شخصیت <a href="/fa/dashboard/ ir/حضرت مهدی قائم آل محمد سلام الله علیه" class="text info">حضرت مهدی قائم آل محمد سلام الله علیه</a>

محمد بن حسن عسکری(ع) مشهور به امام مهدی(عج)، امام زمان و حجت بن الحسن (متولد ۲۵۵ق)، دوازدهمین و آخرین امام شیعه دوازده امامی است. شیعیان معتقدند، او همان مهدی موعود است که پس از دوره طولانی غیبت، ظهور خواهد کرد. دوره امامت او پس از شهادت پدرش امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۶۰ق آغاز شده است.
بر اساس منابع شیعه، حکومت عباسی در دوره امامت امام حسن عسکری(ع) درصدد یافتن فرزند وی به عنوان مهدی و جانشین پدر بود؛ ازاین رو، تولد امام زمان(عج) مخفی نگه داشته شد و جز چند تن از یاران خاص امام یازدهم شیعیان کسی او را ندید. به همین دلیل پس از شهادت امام عسکری(ع)، برخی از شیعیان دچار تردید شده و فرقه هایی در جامعه شیعه پدید آمد و گروهی از شیعیان، از جعفر کَذّاب، عموی امام زمان(عج)، پیروی کردند. در این شرایط توقیعات امام زمان که عموماً خطاب به شیعیان نوشته می شد و توسط نائبان خاص به اطلاع مردم می رسید، موجب تثبیت دوباره تشیع گردید؛ تا جایی که در قرن چهارم قمری از میان فرقه هایی که پس از شهادت امام یازدهم از شیعه منشعب شده بودند، تنها شیعه دوازده امامی باقی مانده بود.
امام زمان(عج) پس از شهادت پدرش، در غیبت صغرا به سر برد و در این مدت به واسطه چهار نائب خاص با شیعیان ارتباط داشت. از سال ۳۲۹ق، ارتباط مردم با او از راه نائبان خاص نیز پایان یافت و دوره غیبت کبرا آغاز شد. عالمان شیعه درباره دلایل و جزئیات عمر طولانی امام زمان، تبیین هایی ارائه نموده اند و در احادیث معصومان، غیبت او به خورشید پشت ابر تشبیه شده است.



به اعتقاد شیعیان، امام مهدی(عج) زنده است و در آینده ظهور خواهد کرد و به همراه یارانش، حکومتی جهانی برپا می کند و دنیا را که پر از ظلم و ستم شده، آکنده از عدل و داد می نماید. در روایات اسلامی، بر انتظار فرج تأکید زیادی شده و شیعیان این روایات را به معنای انتظار ظهور امام زمان(عج) می دانند.



مفسران شیعه بر اساس روایات، پاره ای از آیات قرآن را اشاره به امام زمان(عج) دانسته اند. احادیث بسیاری نیز درباره امام زمان، زندگی و غیبت و حکومت او نقل شده است. گفته شده بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبان ها و موضوعات مختلف درباره امام مهدی نوشته شده است.



اهل سنت شخصی با نام مهدی را منجی آخرالزمان دانسته و او را از نسل پیامبر(ص) تلقی نموده اند؛ با این حال تعدادی از آنها معتقدند که او در آینده متولد خواهد شد. در این میان برخی از علمای اهل سنت همچون سبط ابن جوزی و ابن طلحه شافعی، همانند شیعیان معتقدند که مهدی موعود همان فرزند امام حسن عسکری(ع) است که در سال ۲۵۵ق به دنیا آمده است.



ادعیه و اذکار فراوانی برای ارتباط با امام زمان(عج) در عصر غیبت نقل شده است؛ مانند دعای فرج، دعای عهد، دعای ندبه، زیارت آل یاسین و نماز امام زمان. برخی از احادیث، دیدار با امام زمان در عصر غیبت را ممکن دانسته اند و بعضی از عالمان شیعه حکایت هایی از دیدار برخی افراد با حضرت را ذکر کرده اند. اماکن متعددی به امام زمان منسوب شده است؛ از جمله سرداب غیبت در سامرا، مسجد سهله در کوفه و مسجد جمکران در قم.



نام، کنیه ها و القاب



مقالهٔ اصلی: فهرست کنیه ها و لقب های امام مهدی(ع)



در احادیث شیعه، برای امام دوازدهم نام هایی همچون محمد، احمد و عبدالله ذکر شده است. با این همه او در میان شیعیان بیشتر با لقب مهدی شناخته می شود.[۱] بر اساس احادیث متعدد، او همنام پیامبر اسلام است.[۲] در برخی احادیث و منابع مکتوب شیعه مانند الکافی و کمال الدین، نام او با حروف جدا و به صورت «م ح م د» آمده است.[۳] این جدانویسی به سبب احادیث است که بردن نامِ او را ممنوع کرده اند.[۴]




  • نهی از نام بردن



مقالهٔ اصلی: تسمیة المهدی



احادیث فراوانی در منابع شیعه، بردن نام اصلی امام دوازدهم را منع کرده و حرام دانسته اند.[۵] دو نظریه مشهور درباره این روایات وجود دارد: نظریه نخست از آنِ کسانی مثل سید مرتضی، فاضل مقداد، محقق حلی و علامه حلی است که این حرمت را مخصوص زمان تقیه می دانند و در مقابل، میرداماد و محدث نوری این حرام بودن را در تمام دوران قبل از ظهور جاری دانسته اند.[۶] مجلسی اول در کتاب لوامع صاحبقرانی در شرح من لا یحضره الفقیه از شیخ بهایی نقل کرده که او بردن نام اصلی(محمد) را جایز می دانست ولی این کار را در عصر غیبت صغریٰ (به سبب شناسایی امام و دسترسی دشمنان بر او) حرام دانسته و در نهایت براین باور است که چون در احادیث از تصریح به نام حضرت تا پیش از ظهور نهی شده است؛ ممکن است ممنوعیت بردن اسم (م ح م د) در عصر غیبت کبریٰ هم باشد ولی در عصر غیبت صغریٰ حرمتش بیشتر باشد.[۷]




