به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، یکی از مهمترین مشکلات ساخت و سازهای فعلی در اردبیل حس گمشده گی و بیگانه گی انسان با ساختمان است. به دلیل تغییر سبک زندگی و بسیاری از مولفه های دخیل دیگر ساخت و سازها در اردبیل به سمت و سویی رفته است که شهروندان از خانه های خود در حکم قوطی کبریت یاد می کنند.

زندگی در این چهاردیواری اغلب به اجبار و بدون احساس رضایت است. به غیر از گروه محدودی از مردم که امکانات مطلوب مالی دارند، خانه برای اغلب شهروندان آپارتمانی است که یک یا دو اتاق کوچک، آشپزخانه اوپن و سرویس بهداشتی به همراه حال و پذیرایی شبیه به یک اقامتگاه موقت را دارد. تقریبا در تمامی خانه ها پرده های کلفتی بر پنجره ها آویخته تا حریم فضای داخلی خانه حفظ شود.

ارتباط انسان با محیط خارج خود زمانی که در خانه نشسته است بسیار محدود و در صورت امکان بازکردن گوشه پنجره و یا سرزدن به بالکن خانه است که آن هم اغلب به دلیل کوچک بودن فضای خانه ها با دیوار و نرده کشی به عنوان فضای کوچکی به خانه اضافه می شود.

این در حالی است که یادگارهای معماری از دوره صفویه و قاجار فضاهایی را متناسب با اقلیم و شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی ساکنان تدارک دیده است که آدمی حتی در چند لحظه حضور فیزیکی خود می تواند به عینه آرامش را لمس کند.

یکی از مشخصه های اصلی معماری های دوره صفویه و به ویژه قاجار ارسی ها است که تمامی نیازمندی های انسان را تدارک دیده و فضای امن، آرامش بخش همراه با تداعی زیبایی و شادی را موجب می شود.

بهره گیری ارسی ها از پنجره های دو جداره

رئیس بنیاد دایره المعارف استان اردبیل با اشاره به اصول قابل توجه ساخت و ساز در ارسی ها گفت: در ارسی ها ما شاهد استفاده از پنجره های رنگی، دو بخش شیشه ای و چوبی و همچنین ریلی یا کرکره ای بودن پنجره ها هستیم.

محمود محمد هدایتی در مقایسه ارسی های خانه وکیلی و حسینیه مجتهد که در مسافت اندکی از هم ساخته شده اند، اضافه کرد: در خانه وکیلی پنجره به حدی مقاوم است که برای بالا بردن شیشه ها و تاهای آن باید دو نفر دست به کار شوند.

وی افزود: در مقابل در حسینیه مجتهد از زنجیری برای بالا کشیدن پنجره استفاده شده که کار بالا بردن را راحت تر کرده است.

هدایتی با اشاره به تزئینات ارسی ها نیز افزود: تزئینات قابل توجهی از نقاشی و آیات قرآن دیده می شود که هر یک توسط اساتید و افراد ماهر و چیره دست انجام شده و به حدی از کیفیت برخوردار است که تا به امروز ماندگار است.

صرفه جویی انرژی و استفاده مطلوب از نور

اما چرا ارسی ها نماد معماری سبز هستند. معماری سبز در زیرشاخه ای از معماری پایدار توجه ویژه ای به بهره گیری مطلوب ساختمان از محیط زیست، استفاده بهینه از انرژی، استفاده مناسب از نور و ممانعت از هدررفت انرژی به همراه جریان مطلوب هوا در داخل فضای ساختمان تاکید دارد.

کارشناس معماری در این خصوص گفت: در ارسی هایی که در معماری تاریخی اردبیل دیده می شود به عینه شاهد رعایت این مولفه ها هستیم و سازندگان تدابیری اندیشیده اند که ساختمان در فصول مختلف سال بهترین بهره مندی را از انرژی داشته باشد.

آیهان رجایی با اشاره به اینکه ارسی ها بیشتر در معماری مناطق سردسیر مشاهده می شوند، افزود: پنجره های دو جداره که جداره چوبی آن در فصول سرد روی جداره شیشه ای قرار می گرفت، ممانعت از هدررفت انرژی را موجب می شد.

