نقطه ممیزه شهید <a href="/fa/dashboard/ ir/دکتر بهشتی" class="text info">دکتر بهشتی</a> در اخلاق سیاسی، آزادی است

نقطه ممیزه شهید دکتر بهشتی در اخلاق سیاسی، آزادی است

مهر | دین و اندیشه، سیاسی | دوشنبه، ۰۷ تیر ۱۴۰۰ - ۱۴:۴۱

استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: نقطه ممیزه شهید دکتر بهشتی در بحث اخلاق سیاسی، اهتمام ایشان به آزادی انسان است.

اخلاق،سياسي،سياست،بهشتي،آزادي،اخلاقي،شهيد،انديشه،بحث،جامعه،ا ...

خبرگزاری مهر-دین و آئین-عصمت علی آبادی: امروز هفتم تیرماه سالروز شهادت آیت الله دکتر بهشتی و جمعی از یاران انقلاب اسلامی در حادثه تروریستی انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در سرچشمه است.
آیت الله بهشتی از شخصیت های تأثیرگذار در شکل گیری نظام جمهوری اسلامی بود.
او از نخستین طلاب علوم دینی بود که همزمان با تحصیلات حوزوی به فراگرفتن دروس دانشگاهی اهتمام داشت و تا کسب درجه دکتری این دروس را ادامه داد.
به همین مناسبت با نجمه کیخا استاد دانشگاه شهید بهشتی در موضوع جایگاه اخلاق در اندیشه سیاسی و حقوقی دکتر بهشتی به گفت وگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می خوانید:
*در ابتدا بفرمائید اخلاق سیاسی چیست؟
سیاست اخلاقی کدام است؟
اخلاق سیاسی و سیاست اخلاقی غایت مشترکی دارند اما نقطه شروع هر یک متفاوت است.
سیاست اخلاقی به شیوه های اخلاقی کردن سیاست می پردازد و نقطه شروع آن خود سیاست است.
از این بحث می کند که چگونه می توان اهداف و غایات، قوانین، ساختارها و عملکردها و رویه های سیاسی را به گونه ای سامان داد که اخلاق به بهترین نحو تحقق یابد.
اخلاق سیاسی از منظر اخلاق وارد می شود و از این بحث می کند که آیا ما یک نوع اخلاق برای همه زمان ها و مکان ها داریم یا اخلاق در سطوح و موقعیت های مختلف فرق می کند.
آیا اخلاق شخصی و اخلاق فرد در حوزه سیاست متفاوت باشد یا خیر؟
در اخلاق سیاسی چند شاخه از اخلاق درگیر است: اخلاق توصیفی، که به توصیف مکاتب اخلاقی مختلف در باب سیاست می پردازد؛ اخلاق هنجاری که در شاخه های سودگرایی، وظیفه گرایی و فضیلت گرایی قواعدی را به دست می دهد که در مرحله تصمیم گیری یاری برساند.
اخلاق کاربردی سعی می کند در مواردی که پرسش های زیادی وجود دارد و یا حجم زیادی از مسائل وجود دارد به ارائه راه حل بپردازد مانند اخلاق جنگ و اخلاق مهاجرت.
اما شاخه ای از اخلاق که جدیدتر از دیگر شاخه های آن است وجود دارد که می تواند به طور خاص بر بحث اخلاق سیاسی متمرکز شود.
این شاخه، اخلاق حرفه ای است که بر اساس آن می توان اخلاق سیاسی حرفه ای را برای سیاست مداران و کسانی که درگیر امور اجرایی سیاست هستند تعریف نمود.
مهم ترین ویژگی این شاخه از اخلاق، تلاش در جهت رفع تعارضات و مسائل اخلاقی به طور تخصصی و با روش بین رشته ای است.
* اخلاق سیاسی چه ویژگی هایی دارد و اخلاق در حوزه سیاست چه نقشی ایفا می کند و در چه نوع حکومت هایی اخلاق و سیاست یکدیگر را به تکامل می رسانند؟
محور مهم اخلاق سیاسی، کرامت و ارزش ذاتی انسان است.
اخلاق سیاسی به نوعی حفظ ارزش های انسانی در سیاست را ضمانت می کند.
غالب مکاتب فلسفه سیاسی در دهه های اخیر تلاش کرده اند این امر را از طریق تحقق عدالت، برابری، بی طرفی و آزادی محقق کنند.
سوال مهم این بوده است که سامان سیاسی چگونه باشد تا کرامت همه شهروندان به طور برابر محقق شود.
چالش جدی اخلاق سیاسی هم این بوده است که مؤلفه های مهم اخلاق سیاسی یعنی آزادی، برابری و عدالت معمولا با یکدیگر محقق نمی شود و تحقق یکی با نفی دیگری همراه است.