  • کنیه ها و القاب



امام دوازدهم شیعیان، در منابع مختلف و ادعیه و زیارات با القاب و کنیه های بسیاری وصف شده است. محدث نوری در کتاب نجم الثاقب به حدود ۱۸۲ نام و لقب اشاره کرده و در کتاب «نام نامه حضرت مهدی(عج)» حدود ۳۱۰ اسم و لقب برای امام آمده است. برخی از القابی که محدث نوری برشمرده چنین است: مهدی، قائم، بقیةالله، منتقم، موعود، صاحب الزمان، خاتم الاوصیاء، منتَظَر، حجةالله، احمد، ابوالقاسم، ابوصالح، خاتم الائمه، خلیفةالله، صالح، صاحب الامر.[۸]



نام و القاب امام دوازدهم شیعیان در منابع اهل سنت نیز آمده است؛ هرچند در این منابع، بیشتر از عنوان «مهدی» استفاده شده و القاب و ویژگی های دیگر کمتر ذکر شده و لقب «قائم» در منابع اهل سنت به ندرت یافت می شود.[۹]



خانواده







امام مهدی عجل الله تعالی فرجه



| | | | پیامبر اکرم | | |
---|---|---|---|---|---|---
| | | | | |
| | | حضرت فاطمه | | | | امام علی | |
| | |
| | | | | | | | | | |
| | | | | | امام حسین | |
| | | | | | | | |
| | | | | | امام سجاد | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | امام محمد باقر | | | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | امام جعفر صادق | | | |
| | | | | | | | |
| | | | | | امام موسی کاظم | |
| | | | | | | | |
| | | | | | امام رضا | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | امام جواد | |
| | | | | | | | | |
| | | | | | امام هادی | |
| | | | | | | | | |
نرجس | | | | امام حسن عسکری | |
| | |
| | | | | | |
| | | امام مهدی



پدر امام زمان(عج)، امام حسن عسکری(ع)، امام یازدهم شیعیان دوازده امامی است که پس از شهادت امام هادی(ع) در سال ۲۵۴ تا سال ۲۶۰ق، امامت شیعیان را بر عهده داشت.[۱۰] مادر امام زمان(عج) به نام های متعددی از جمله نرجس، سوسن، صقیل یا صیقل، حدیثه و حکیمه[۱۱] خوانده شده و چهار گونه روایت درباره سرگذشت و ویژگی های وی نقل شده است؛ بر اساس روایتی که شیخ صدوق در کمال الدین و تمام النعمة نقل کرده،[۱۲] شاهزاده ای رومی بوده و در روایت هایی دیگر، بدون اشاره به سرگذشت او، تنها به تربیت مادر امام زمان در خانه حکیمه دختر امام جواد(ع) اشاره شده است.[۱۳] بنابر روایاتی که مسعودی در اثبات الوصیة نقل کرده[۱۴] مادر امام زمان علاوه بر تربیت در خانه عمه امام یازدهم ، در همان خانه هم به دنیا آمده است. در روایات دیگری مادر امام زمان(عج)، کنیزی سیاه پوست معرفی شده است.[۱۵] علامه مجلسی می گوید روایات اخیر با روایات دیگر در این زمینه اختلاف دارد، مگر آنکه آنها را درباره مادر باواسطه یا مربی امام زمان تلقی کنیم.[۱۶]



چنانکه در دانشنامه مهدویت آمده است مادر امام حسن عسکری(ع) و مادربزرگ امام زمان(عج) که در روایات به نام جَدّه شناخته می شود، پس از شهادت امام عسکری(ع) امور شیعیان به طور عمده بر دوش او قرار گرفته بود.[۱۷] همچنین حکیمه دختر امام جواد(ع) و عمه امام عسکری(ع)، همزمان با چهار امام زندگی کرده و بر اساس منابع شیعه، شاهد و راوی ولادت امام زمان(عج) بوده است، مادر امام زمان در خانه او تربیت شده و بسیاری از روایات درباره ولادت امام زمان از او نقل شده است.[۱۸]



جعفر بن علی، عموی امام زمان(عج) پس از شهادت امام عسکری(ع) مدعی امامت شد و به همین دلیل جعفر کذاب خوانده می شود؛ منابع روایی، او را اهل فسق و فجور و گناهان بزرگ دانسته اند.[۱۹] او علاوه بر ادعای امامت و انکار وجود وارث برای امام عسکری(ع)، دولتمردان وقت را بر ضد امام دوازدهم تحریک کرد.[۲۰] بر اساس برخی منابع، او تا پایان زندگی بر ادعای خود باقی ماند و خود را امام می دانست. برخی دیگر از منابع نوشته اند که او از ادعای خود دست برداشت و توبه کرد و شیعیان به جای جعفر کذاب، او را جعفر تواب می خواندند. وی در ۴۵ سالگی در سامرا درگذشت.[۲۱] محسن امین نویسنده اعیان الشیعه هم بدون ذکر منبع جعفر را با عنوان تَوّاب معرفی کرده است.[۲۲] در بیشتر منابع شیعه و سنی از امام زمان(عج) به عنوان تنها فرزند امام حسن عسکری(ع) یاد شده است،[۲۳] هر چند بنابر قول دیگری، وی دو برادر و سه خواهر دارد.[۲۴]



