برسد و بعد برای اجرا به دولتها و ملتها ابلاغ شود. این، بهترین کار است؛ که، متأسفانه امروز عملی نیست.(۱۵)

مسئولین حج - مسئولین کاروان ها، روحانیون حج - مراقب باشند که از این وسیله ی وحدت، ابزاری برای تفرقه درست نکنند و دل ها را از یکدیگر پر از کینه و درد نکنند. من چیزهائی را که می تواند وسیله ی جدائی شود، نمی شمرم؛ خودتان فکر کنید، ببینید چه چیزی است که دل شیعه را نسبت به برادر مسلمان غیر شیعه خود پر از کینه میکند؛ دل سنی را نسبت به برادر مسلمان شیعه ی خود پر از بغض می کند؛ ببینید اینها چی است، این ها را بیرون بکشید، بیندازید کنار و حج را که وسیله ی التیام، وسیله وحدت، وسیله ی یکسان سازی دل ها و نیت ها و عزم ها در دنیای اسلام است، بعکس، وسیله ی جدا کردن، وسیله ی بغض ایجاد کردن نباید قرار داد.(۱۶)

از سوی دیگر، شکوه و جلال این گردهمائی بی نظیر، مارا با واقعیت امت عظیم اسلامی که فراتر از ملتها و نژادها و رنگ ها و زبانها است، آشنا می سازد. این جمع درهم تنیده و هماهنگ، این زبان ها که همه به یک سخن مترنم اند، این تن ها و دل ها که همه به یک قبله رو می آورند، این انسانها که ده ها کشور و ملت را نمایندگی می کنند، همه متعلق به یک واحد و یک مجموعه ی عظیم اند، و آن امت اسلامی است.(۱۷)

تجلی گاه مقابله با تفرقه

حج باید مظهر بروز اراده و عزم راسخ امت اسلامی علیه این کارهائی باشد که به وحدت امت آسیب می زند، یا به پیشرفت امت آسیب میزند، یا به پرچم برافراشته ی اسلام در میان امت که امروز بحمدالله جمهوری اسلامی این پرچم را در دستان قوی خود دارد، میخواهد ضربه ای وارد کند. باید در مقابل اینها حساس بود.(۱۸)

بنا بر نظر اسلام و دید اسلامی، اتحاد دلها و جانها فقط در میدان سیاست و در جهاد نیست؛ حتی رفتن به در خانه ی خدا و کنار هم قرار گرفتن دلها و با هم بودن تن ها و جانها نیز دارای اهمیت است..با هم بودن مهم است؛ دلها با هم، جانها با هم، فکرها با هم، تن ها در کنار هم. طوافی که می کنید - این حرکت دایره وار بر گرد یک مرکز - نماد حرکت مسلمانان بر گرد محور توحید است. همه کارها و اقدامات و همتهای ما باید بر گرد محور وحدانیت الهی و توجه به ذات اقدس ربوبی باشد.(۱۹)

فرصت ایجاد محبت و وحدت بین ملل اسلامی

غیر از مناسک حج و اعمالی که تشکیل دهنده ی صورت حج است، ادبی هم وجود دارد که روح حج است. بعضی این صورت را به جا می آورند، اما از روح و حقیقت آن غافل می مانند. ادب حج، برادری و ایجاد محبت و وحدت است. فرصت ایجاد وحدت بین ملتهای اسلامی و شعوب اسلامی، فقط در حج فراهم می شود. این همه انسان از اقصا نقاط عالم، همه به عشق کعبه، به عشق مرقد پیغمبر، به عشق ذکر الهی، به عشق طواف و سعی، خود را به آن جا رسانده اند؛ این فرصت برادری مغتنم است.(۲۱) حج باید آئینه ی اتحاد باشد، نه آئینه ی اختلاف.چقدر باید به ما بگویند تا باور کنیم که امروز بیش از گذشته اختلافات شیعه و سنی یکی از محورهای اساسی است که دشمنان اسلام دارند رویش سرمایه گذاری می کنند(۲۱).

جایجای حج، مظهر اتحاد و انسجام اهل قبله و رنگ باختن تفاوتهای طبیعی و اعتباری، و برجسته شدن وحدت و برادری حقیقی و ایمانی آنها است(۲۲). در بعد سیاسی، محور اصلی در حج، نمایش هویت متحد امت اسلامی است.(۲۳)

حج یکی از مظاهر حبل الله است؛ به این حبل و ریسمان مستحکم الهی چنگ بزنید جمیعا؛یعنی با هم.با هم باشید. نه فقط شما ایرانی ها با هم باشید، بلکه شما امت اسلام با هم باشید. مسلمانها، از آفریقائی اش،تا آسیائی اش،تا اروپائی اش،سیاه و سفیدش،در هر نقطه ی دنیا که هستند،یک تن واحدند. این، آن نگاه عظیم و عمومی و جهانی است. ارتباط برقرار کنید، حرف بزنید، خبر بدهید، خبر بگیرید، روحیه بدهید، روحیه بگیرید؛ حقایقی را که درباره ی استکبار، مستکبرین، معاندین، مخالفین میدانید- شما سی سال تجربه دارید - برای آن برادرانی که تازه وارد این میدان شده اند،تشریح کنید.(۲۴)

تضمین کننده ی اهداف های بزرگ امت اسلامی

تضمین کننده ی همه ی هدفهای بزرگ امت اسلامی، توکل به خداوند و اعتماد به وعده ی حتمی قرآن و تحکیم اتحاد اسلامی است، و فریضه ی حج با مایه ی غنی و کارساز «ذکرالله(۲۵)» و با اجتماع متراکم و عظیم مسلمانان در مناسک آن، می تواند نقطه ی آغاز و سکوی پرش این نهضت فراگیر باشد. و برائت در قول و عمل از سردمداران کفر و استکبار در این فریضه، الگوی عمل و نخستین گام در این راه شود.(۲۶)

