بررسی ویژگی های امام معصوم(ع) از منظر امام رضا(ع)

امامت یکی از اصول دینی شیعه است و جایگاهی بسان ستون در خیمه اسلام دارد، آنچنان که امامت و ولایت زمینه ساز و ابزار شناخت صحیح و به دور از هرگونه انحراف سایر اصول و مبانی دینی در فرهنگ تشیع محسوب می شود.

در روایات وارده از اهل بیت(ع) نیز بر این مسأله تاکید شده است، در حدیثی از امام محمدباقر(ع) می خوانیم: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است که آن ها عبارتند از نماز، زکات، روزه، حج و ولایت که در این بین ولایت با فضیلت ترین است، زیرا ولایت کلید سایر آن هاست.» (بحارالانوار، مجلسی، ج ۷۹ص۲۳۴)
به همین دلیل شناخت درست نسبت به جایگاه و شأن امام معصوم(ع) مسأله ای بسیار مهم است که ائمه اطهار(ع) همواره بر آن تأکید داشته اند و آموزه های عمیق و دقیقی که در این خصوص ارائه کرده اند، اصلی ترین منبع و مرجع در زمینه معرفت و شناخت امام محسوب می شود و باید به سخنان آن بزرگواران رجوع کرد.
در این زمینه یکی از معروف ترین مباحث، خطبه ای است که امام علی بن موسی الرضا(ع) در شهر مرو درباره جایگاه امام و رهبر الهی ایراد کرده است. این خطبه نسبتا طولانی به تفصیل به ویژگی های امام معصوم اشاره کرده است و بدون شک در صورت درک صحیح می تواند تشنگان معارف الهی را سیراب کند. به مناسبت، فرازهایی از این خطبه را که در کتب مشهوری همچون کافی، تحف العقول و احتجاج نقل شده است در چند بخش مرور می کنیم.
۱ در بخش نخست این خطبه امام رضا(ع) پس از آن که به مسأله جانشینی پیامبر اسلام(ص) و تعیین خلفای آن حضرت در غدیرخم به دستور خدا اشاره می کند، می فرماید: «به راستی امامت جایگاه و مرتبه انبیاء و میراث اوصیاست، امامت خلافت خدا و رسول او و مقام امیرالمؤمنین(ع) و میراث حسن و حسین(ع) است، به راستی امام سررشته امور دین و نظام کار مسلمین و مایه صلاح دنیا و عزت ایمان است.»
مقام امامت در رتبه و منزلت همپایه و هم ردیف نبوت است، چنان که نبوت کسی ثابت نمی شود مگر به فرمان خدا، امامت نیز جایگاه و منصبی تعیین شده از سوی خداوند متعال است و ابراهیم خلیل(ع)نیز پس از رسیدن به نبوت به این مقام دست یافت.
از سویی دیگر این امامت و رهبری انسان کامل معصوم از خطا و گناه است که می تواند جامعه را به سرمنزل مقصود برساند، همچنان که امام رضا(ع) در سخنان خود به آن اشاره کرده است. جامعه بدون امام و رهبر الهی در شناخت مصالح خود عاجز خواهد بود و در مسیر حق حرکت نخواهد کرد.
۲- در بخش دیگری از این خطبه می خوانیم: «امام پایه و ریشه اسلام بالنده و روبه رشد و شاخه بلند و والای آن است، در پرتو امام است که نماز و زکات و روزه و حج و جهاد به تمامیت می رسد و کامل می شود … و امام است که حدود الهی را جاری کرده و از دین خدا دفاع می کند و با حکمت و پند نیکو و دلیل قاطع به راه خدا دعوت می کند.»
بدون امام تعالیم اسلام از بین می رود و تنها امام و مکتب امام(ع) است که می تواند احکام و حدود الهی را اجرا و اقامه قسط و عدل بر مبنای تعالیم الهی و وحیانی کند و در مسیر دفاع از مذهب چه کسی بهتر از خلیفه خدا بر روی زمین را که علمی سرشار از معدن علم الهی در سینه دارد، می توان معرفی کرد. ائمه معصومین(ع) نیز همانند پیامبر اسلام(ص) در راه دفع از حریم دین، گفتار حکیمانه و عالمانه و نصایح و مواعظ خیرخواهانه و روشنگرانه را ابزار اصلی خود قرار می دادند.
۳- امام رضا(ع) در ادامه این خطبه می فرماید: «امام(ع) همچون خورشید درخشانی است که نورش جهان را فرا می گیرد و جایگاهش در افق به گونه ای است که نه دست ها بدان رسد و نه دیدگان می تواند آن را ببیند. امام(ع) ماه تابان است و چراغ درخشان و نور طالع و ستاره راهنما در شب های تاریک و بیابان های بی آب و علف و دریاهای پرگرداب است.»