ولادت امام مهدی



مقالهٔ اصلی: ولادت امام مهدی(عج)



زمان: نیمه شعبان ۲۵۵ و نظرات دیگر



درباره سال ولادت امام دوازدهم شیعیان اختلافاتی وجود دارد؛ بخشی از منابع کهن به تاریخ تولد او نپرداخته و آن را مخفی دانسته اند،[۲۵] اما روایات بسیاری از شیعه و برخی از اهل سنت، سال ولادت امام دوازدهم شیعیان را ۲۵۵ق[۲۶] یا ۲۵۶ق[۲۷] دانسته اند. این ابهام درباره ماه تولد نیز وجود دارد، اما نظر مشهور ماه شعبان است و بسیاری از منابع کهن شیعه نیز همین ماه را بیان کرده اند.[۲۸] در عین حال برخی از منابع شیعه و سنی، ماه های دیگری از جمله رمضان،[۲۹] ربیع الاول یا ربیع الثانی را ماه تولد امام زمان دانسته اند.[۳۰]



منابع تاریخی درباره روز تولد امام دوازدهم، گزارش های مختلفی دارند که در میان آنها، روز نیمه شعبان گزارش معروف و مشهور است[۳۱] که در میان عالمان شیعه، کلینی،[۳۲]مسعودی،[۳۳]شیخ صدوق،[۳۴]شیخ مفید[۳۵] شیخ طوسی، امین الاسلام طبرسی، ابن طاووس، علامه حلی، شهید اول، شیخ بهایی، و در میان دانشمندان اهل سنت ابن خلکان، ابن صباغ مالکی، شعرانی حنفی، و ابن طولون، این قول را گزارش کرده اند.[۳۶]



مکان ولادت و مخفی بودن آن



مورخان اتفاق نظر دارند که امام زمان(عج) در خانه پدرش امام عسکری(ع) در سامرا به دنیا آمد[۳۷] که هم اکنون حرم امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) است.[۳۸]



بنابر منابع تاریخی، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) سال ها پیش از تولد امام زمان(عج)، به سامرا، مرکز خلافت عباسی خوانده شدند[۳۹] و تا پایان عمر در همان جا سکونت داشتند.[۴۰] مسعودی زمان این سفر را سال ۲۳۶ق[۴۱] و نوبختی سال ۲۳۳ق[۴۲] گفته اند.



به گفته شیخ مفید، امام عسکری(ع) به دلیل شرایط دشوار آن زمان و جستجوی شدید خلیفه عباسی، و به سبب آنکه مذهب شیعه به اعتقاد به او شناخته می شد و مشهور شده بود شیعیان منتظر آمدن مهدی(عج) هستند، ولادت فرزندش را مخفی نگه داشت و او را در زمان حیاتش آشکار نساخت از این رو پس از وفاتش عموم مردم او را نمی شناختند.[۴۳] بنابر روایاتی که شیخ طوسی و شیخ مفید نقل کرده اند، حکیمه دختر امام جواد(ع) و دو تن از کنیزان امام حسن عسکری، شاهد ولادت امام زمان بوده اند.[۴۴] بنابر گفته شیخ مفید، برخی از شیعیان خاص و مورد اعتماد امام حسن عسکری(ع) نیز امام زمان(عج) را در کودکی دیده اند؛ از جمله عثمان بن سعید و پسرش محمد بن عثمان.[۴۵]



روایات ولادت فرزند امام حسن عسکری(ع) در پاره ای از آثار اهل سنت نیز آمده است: تاریخ ابن اثیر (درگذشته ۶۳۰ق)،[۴۶] وفیات الاعیان ابن خلکان (درگذشته ۶۸۱ق).[۴۷] همچنین ابن طلحه شافعی (درگذشته ۶۵۲ق) در مطالب السؤول[۴۸] و ابن صباغ مالکی (درگذشته ۸۵۵ق) در الفصول المهمه، روایاتی درباره موعود بودن فرزند امام حسن عسکری(ع) نقل کرده اند.[۴۹]



جشن های نیمه شعبان





جشن نیمه شعبان



مقالهٔ اصلی: نیمه شعبان



روز نیمه شعبان، که بنابر قول مشهور روز ولادت امام زمان است،[۵۰] یکی از مهمترین اعیاد شیعیان است. آنان در شب و روز آن به برگزاری جشن، چراغانی های گسترده، مولودی خوانی، قربانی کردن و اِطعام اقدام می کنند.[۵۱] این جشن ها در ایران پررنگ تر و در قالب دهه مهدویت، در چند روز برگزار می گردد[۵۲] و بخش از آنها در مکان های مذهبی، محله ها و بازارها برپا می شود. مسجد جمکران یکی از میزبانان اصلی برگزاری جشن های مهدویت است.[۵۳] روز نیمه شعبان در ایران تعطیل و روز جهانی مستضعفان نامیده شده است.[۵۴] در عراق، شیعیان ضمن برگزاری جشن نیمه شعبان، به زیارت امام حسین(ع) می روند. شیعیان در بحرین، یمن، مصر، لبنان، سوریه، هند، افغانستان و پاکستان نیز در نیمه شعبان جشن برگزار می کنند.[۵۵]



عمر امام زمان(عج)



مقالهٔ اصلی: طول عمر امام مهدی(عج)



به باور شیعیان، امام زمان(عج) در سال ۲۵۵ق به دنیا آمد[۵۶] و همچنان زنده است و در آخرالزمان همراه با عیسی بن مریم ظهور خواهد کرد.[۵۷] علمای شیعه درباره چگونگی عمر طولانی، پاسخ های گوناگونی ارائه داده و «امکان تداوم حیات انسان» را از جهت علمی و عملی بررسی کرده اند.[۵۸]