اینکه خدای متعال امر به تجمع همه مسلمانان در این نقطه، آن هم در یک مجموعه از روزها داده است، برای چیست؟ نکته ی اساسی و مهم همین است.بدیهی است تجمعی با این کیفیت، به خاطر آن است که آحاد مردم مسلمان، خود را در کنار یکدیگر بیابند. یعنی احساس وحدت و جماعت کنند و در بعدی وسیعتر، احساس عظمت ناشی از اجتماع ملتها و شعوب، بر همه حاکم شود. اگر این احساس مورد توجه نبود، لزومی نداشت که ایام معلومات و معدودات در حج مقرر شود.(۲۷)

مظهر قدرت و عزت و اتحاد مسلمین

در میان فرایض دینی، حج، بزرگترین فریضه یی است که در آن هر دو جنبه ی فردی و اجتماعی به شکلی نمایان، گنجانیده شده است. در جنبه ی اجتماعی، حج در میان همه ی فرایض اسلامی بی همتا است؛ زیرا مظهری از قدرت و عزت و اتحاد امت اسلامی است. هیچ فریضه ی دیگری بدین سان به آحاد مسلمان، درباره ی مسائل امت اسلامی و جهان اسلام، درس و عبرت نمی آموزد و آنان را در روحیه و واقعیت، به قدرت و عزت و وحدت نزدیک نمی کند.(۲۸) اگر مسلمانان قدر حج را بشناسند و از این نقطه ی التقا و مرکز اجتماع همه ساله، بدرستی بهره ببرند بخش مهمی از این حصار نومیدی و تلقین ضعف که بر گرد ملتها کشیده شده است ویران خواهد شد.(۲۹)

موسم حج، سرشار از رحمت و برکت، فرارسید … این جا همه فرصت می یابند که برادری و یکرنگی و پرهیزگاری را تمرین کنند. این جا اردوگاه تربیت و تعلیم است؛ نمایشگاه وحدت و عظمت و تنوع امت اسلامی است؛ آوردگاه مبارزه با شیطان و طاغوت است. این جا را خدای حکیم و قدیر، جایگاهی قرار داده است که مؤمنان منافع خویش را در آن مشاهده خواهند کرد. آن گاه که ما چشم خرد و عبرت را بگشاییم، این وعده ی آسمانی همه ی گستره ی زندگی فردی و اجتماعی ما را فرا می گیرد. (۳۰)

تجسم همزیستی امت واحده در زیر لوای توحید

موسم حج بار دیگر نمایشگاه عظیم خود را در پایگاه وحی و نبوت بر سر پا کرده و صحنه ی شگفت آور و شورانگیزی پدید آورده است. رودهای خروشان ملت های مسلمان از همه سوی جهان در این اقیانوس فرو می ریزند و همزیستی امت واحده را در زیر لوای توحید مجسم می کنند. احساسات در هم تنیده ی این مجموعه ی بشری، نمایشگر آرزوها و نیازها و دردها و توانائیهای امت عظیم اسلامی است …هر مسلمانی در هر بخشی از عالم اسلام، در موسم حج، یک بار دیگر باید این حقیقت را بشناسد که شکوفائی و سربلندی و کامیابی همه جانبه ی کشورهای اسلامی تنها در سایه ی این دو به دست خواهد آمد: توحید با همه ی ابعاد فردی و اجتماعی و سیاسی آن، و وحدت با مفهوم درست و قابل تحقق آن در دنیای امروز.(۳۱)

بدیهی است تجمعی با این کیفیت، به خاطر آن است که آحاد مردم مسلمان، خود را در کنار یکدیگر بیابند. یعنی احساس وحدت و جماعت کنند و در بعدی وسیعتر، احساس عظمت ناشی از اجتماع ملتها و شعوب، بر همه حاکم شود. اگر این احساس مورد توجه نبود، لزومی نداشت که ایام معلومات و معدودات در حج مقرر شود.(۳۲)

نمایش قدرت اسلام در برابر کفر

کیست که، توحید - شعار معنویت و وحدت مسلمین - را در حج ببیند و نفهمد که این اجتماع عظیم، برای این است که اسلام و توحید به رخ کفر کشیده شود؟! به خلاف آنچه امروز دشمنان می خواهند، در حج، توحید در مقابل شرک سینه سپر می کند. ببینید امریکا با چه فضاحتی با جمهوری اسلامی دشمنی می کند! این دشمنی برای چیست؟ برای این است که نمی خواهد کلمه ی حق و معنویت و اسلام، در جایی سینه سپر کند و خودش را نشان دهد.(۳۳) بین ملت های صاحب نژادهای مختلف، که همه مسلمانند، آنچه مشترک است، چیست؟ آن، آرمانها، آرزوها، اهداف و عشقهای اسلامی است، که اسلام برای آنها معین کرده است. پس، حج می خواهد این را تأمین کند.(۳۴)

دعوت الهی به حج برای آن است که مؤمنان خود را در کنار یکدیگر ببینند و نمادی از وحدت پیکره ی مسلمین را به چشم خود بنگرند. حج برای تقرب دستجمعی به خدا و برائت دستجمعی از شیاطین انس و جن است. تمرین اتحاد و پیوستگی امت اسلامی است. و امت اسلامی هرگز مانند امروز به این برادری با یکدیگر و برائت علنی از مشرکین و مستکبرین، نیاز نداشته است.(۳۵)