به راستی انسانی که در میان انبوه وسوسه های شیطانی و تاریکی های جهل و نادانی، می خواهد در مسیر هدایت قرار گیرد، آیا می تواند خود را از نور هدایت بی نیاز بداند. امام کانون نورانی است که راه را از بیراهه تمییز می دهد و انسان طالب حقیقت را به سوی مقصود رهنمون می کند، آن چنان که در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: « … و نوره و برهانه عندکم …» نور و برهان خداوند در نزد شما اهل بیت(ع) است. (مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، زیارت جامعه کبیره). آری، امام به واسطه نور الهی که دارد جامعه انسانی را چه در دوران حضور و چه در هنگام غیبت هدایت می کند.
۴- حضرت رضا(ع) در ادامه خطبه چنین بیان می کند: «امام آب گوارایی است از بهر تشنگان، راهنمایی است که ره جویان راه هدایت را به مقصد می رساند، او نجات بخش انسان ها از مهلکه های نابودی است. … امام ابری است پرباران و بارانی است پربرکت، خورشیدی است درخشان، آسمانی است سایه افکن، زمینی است گسترده، چشمه ای است جوشان و برکه ای است با آب گوارا و باغ است و بستان.»
انسانی که از ائمه هدی جدا شود گمراه خواهد شد و البته آن که بر دامان امامت چنگ زند هدایت خواهد شد و به واسطه هدایت امام انسان از هر مهلکه ای نجات خواهد یافت. در جامعه کبیره می خوانیم: «و بکم …..انقذنا من شفاجرف الهلکات: خدای متعال به واسطه شما اهل بیت(ع) ما را از پرتگاه های هلاکت و نابودی نجات داد.(همان)
به راستی آیا وجود چنین امامان و رهبرانی شایسته شکر و سپاس بر درگاه الهی نیست؟ در روایتی از کافی آمده است: «ابوبصیر از امام صادق(ع) درباره آیه ۴۳ سوره اعراف سئوال کرد که خدای عزوجل می فرماید: سپاس از آن خداست که ما را به این رهنمود و ما راه نمی بردیم اگر خدا ما را راه نمی کرد.»
حضرت در پاسخ ابوبصیر می فرماید: چون روز قیامت شود، پیغمبر(ص) را می خوانند به همراه امیرالمؤمنین و ائمه از فرزندانش و آن ها را برای مردم برپای دارند و چون شیعیان آن ها را ببینند، همین آیه را می خوانند که «الحمدلله الذی هدانا لهذا و ما کنا لنهتدی لولا ان هدانا الله: خداوند ما را راهنمایی کرد به ولایت امیرالمؤمنین و فرزندان او که امام بودند.» (کافی،ج سوم، ص۱۸۳، ترجمه محمدباقر کمره ای)
۵-در بخش دیگری از این سخنان، امام هشتم(ع) می فرماید: «امام گمشدگان را چون آتشی بر بلندی و گرمابخش سرمازدگان است و در حوادث هولناک راهنماست و هر که از او جدا شود نابود و هلاک شود.» نکته مهمی که در این بخش وجود دارد پاسخ به این سئوال است که آیا بدون امام و راهنما می توان به نجات و سعادت ابدی دست یافت؟ حضرت در این بخش پاسخ سئوال را داده اند همان گونه که وجود مبارک امام هادی(ع) نیز در زیارت جامعه کبیره می فرماید: «من اتاکم نجی و من لم یاتکم هلک: هر آن که نزد شما اهل بیت(ع) آمد نجات یافت و هر که نیامد هلاک شد.
به نظر می رسد در فراز بعدی جامعه کبیره علت این مسأله نیز روشن شده است، آن جا که می خوانیم: «الی الله تدعون و علیه تدلون و …: شما اهل بیت(ع) مردم را به سوی خدا دعوت می کنید و بر او دلالت می کند، یعنی مردمی که به امامان معصوم(ع) پناه می آورند به این دلیل نجات می یابند که به وسیله آن بزرگواران به راه حق هدایت می شوند.
۶ - امام رضا(ع) در بخش دیگر این خطبه می فرماید: «امام(ع) از گناهان پاک است و از هر عیبی برکنار، به دانش مخصوص است و به حلم و بردباری معروف، اساس و نظام دین و موجب عزت اهل اسلام و مایه خشم منافقان و هلاکت کافران است.»
درباره علم امام روایات فراوانی وارد شده از جمله این که شخصی از امام صادق(ع) درباره تفسیر آیه ۴۸ سوره عنکبوت سئوال کرد که خداوند متعال می فرماید: «بل هو آیات بینات فی صدور الذین اتوا العلم: بلکه آن آیاتی است روشن در سینه کسانی که علم به آن ها داده شده است، حضرت در پاسخ فرمود: آن ها ائمه معصومین(ع) هستند بالخصوص.» (اصول کافی، جلد دوم، ص ۱۶۷)
امام علم را از خزانه بی منتهای الهی أخذ کرده و آن را با حلم آمیخته است و وجود امام است که منافقان و مزوران را به خشم می آورد، هم چنان که در طول تاریخ نمونه های بسیار زیادی از کینه توزی منافقان علیه امامان معصوم(ع) وجود داشته است، جنگ های دوره حکومت امام علی(ع)، حادثه عاشورا و ….همگی گویای این مطلب هستند.