شیخ صدوق، محدث و فقیه شیعه، در کتاب کمال الدین بابی را به ذکر کسانی اختصاص داده است که عمر طولانی داشته اند.[۵۹] مجلسی هم در بحارالانوار باب ۱۹ از جلد مربوط به زندگانی امام زمان(ع) را به این عنوان اختصاص داده است.[۶۰] همچنین لطف الله صافی گلپایگانی، از مراجع تقلید شیعه، در این باره به گفته های زیست شناسان استناد کرده که معتقدند انسان از نظر زیستی می تواند هشتصد یا هزار سال عمر کند.[۶۱]



در قرآن و روایات نیز مواردی از عمر طولانی ذکر شده است؛ از جمله آنکه حضرت موسی ۹۵۰ سال مردم را به دین خود دعوت نمود،[۶۲] یا در روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده است که یکی از سنت هایی که امام زمان از پیامبران دارد، طول عمر آدم و نوح است.[۶۳] درباره چگونگی وفات یا شهادت امام زمان(عج) روایتی نقل نشده است.[۶۴]



محل زندگی




  • محل تولد و زندگی پیش از غیبت



امام مهدی(عج) از هنگام تولد تا آغاز غیبت صغری در زادگاهش سامرا زندگی می کرد. در این دوران سردابِ خانه امام عسکری(ع)، محل زندگی و عبادت وی بوده و بنابر گزارش هایی، بارها در زمان حیات پدرش در این مکان دیده شده است.[۶۵] جاسم حسین معتقد است او در سال های پایانی عمر پدرش به همراه او در مراسم حج شرکت کرد و سپس در مدینه مخفی شد.[۶۶] این نظریه با منابع تاریخی شیعه چندان سازگار نیست.[۶۷]




  • محل زندگی در دوران غیبت



برخی روایات به نامعلوم بودن محل زندگی امام زمان(عج) در دوران غیبت اشاره دارند. با این حال در روایات دیگر از مکان هایی مانند ذی طوی[۶۸] کوه رَضْویٰ،[۶۹] و طَیْبَه (مدینه)[۷۰] به عنوان محل زندگی امام زمان(ع) در دوران غیبت یاد شده است. برخی منابع بر اساس داستانی، جزیره خضراء را محل زندگی امام زمان در دوران غیبت کبری معرفی کرده اند.[۷۱] که از سوی برخی عالمان شیعی مورد تردید جدی قرار گرفته و آثاری در نقد آن نگاشته شده است.[۷۲]




  • محل ظهور، قیام، حکومت و زندگی (پس از ظهور)



درباره محل ظهور امام زمان(عج) اطلاع دقیقی در دست نیست؛ وی بر پایه روایتی، در منطقه ذی طوی ظهور می کند، سپس با ۳۱۳ نفر از یارانش به مکه می رود، به حجرالاسود تکیه می دهد و پرچم خود را به اهتزاز درمی آورد.[۷۳] بر اساس این روایت و روایات دیگر[۷۴] آغاز قیام امام زمان(ع) از مسجدالحرام است و یاران او بین رکن حجرالاسود و مقام ابراهیم با او بیعت می کنند.[۷۵] در برخی روایات از تهامه (منطقه ای در غرب شبه جزیره عربستان) به عنوان نقطه آغاز قیام امام زمان(ع) یاد شده است.[۷۶] به مکه که جزئی از این سرزمین است نیز تهامه گفته می شود.



برخی روایات، شهر کوفه را مرکز حکومت،[۷۷] مسجد کوفه را محل قضاوت،[۷۸] و مسجد سهله را محل زندگی[۷۹] و تقسیم بیت المال[۸۰] پس از قیام ذکر کرده اند.



مکان های منسوب به امام زمان(عج)





مسجد جمکران در قم



مکان هایی به امام مهدی(عج) منسوب شده و گفته شده است که شیعیان در دوران غیبت کبری برای ارتباط با وی در این مکان ها حاضر می شوند:




  • سرداب غیبت: محل عبادت امام هادی(ع)، امام عسکری(ع) و امام زمان(عج).

  • مسجد جمکران: در نزدیکی روستای جمکران در قم، که بنابر قول معروف، به دستور امام زمان(عج) توسط حسن بن مثله جمکرانی ساخته شده است.

  • مسجد سهله: مقامی در این مسجد، منسوب به امام زمان(عج) است که در قسمت میانی مسجد و در بین مقام امام سجاد(ع) و مقام حضرت یونس قرار دارد. برخی روایات محل زندگی امام زمان(ع) را پس از ظهور، این مکان معرفی کرده اند.[۸۱]

  • ذی طوی: منطقه ای در مکه است که در داخل حرم مکی قرار دارد و طبق برخی روایات، حضرت مهدی(ع) در آنجا زندگی می کند. در برخی روایات، محل ظهور و مرکز تجمع یاران وی نیز همین منطقه یاد شده است. بر اساس روایتی، پیش از آنکه امام دوازدهم قیام خود را از کنار کعبه آغاز کند، در این مکان منتظر ۳۱۳ یار خود است.[۸۲]

  • کوه رضوی: برخی روایات، محل زندگی امام زمان(عج) را در دوران غیبت، کوه رضوی ذکر می کند.[۸۳] رضوی از کوه های تهامه در میان مکه و مدینه است.[۸۴]