بهترین نظریات سعی کرده اند آزادی و برابری را همزمان در کنار یکدیگر تعریف نمایند.
نظریه رالز از این جمله است و از همین رو هم با استقبال زیادی مواجه شد.
*چگونه می توان نسبت اخلاق و سیاست و بحث اخلاق سیاسی را در اندیشه شهید آیت الله بهشتی تعریف کرد؟
در نظریات غایت گرا همچون نظریات مبتنی بر دین، اخلاق و سیاست توأم با یکدیگر پیش می روند و از هم جدا نیستند.
اخلاق، هنجارهای مطلوب یک جامعه سیاسی را مشخص می کند و سیاست راه های رسیدن به آن هنجارهای مطلوب را معین می کند و می کوشد ما را به اهداف اخلاقی مطلوب برساند.
شهید بهشتی نیز که در چارچوب دین اسلام اندیشه ورزی نموده اند چنین می اندیشند.
شهید بهشتی نگران است که حرکت جامعه که در آغاز نورانی بود، در وسط، نیمه نورانی و در پایان همان ظلمت بشود.
نگران است که ما خود را سنگ ترازو بدانیم و خوبی های خود را سنگین و بدی هایمان را سبک بشماریم
از آنجا که شهید بهشتی در چارچوب اندیشه های اسلام می اندیشد چند نکته در باب اخلاق سیاسی در اندیشه وی وجود دارد نخست اینکه کرامت و ارزش انسان در اندیشه ایشان محوری است.
دوم اینکه چون قواعد و مقررات اسلامی از سوی خداوند است، مصلحت همگانی را در نظر گرفته است و جامعیتی دارد که مصالح فرد و جامعه را لحاظ کرده است.
از این رو عدالت، آزادی و برابری را همراه خود دارد.
اما علاوه بر این دو نکته، نقطه ممیزه شهید بهشتی در بحث اخلاق سیاسی، اهتمام ایشان به آزادی انسان است.
وی معتقد است «بزرگترین ویژگی انسان از دیدگاه اسلام این است که جانداری است آگاه، اندیشمند، انتخاب گر و مختار.
مردم را در جهل و بی خبری و ناآگاهی نگاه داشتن… و از آزادی و آزاد زیستن محروم کردن، بزرگترین ظلم و ستم در حق آنهاست.» بر این اساس از نظر ایشان ما باید در میدان دادن هایمان و در برخوردهایمان طوری عمل کنیم که انسان ها حس کنند با پای خود حرکت یا فکر می کنند، همچنین خود ابداع و ابتکار دارند.
وی در صحبت هایی که در جمع اعضای اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان در اروپا انجام داده است برخی از مهم ترین مسائل اخلاق سیاسی را طرح کرده و پاسخ داده است.
برای نمونه می گوید چه کنیم که افراد در مراحل پایین تر تبدیل به ابزار دست های فاقد شعور و اراده مقامات رهبری و بالاتر نشوند؟
آیا مراقب این هستیم که هر یک از ما خودش و اندیشه و فکرش را ترازوی منحصر به فرد حق و باطل قرار ندهد؟
آیا آماده ایم نقد منصفانه دیگران را به راحتی بپذیریم و دیگران را نیز منصفانه نقد کنیم؟
وی معتقد است زمانی که کار ما با خودپرستی و سودجویی آغشته شود، از اوج فرو می افتد.
هر حرکتی که از عدل دوستی واقعی و انصاف بهره ای داشته باشد و آمیخته به خودپرستی و باطل و هواپرستی نشود محکوم به پیروزی است و بازده و منفعت دارد.
شهید بهشتی نگران است که حرکت جامعه که در آغاز نورانی بود، در وسط، نیمه نورانی و در پایان همان ظلمت بشود.
نگران است که ما خود را سنگ ترازو بدانیم و خوبی های خود را سنگین و بدی هایمان را سبک بشماریم.
خوبی های دیگران را اندک و بدی های آنها را بزرگ کنیم.
وی چند راه حل را ارائه می دهد نخست عمل به عدالت در همه شرایط؛ دوم، آزادی انتقاد از رهبران برای همه شهروندان بدون تشریفات و کسب اجازه از دربان و رئیس دفتر؛ و سوم مسئولیت طبقه آگاه جامعه در قبال مردم.
توده مردم معمولا قابل اغفال هستند.
این طبقه آگاه باید حقیقت مطلب را بفهمند، درک کنند و به مردم بگویند.
این سه نکته نقش تعیین کنندگی انسان ها و آزادی آنها را حفظ می کند و ضامن تحقق اخلاق سیاسی است.