((العدل حیاه الاحکام)).(۱)
عدالت روح و کالبد احکام الهی است.

((العدل اقوی اساس)).(۲)
عدل سنگ زیرین بنیاد اسلام است.

((ان العدل میزان الله الذی وضعه للخلق و نصبه لاقامه الحق فلاتخالفه فی میزانه)).(۳)
عدالت وسیله سنجشی است که خداوند برای مردم نهاد تا حق در جامعه استوار گردد. بنابراین خدا را در این میزان همراه باش و مخالفت نکن.

((العدل یضع الامور مواضعها و الجود یخرجها من جهتها, والعدل سأس عام والجود عارض خاص, فالعدل اشرفهما و افضلهما)).(۴)
از حضرت سوال شد: ارزش عدالت بیشتر و بالاتر است یا بخشش؟
حضرت فرمود: عدالت کارها را بدانجا می نهد که باید و بخشش آن را برون نماید. عدالت تدبیر کننده ای است به سود همگان و بخشش به سود خاصان, پس عدالت شریف تر و با فضیلت تر است.

((اکرم الاخلاق السخإ و اعمها نفعا العدل)).(۵)
گرامی ترین خویها سخاوت است و سودمندترین آن عدل.

((فان فی العدل سعه و من ضاق علیه العدل فالجور علیه اضیق)).(۶)
در عدالت گشایش است و آن که عدالت را برنتابد ستم را سخت تر یابد.

((علیک بالعدل علی الصدیق والعدو)).(۷)
حضرت به فرزند خود سفارش می کند: بر تو باد که با دوست و دشمن به عدل رفتار کنی.

((ولایکونن المحسن والمسیء عندک بمنزله سوإ فان فی ذلک تزهیدا لاهل الاحسان فی الاحسان و تدریبا لاهل الاسأه علی الاسأه و الزم کلا منهم ما الزم نفسه)).(۸)
مبادا نکونکار و بدکار در دیده ات برابر آید که آن رغبت نکوکار را در نیکی کم کند و بدکردار را به بدی وادار نماید. درباره هر یک از آنان آن را عهده دار باش که او بر عهده خود گرفت.

((ثم اعرف لکل امرء منهم ما ابلی و لا تضمن بلإ امرء الی غیره و لاتقصرن به دون غایه بلأه و لا یدعونک شرف امرء الی ان تعظم من بلأه ما کان صغیرا و لا ضعه امرء الی ان تستصغر من بلأه ما کان عظیما)).(۹)
اندازه رنج هر یک از کارگزاران را در نظر داشته باش و رنج یکی را به حساب دیگری مگذار و در پاداش او به اندازه تلاشی که کرده و رنجی که دیده, کوتاهی مکن. مبادا بزرگی کسی موجب شود که رنج اندک او بزرگ جلوه کند و فرودی رتبه کسی سبب شود که کوشش سترگ او خوار و کم جلوه به حساب آید.

((ولیکن احب الامور الیک اوسطها فی الحق و اعمها فی العدل و اجمعها برضی العامه)).(۱۰)
و باید از کارها آن را پیش تر دوست بداری که نه از حق بگذرد و نه فرو ماند و عدالت را فراگیرتر و رعیت را دلپذیرتر باشد.

((و ان افضل قره عین الولاه استقامه العدل فی البلاد)).(۱۱)
و آن چه پیش تر دیده والیان بدان روشن است, برقراری عدالت در شهرهاست.
((فاخفض لهم جناحک و الن لهم جانبک و ابسط لهم وجهک و آیس بینهم فی اللحظه والنظره حتی لایطمع العظمإ فی حیفک لهم و لاییإس الضعفإ من عدلک بهم, فان الله تعالی یسإلکم معشر عباده عن الصغیره من اعمالکم و الکبیره والظاهره والمستوره فان یعذب فإنتم اظلم و ان یعف فهو اکرم)).
با آنا(۱۲)ن فروتن باش و نرمخو و هموار و گشاده رو و به یک چشم بنگر به همگان, خواه به گوشه چشم بنگری و خواه خیره شوی به آنان, تا بزرگان در تو طمع ستم بر ناتوان نبندند و ناتوان از عدالت تو مإیوس نگردند که خدای تعالی می پرسد از شما بندگان از خرد و درشت کارهاتان و از آشکار آن و نهان. پس اگر عذاب کند شما ستمکارتر و اگر ببخشد او بزرگوارتر.

((ان الله یإمر بالعدل والاحسان, العدل الانصاف والاحسان التفضل)).(۱۳)
از معنی این آیه شریفه از حضرت سوال شد, فرمود: عدل ستم نکردن و انصاف است و احسان نیکویی کردن و بخشش است.

((استعمل العدل واحذر العسف والحیف فان العسف یعود بالجلإ والحیف یدعوا الی السیف)).(۱۴)
به یکی از فرمانداران خود فرمود: کار به عدالت کن و از ستم و بیداد بپرهیز که ستم رعیت را به آوارگی وادارد و بیدادگری شمشیر را در میان آرد.

پی نوشت ها:
۱ . فهرست غرر الحکم, ج۷, ص۲۳۶.
۲ . فهرست غرر الحکم, ج۷, ص۲۳۶.
۳ . میزان الحکمه, ج۶, ص۷۸.
۴ . نهج البلاغه, حکمت ۴۳۷.
۵ . غرر الحکم, ج۷, ص۱۵۶.
۶ . غرر الحکم, ج۷, ص۲۳۸.
۷ . غرر الحکم, ج۷, ص۲۳۸.
۸ . نهج البلاغه, نامه۵۳.
۹ . نهج البلاغه, نامه۵۳.
۱۰ . نهج البلاغه, نامه۵۳.
۱۱ . نهج البلاغه, نامه۵۳.
۱۲ . نهج البلاغه, نامه۲۷.
۱۳ . قصار الحکم, ۲۳۱.
۱۴ . قصار الحکم, ۴۷۶.

نویسندگان:

منبع: نشریه پاسدار اسلام ۱۳۸۰ شماره ۲۳۱ و ۲۳۲

http://ensani.ir/fa/article/۱۳۷۹۹۰