  • وادی السلام: مقام امام زمان(عج) در این قبرستان، گنبد و بارگاهی دارد که در سال ۱۳۱۰ق توسط سید محمدخان پادشاه هند ساخته شده است. ساختمان قبلی توسط سید بحرالعلوم (متوفای ۱۲۱۲ق) تجدید بنا شده بود.[۸۵] در محراب مقام حضرت مهدی(عج)، سنگی موجود است که زیارت نامه ای بر آن حک شده است. تاریخ کنده کاری این سنگ، نهم شعبان ۱۲۰۰ق است.[۸۶]

  • جزیره خضراء: مکانی منسوب به امام زمان(عج) که بنابر برخی روایات، فرزندان امام زمان(عج) در آنجا زندگی می کنند. داستان این جزیره در برخی منابع آمده و دو دیدگاه درباره آن وجود دارد؛ برخی آن را پذیرفته و برخی دیگر افسانه دانسته اند و آثاری در نقد آن نگاشته اند.[۸۷]

  • طیبه: از مکان هایی که بنابر برخی روایات، محل زندگی امام زمان در دوران غیبت است. گفته شده است مراد از آن مدینه است.[۸۸]

  • مقام امام زمان در کربلا، زیارتگاهی است که در نزدیکی حرم امام حسین(ع) و در کنار نهر علقمه واقع شده و منسوب به حضرت مهدی(ع) است و مردم در آن به نماز و دعا می پردازند.[۸۹]



دوران امامت



امامت حضرت مهدی(عج) پس از وفات پدرش امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری آغاز شد[۹۰] و تا پس از ظهور او در آخرالزمان ادامه خواهد داشت.[۹۱]



دلایل اثبات امامت



علامه مجلسی در فصل «ابواب النصوص من الله تعالی و من آبائه علیه (صلوات الله علیهم أجمعین)» کتاب بحارالانوار، ۱۵۳ حدیث از پیامبر و ائمه برای اثبات امامت امام مهدی ذکر کرده است. از جمله ابن عباس از پیامبر(ص) نقل کرده است: «جانشینان و اوصیای من و حجت های خدا پس از من دوازده نفر هستند: اولین آنها برادرم است و آخرین شان فرزندم. گفتند ای رسول خدا برادرت کیست؟ فرمود: علی بن ابی طالب. پرسیدند فرزندت کیست؟ فرمود: مهدی که زمین را پر از عدل و داد می کند.»[۹۲]



همچنین برای اثبات امامت امام مهدی(ع) به احادیث استمرار امامت، و ۲۴ فاطر إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیرًا وَنَذِیرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِیهَا نَذِیرٌ رسیده است، مانند: قال رسول الله(ص) أنا المُنذِر و علیّ الهادی، وَ کُلُّ اِمامٍ هادٍ لِلقرنِ الّذی هو فیه (بحارالانوار، ج۳۵، ص۴۰۴، ح۲۲) و قال الامام الصادق(ع): لَو لَم یکُنْ فی الأرضِ إلّا إثنانِ لَکانَ الاِمامُ أحدَهُما (کافی، ج۱، ص۱۸۰).}} حدیث ثقلین،[۹۳] حدیث دوازده خلیفه[۹۴]حدیث مرگ جاهلیت و ۳۶ حدیث هم مضمون با آن[۹۵] نیز استناد شده است.



وضعیت شیعیان پس از شهادت امام عسکری(ع)



شیعیان پس از وفات امام یازدهم به دلیل ناآشنایی با امام زمان خود، در وضعیت نابسامانی قرار گرفتند و بنابر گزارش ها، بسیاری از شیعیان عراق و بین النهرین سردرگم شدند.[۹۶] برای نمونه، شیعیان فردی را به مدینه فرستادند تا درباره وجود فرزند امام یازدهم تحقیق کند؛ چرا که شنیده بودند فرزند امام حسن عسکری(ع) توسط پدرش به مدینه فرستاده شده است.[۹۷] همچنین نقل شده است که احمد بن سهل بلخی، از عالمان دوره غیبت صغری در جستجوی امام خود، از خراسان به عراق رفت و چند سالی در آنجا در جستجوی امام بود.[۹۸]



در خانه امام عسکری(ع) هم دودستگی افتاده بود؛ چرا که حُدیث مادر امام عسکری و حکیمه عمه وی، از امامت فرزند امام عسکری هواداری می کردند، ولی تنها خواهر امام عسکری از جعفر کذاب پشتیبانی می کرد.[۹۹] بحران رهبری در این دوره چنان سنگین بود که حتی عده ای از شیعیان امامی، از مذهب خود دست برداشته و به سایر فرقه های شیعه و غیرشیعه پیوستند؛[۱۰۰] دسته ای رحلت امام عسکری را نپذیرفتند و او را مهدی دانستند و گروهی امامت سید محمد فرزند امام هادی(ع) را پذیرفتند و امامت امام عسکری را منکر شدند[۱۰۱] و گروهی بزرگ جعفر را امام دانستند.[۱۰۲]
شیخ مفید پس از نقل خبری از حسن بن موسی نوبختی، نویسنده کتاب فرق الشیعه، درباره فرقه های چهارده گانه ای که پس از وفات امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می گوید: «از این فرقه هایی که از آنها یاد کردیم، در زمان ما، یعنی در سال ۳۷۳ق، هیچ فرقه ای غیر از امامیه دوازده امامی باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که امامت فرزند حسن [عسکری] را که به نام رسول خدا(ص) نامیده می شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند.[۱۰۳][یادداشت ۱]



نقش توقیعات در تثبیت تشیع



مقالهٔ اصلی: توقیعات امام مهدی(عج)



پس از وفات امام حسن عسکری و آغاز امامت امام دوازدهم، توقیعاتی از سوی امام زمان(عج) صادر شد که برخی از آنها به اثبات امامت خود مربوط می شد؛ استدلالی که امام زمان(عج) در این توقیعات، برای اثبات امامت خویش مطرح کرده، تأکید بر استمرار راه هدایت الهی از زمان حضرت آدم تا زمان امام حسن عسکری(ع) و خالی نبودن زمین از حجت الهی است.[۱۰۴] وی همچنین سه معیار برای تشخیص امام از مدعیان امامت معرفی کرده است: عصمت، علم و تأیید الهی.[۱۰۵]



توقیع امام دوازدهم در پاسخ به سؤال ابن ابی غانم قزوینی و گروهی از شیعیان در مورد جانشین امام حسن عسکری(ع)،[۱۰۶] و توقیع دیگری خطاب به محمد بن ابراهیم بن مهزیار[۱۰۷] از این موارد است.