۷- در ادامه این خطبه می خوانیم: «امام همدمی همداستان، پدری مهربان، برادری همراه و بی همتاست، مادری است که به کودک خردسالش سخت مهر می ورزد و پناه بندگان بی پناهی است که در سختی ها و رنج ها و مصیبت های مرگبار راه به جایی ندارند.»
محبت امام به شیعیان به اندازه ای است که گویی آنان از پوست و خون امام بوده و فرزند و برادر او محسوب می شوند، امام همچون پدری دلسوز و برادری مهربان به امور شیعیان خود اهتمام می ورزد. سیدبن طاووس می گوید: «سحرگاهی در سرداب مقدس امام عصر(ع) در سامرا صدای آن حضرت را شنیدم که در حال مناجات به درگاه خداوند چنین عرضه می داشت: پروردگارا شیعیان ما از پرتو انوار ما خلق شده ند و از زیاده گل ما سرشته شده اند، آن ها گناهان زیادی با اتکا به محبت و ولایت ما مرتکب شده اند، اگر گناهان آنان گناهانی است که در ارتباط با توست، از آن ها درگذر که ما نسبت به حق خود اظهار رضایت کرده ایم و آن چه از گناهان آن ها در ارتباط خودشان و مردم است، خودت بین آن ها را اصلاح کن … و آن ها را از آتش جهنم نجات بده و با دشمنان ما در سخط خود جمع نفرما.» (بحارالانوار، ج ۵۳،ص۳۰۲)
انسانی که از امام خود دور افتاده، از کودکی یتیم و بی پناه و تنها، بیچاره تر است، امام حسن عسکری(ع) به نقل از پیامبر اسلام(ص) می فرماید: یتیم تر از یتیم پدر مرده، آن کسی است که از امامش دور افتاده و قادر نیست او را بیابد و نمی داند که احکام دینش را چه سازد و از کجا تحصیل کند.» (تفسیر امام حسن عسکری(ع)، ص۳۳۹)
مسلما هر انسانی که به امام و مقتدای خود پناه ببرد از هدایت بهره مند خواهد شد و به بیان دیگر انسان برای کسب رضایت پروردگار چاره ای جز پناه بردن به خلیفه خدا بر روی زمین ندارد. امام صادق (ع) می فرماید: «ما پناهگاه کسی هستیم که به ما پناه آورد.»(بحار الانوار، ج۵۰، ص۲۲۹) هم چنان که یکی از القاب امام عصر(ع) نیز « … والغوث والرحمه الواسعه، به معنای فریادرس و رحمت واسعه الهی(مفاتیح الجنان، زیارت آل یاسین) است و درباره خود امام رضا(ع) نیز آمده است که آن حضرت غوث هذه الامه و غیاثها …یعنی فریادرس و غیاث امت است. (عیون اخبارالرضا، شیخ صدوق، ج ۱، ص۲۳)
۸- امام رضا(ع) در فراز دیگری از این خطبه می فرماید: «امام یگانه عصر خویش است، نه کسی به پایه اش برسد و نه دانشمندی هم طراز او باشد و نه جایگزینی دارد، امام عاری از هر مانندی است و تمام فضائل مخصوص اوست، بلکه این ویژگی و امتیاز از جانب خداوند با فضل و بخشنده بدو عنایت شده است.»
در هر دوره مقام امامت تنها مخصوص یک نفر است و هم اوست که در علم و دانش و فضیلت مثل و مانند ندارد. مجموعه ای از تمام خوبی ها و فضیلت ها، علم، حلم، حکمت، کرامت، بخشندگی، مهربانی و … همگی در وجود امام جمع شده است. در جامعه کبیره می خوانیم: «کلامکم نور و امرکم رشد و …رایکم علم و حلم وحزم: سخن شما نور است و امر شما رشد و سفارش شما تقوی و کار شما خیر و شیوه شما احسان و ویژگی شما کرم و بخشش است، شأن شما اهل بیت(ع) درستی و راستی و رفق و بیان شما حکم است و حتمی و رأی شما دانش و بردباری و حزم است. (مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره)
جایگاه و شأن امام را هر کس به قدر معرفت و دانش خود می شناسد و عمق بخشیدن به این بینش امری ضروری است، چه آن که انسان بدون پیشوا و امام هدایت گر راه به جایی نمی برد.

https://iqna.ir/fa/news/۱۷۶۰۳۷۱/بررسی-ویژگی٪E۲٪۸۰٪۸Cهای-امام-معصومع-از-منظر-امام-رضاع