وی افزود: علاوه بر این شکل ساخت ارسی ها موجب استفاده حداکثری از نور خورشید و گرم کردن محیط داخلی خانه بود. تا جایی که ارسی در شاه نشین که محل تجمع افراد و مهمانی ها محسوب می شد می توانست بهترین فضا را برای انسان به لحاظ استفاده از نور طبیعی فراهم سازد.

وی با اشاره به استفاده از شیشه های رنگی در تزئینات ارسی ها نیز افزود: تلالو نور شیشه های رنگی در واقع فرصتی برای ایجاد و تداعی آرامش بود تا جایی که ارتباط معنوی خاصی فراهم می شد و ساکنان در خانه خلوتگاه آرام و فضای معنوی را برای خود تدارک می دیدند.

کارشناس معماری معتقد است کف های عریض ارسی ها فضایی برای نشستن فرد در کنار پنجره فراهم می کرد که خود به ارتباط مطلوب انسان با محیط بیرون می انجامید . در اغلب خانه ها پشت ارسی حیاط با حوض آبی و درختان و باغچه های سرسبز است که مجموع آن می توانست انسان را به آرامشی که از یک خانه انتظار دارد برساند.

وی افزود: در عین حال نباید از عایق صوتی بودن ارسی ها نیز غفلت کرد. در واقع رعایت اصول معماری که موجب می شد چنین پنجره هایی با وجود بزرگ و بلند بودن هیچ درزی برای صدا و حرارت نداشته باشد یکی از اعجازهای معماری دوره صفویه و قاجار محسوب می شود.

ساخت و سازهای اصولی رو به فراموشی است

هر چند معماران بازگشت به اصول معماری پایدار را به جد تاکید می کنند اما آزیتا اسکویی در پژوهشی می گوید: ارسی های خانه های قاجار اردبیل در سه دوره قاجار با وجود تشابهاتی در بخش جهت گیری و طرح و نقش و تمایزات فراوانی در استفاده از رنگ در شیشه ارسی ها و همچنین استفاده از نقوش گیاهی و اسماء الهی بر روی روکوب ارسی ها و شکل کلی شان دارند.

وی افزود: با توجه به تشابهات و تفاوت های موجود در تحلیل های ارائه شده می توان گفت از دوره اول به سوم استفاده از شیشه های رنگی ونقش و نگار و سایر هنرهای زینت بخش در ارسی ها کاهش یافته و تزیینات کمتر و ساده تر شده اند درواقع کیفیت ارسی های قاجار در اردبیل در طی سه دوره از اوایل تا اواخر این دوران سیری نزولی داشته است.

به گفته این پژوهشگر ارسی، بازشوهای دست ساز ایرانی، با قدمتی طولانی از صفویه تا قاجار همواره زینت بخش بناهای ایرانی بوده است و در جای جای ایران به چشم می خورد. بیش از هر بنا ارسی ها را در خانه ها می بینیم و خانه های اردبیل نیز از این موهبت معماری بی نصیب نمانده اند و ارسی های به جا مانده در خانه های اردبیل یادگار هایی از زمان زندیه و به ویژه قاجار بوده اند.

نباید از نظر دور داشت که نه تنها کیفیت تزئینات ارسی ها مطابق این پژوهش رو به کاهش بوده بلکه کمیت آن نیز کاهش یافته و در واقع محدود به دوره قاجار بوده است. از طرفی بیشتر ارسی ها در خانه های اعیان نشین اردبیل ساخته شده اند و گستردگی عمومی نداشته اند. اما واقعیت این است که این اصل تدبیر شده در معماری این منطقه به یک حسرت دیرینه تبدیل شده و حتی گوشه ای از آن در ساخت و سازهای امروزی رعایت نمی شود. در مقابل برای مدیریت انرژی و استفاده از نور طبیعی هزینه های گزاف و مصالح روز با قیمت بالا مورد استفاده قرار می گیرد که خود انحرافی از یک مسیر مشخص و صحیح و امتحان پس داده را نشان می دهد.

گزارش از ونوس بهنود

انتهای پیام/۱۳۶/ش