غیبت صغری



مقاله های اصلی: غیبت صغرا و نواب اربعه



به گفته شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ق) در کتاب الإرشاد،[۱۰۸] و طبرسی (متوفای ۵۴۸ق) در کتاب إعلام الوری[۱۰۹] غیبت صغری با تولد امام زمان در سال ۲۵۵ هجری قمری شروع شده و بر این اساس مدت آن ۷۴ سال بوده است، اما سید محمد صدر در کتاب تاریخ الغیبة الصغری، آغاز غیبت را از وفات امام حسن عسکری در سال ۲۶۰ قمری خوانده که در این صورت طول آن ۶۹ سال می شود.[۱۱۰]



امام مهدی در طول غیبت صغری از طریق چهار نایب خاص خود، عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح نوبختی و علی بن محمد سمری، با شیعیان در ارتباط بود و امور آنان را حل و فصل می کرد. این امور علاوه بر مسائل عقیدتی و فقهی، شامل مسائل مالی نیز می شد.[۱۱۱]



مقالهٔ اصلی: مدعیان نیابت



در زمان غیبت صغری، احمد بن هلال کرخی، محمد بن نصیر نمیری و محمد بن علی شَلْمَغانی ادعای نیابت کردند که با صدور توقیعاتی از سوی امام زمان مواجه شدند که در لعن و طرد آنان بود.[۱۱۲]



غیبت کبری



مقالهٔ اصلی: غیبت کبرا



دوره غیبت کبری از سال ۳۲۹ق آغاز شد.[۱۱۳] آخرین نائب خاص امام مهدی(عج) در دوره غیبت صغری، علی بن محمد سمری بود که در ۱۵ شعبان ۳۲۹ق درگذشت، [۱۱۴]در حالی که شش روز قبل از درگذشت او، توقیعی از سوی امام خطاب به وی صادر شد که در آن ضمن اعلام روزِ درگذشت علی بن محمد سمری به او، از انتخاب جانشین منع شده بود؛ چرا که -بنابر آنچه در توقیع آمده- غیبت دوم آغاز شده و تا زمانی که خداوند اجازه ندهد ظهوری نخواهد بود.[۱۱۵] اکثر منابع شیعه سال وفات نایب چهارم را سال ۳۲۹ق می دانند، ولی شیخ صدوق و فضل بن حسن طبرسی آن را در سال ۳۱۸ق ثبت کرده اند.[۱۱۶]



ملاقات با امام زمان



مقالهٔ اصلی: ملاقات با امام زمان



روایات فراوانی از دیدار با امام دوازدهم شیعیان در طول حیات وی در منابع شیعه ذکر شده است که برخی از آنها مربوط به پیش از آغاز غیبت کبری بوده و بسیاری از آنها نیز پس از آن روی داده است:





از سوی دیگر در برخی احادیث، دعاها و اعمالی برای دیدار با امام زمان(عج) توصیه شده است،[۱۲۴] و دست کم دو حدیث معتبر، دسترسی و دیدار با امام را برای پیروان ویژه او، امری ممکن دانسته است.[یادداشت ۳] عالمان بزرگ شیعه مانند شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی در کتاب های خود فصلی را برای نام بردن از دیدارکنندگان با امام دوازدهم گشوده و به ممکن بودن آن تصریح کرده اند.[۱۲۵]



ظهور و قیام



مقاله های اصلی: ظهور امام زمان، علائم ظهور، و قیام امام مهدی(عج)



بر اساس آموزه های شیعه، حضرت مهدی(ع) پس از غیبتی طولانی در آخرالزمان با همراهی یارانش قیام می کند و با برپایی حکومتی جهانی، عدالت و صلح را در جهان برقرار می سازد.[۱۲۶] در منابع اسلامی نشانه هایی برای ظهور امام زمان ذکر شده است از جمله خروج سفیانی، صیحه آسمانی، قتل نفس زکیه.[۱۲۷]



بنابر روایات شیعه، جهان در آستانه ظهور دارای سه ویژگی عمده است: ظلم و ستم فراگیر و فتنه ای که بر هر خانه ای وارد می شود،[۱۲۸] وجود دشمنانی مانند سفیانی و نواصب و دیگرانی که در عراق و دیگر سرزمین های اسلامی مشغول فعالیت علیه شیعه هستند و سپس سوریه را تصرف می کنند،[۱۲۹] و در نهایت یاران امام زمان که در سرزمین های اسلامی یاد و نام امام دوازدهم را در عالم پراکنده می کنند.[۱۳۰]



بر اساس روایات، امام مهدی(ع) قیام خود را از مسجد الحرام در مکه آغاز می کند و به همراه یارانش به سمت کوفه حرکت می کند و این شهر را به عنوان مرکز حکومت خود برمی گزیند.[۱۳۱]



انتظار ظهور امام زمان یکی از آموزه های اصلی فرهنگ شیعه است که با عبارت انتظار فرج از آن یاد می شود و به معنای امید به گشایش سختی ها و رسیدن آینده ای روشن با ظهور امام زمان است؛ این مفهوم در روایات شیعه با واژگانی مانند «اَلْمُنتظِرُ لِأمْرِنا»، «مُنتظِرٌ لِهذا الاَمر»، «اِنْتِظارُ قائِمِنا»، «تَوَقُّعُ الْفَرَج»، «اَلمُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ»، «مُنْتَظِرونَ لِدَوْلَةِ الْحَق» و «اَلمُنتظِرُ لِلّثانی عَشَر» یاد شده است.[۱۳۲] این روایات پاداش و فضائل بی شماری برای منتظران بیان کرده و آنان را از «اولیاءالله»، کسی که در راه خدا در خون خودش غلتیده، و برترین مردم به حساب آورده است که همچون یاران پیامبر(ص) در جنگ بدر بوده یا در خیمه امام زمان(ع) به همراه او نبرد می کنند.[۱۳۳]



دعاها و زیارات



چندین دعا و زیارت از امام زمان(ع) صادر شده است؛ مانند دعای فرج (اَللّهُمَّ عَظُمَ البَلاء)، دعای «یا مَن أظهَرَ الجَمیلَ»، دعای «اَللّهمّ رَبَّ النّورِ العَظیم»، دعای «اَللهُمّ ارزُقنا تَوفیقَ الطاعَةِ»، دعای سهم اللیل، دعای هر روز ماه رجب، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُکَ بِالمَولودَینِ فی رَجَب»، دعای «اَللهمّ إنّی اَسألُکَ بِمَعانی جَمیعِ ما یدعوکَ بِهِ وُلاةُ أمرِکَ»، زیارت ناحیه مقدسه و زیارت الشهداء.[۱۳۴]



برای ارتباط با امام زمان نیز علاوه بر زیارت های جامعه که می توان همه امامان را با آن زیارت کرد، دعاها و زیارت های مختلفی در روایات شیعه نقل شده که عبارتند از:





دیدگاه اهل سنت



در منابع روایی اهل سنت، احادیث متعددی درباره مهدی و منجی آخرالزمان آمده است[۱۴۰] که برخی محدثان اهل سنت مانند آبری شافعی، عبدالحق دِهْلَوی، سفارینی، و شوکانی به متواتر بودن آنها تصریح کرده اند.[۱۴۱] اهل سنت بر پایه این روایات به وجود «مهدی» باور دارند[۱۴۲] اما در عین حال دیدگاه بسیاری از اهل سنت در این زمینه اختلافاتی با دیدگاه شیعه دارد؛ از جمله اینکه پدر «مهدی» از دیدگاه اهل سنت، همنام پدر پیامبر(ص) یعنی عبدالله است؛ در حالی که شیعه وی را فرزند امام عسکری(ع) می داند. همچنین در دیدگاه مشهور اهل سنت، مهدی در آخرالزمان به دنیا خواهد آمد. گروهی از اهل سنت نیز مهدی را از نسل امام حسن(ع) می دانند، در حالی که بر اساس اعتقاد شیعه او از نسل امام حسین(ع) است.[۱۴۳]



با این وجود، اشتراک هایی میان باورهای اهل سنت و شیعیان درباره منجی آخرالزمان وجود دارد؛ از جمله آنکه وی از نسل و همنام پیامبر اکرم(ص)، و ملقب به «مهدی» است، قیامی حتمی در آخرالزمان خواهد داشت که بر همه ظالمان پیروز شده و عدل و داد را در سراسر جهان برقرار می کند و عیسی(ع) همراه با او به زمین بازمی گردد.[۱۴۴]



از سوی دیگر، برخی از علمای اهل سنت، مهدی موعود در اسلام را همان امام دوازدهم شیعیان دانسته اند؛ سبط ابن جوزی، از علمای قرن هفتم قمری، در کتاب تذکرة الخواص پس از معرفی فرزند امام حسن عسکری(ع) گفته است: «وهو الخلف الحجة صاحب الزمان القائم و المنتظَر؛ او همان صاحب الزمان و قائم است که [مسلمانان] در انتظار آمدنش هستند».[۱۴۵] ابن طلحه شافعی، از علمای قرن هفتم قمری، نیز در کتاب مطالب السؤول، مهدی منتظر را همان فرزند امام حسن عسکری(ع) دانسته و روایات ظهور او در آخرالزمان را نقل کرده است.[۱۴۶]



ویژگی های ظاهری و اخلاقی



در کتاب های حدیثی شیعه درباره ویژگی های اخلاقی و اوصاف ظاهری امام مهدی(عج) مطالبی آمده است.




  • اوصاف ظاهری



در برخی نقل های روایی، پیامبر اسلام(ص)، امام مهدی را از نظر خصوصیات جسمی، شبیه ترین فرد به خود توصیف کرده[۱۴۷] و چنین توصیفی در حدیثی از امام حسن عسکری(ع) نیز وجود دارد.[۱۴۸] در روایتی از امام علی(ع)، امام مهدی در هنگام قیام خود بین سی تا چهل سال دارد.[۱۴۹] امام صادق(ع) نیز او را در چهره جوانی کامل و معتدل توصیف کرده است که به باور علامه مجلسی، چنین توصیفی به معنای آن است که امام زمان در میانه یا اواخر جوانی است.[۱۵۰]



بر اساس روایتی از امام باقر(ع)، روزی امام علی(ع) در حالی که بالای منبر بود، فرمود که از فرزندان وی در آخرالزمان مردی ظهور می کند که رنگ صورتش سفید متمایل به سرخی، سینه اش فراخ... و شانه هایش قوی است و در پشتش دو خال است، یکی به رنگ پوستش و دیگری مشابه خال پیامبر(ص).»[۱۵۱]




  • اوصاف اخلاقی و دینی و سیره حکومتی



بر اساس پاره ای از روایات، امام مهدی از نظر اخلاقی شبیه ترین فرد به پیامبر اسلام دانسته شده و با توجه به خصوصیاتی که برای پیامبر(ص) در آیات و روایات ذکر شده، می توان خصوصیات اخلاقی و دینی امام مهدی را با آن توصیف کرد.[۱۵۲] دسته ای دیگر از روایات به طور مستقل به بیان ویژگی های اخلاقی امام مهدی پرداخته است؛ برای نمونه از امام رضا(ع) نقل شده است که او به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدران و مادران شان برای آنها دلسوزتر است. همچنین از همه مردم در برابر خدا متواضع تر و در عمل به آنچه خود بدان فرمان می دهد سختکوش تر و در دوری گزیدن از آنچه خود از آن نهی می کند خوددارتر است.[۱۵۳]



بر اساس روایتی از امام حسین(ع)، امام زمان را باید از روی آرامش و وقاری که دارد و همچنین دانش او به حلال و حرام و نیازمندی مردم به او و بی نیازی او از مردم شناخت.[۱۵۴] در نقلی از امام صادق(ع) گفته شده است که امام مهدی فردی در نهایت زهد است که پوشاک زُمُخت(زِبْر) و خَشِن می پوشد، نان جو می خورد،[۱۵۵] بر کارگزاران دولت خود سخت گیر، با مردم بسیار بخشنده، و با مستمندان مهربان است.[۱۵۶]در روایتی امام صادق(ع) درباره سیره و روش امام زمان(ع) در اداره حکومتش گفته است: «أن قائمنا أهل البيت إذا قام لبس ثياب علي وسار بسيرة أمير المؤمنين علي» قائم ما اهلبیت وقتی ظهور کند چونان علی لباس می پوشد و به روش و سیره او عمل می کند.[۱۵۷]



کتاب شناسی



درباره امام مهدی(ع) آثار فراوانی به زبان های مختلف به چاپ رسیده و در کتاب «در جستجوی قائم(عج)» اثر سید مجید پورطباطبایی، ۱۸۵۱ کتاب، جزوه و رساله، مجله، و همچنین مجموعه های ادبی و شعری درباره امام مهدی معرفی شده است.[۱۵۸] در کتاب «کتابنامه حضرت مهدی(عج)» اثر علی اکبر مهدی پور نیز بیش از ۲۰۰۰ کتاب به زبان های مختلف همچون عربی، فارسی، ترکی، تایلندی، فرانسوی، انگلیسی و روسی معرفی شده است.[۱۵۹] برخی از کتب مهم در این باره عبارتند از:





جستارهای وابسته





پانویس



1.





1. «مشخصات کتاب»، وبگاه کتابخانه دیجیتال مهدویت.



یادداشت



1.




  • برخی از این فرقه ها عبارتند از: قائلین به زنده بودن امام عسکری، مردن و زنده شدن پس از مرگ، امام عسکری مرده و برادرش جعفر امام است، امامت پس از امام عسکری تمام شده است...


    • این حدیث بخشی از آخرین توقیع امام زمان(عج) به نایب چهارم خویش است: وَ سَیأْتِی إِلَی شِیعَتِی مَنْ یدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ کَذَّابٌ مُفْتَر (و به زودی برخی نزد شیعیان من ادعای مشاهده مرا خواهند داشت، بدانید هر که پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادّعای مشاهده کند دروغگویی است که به ما افترا بسته است.)
      *




1. از امام صادق(ع) نقل شده است: لِلْقَائِمِ غَیبَتَانِ إِحْدَاهُمَا قَصِیرَةٌ وَ الْأُخْرَی طَوِیلَةٌ الْغَیبَةُ الْأُولَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِیعَتِهِ وَ الْأُخْرَی لایعْلَمُ بِمَکَانِهِ فِیهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِیهِ. (کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۰.) (برای قائم دو غیبت است: یکی کوتاه است و دیگری طولانی. در غیبت اول جز شیعیان خاص او کسی از جای او با خبر نیست و در غیبت دیگر جز دوستان خاص او کسی از جای او با خبر نیست.) همچنین در روایت دیگری از امام صادق(ع) آمده است:إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَیبَتَینِ إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّی یقُولَ بَعْضُهُمْ مَاتَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ قُتِلَ وَ یقُولَ بَعْضُهُمْ ذَهَبَ حَتَّی لایبْقَی عَلَی أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ یسِیرٌ لایطَّلِعُ عَلَی مَوْضِعِهِ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِهِ وَ لاغَیرِهِ إِلَّا الْمَوْلَی الَّذِی یلِی أَمْرَهُ (طوسی، کتاب الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۱۶۱.) (برای صاحب این امر، دو غیبت است که یکی از آن ها، به اندازه ای طولانی می شود که برخی از مردم گویند: از دنیا رفته است، برخی گویند: کشته شده و برخی گویند: رفته است. جز اندکی از یاران او، بر باور خود استوار نماند. کسی از فرزندانش و غیر آنان از اقامتگاه او آگاه نمی شود، جز کسی که متصدی امور او است.)



منابع







امام حسن عسگری



امام پیشین



امام حسن عسگری



امام دوازدهم شیعیان دوازده امامی



از ۲۶۰ هجری قمری







امام مهدی عجل الله تعالی فرجه



نام ها و القاب | کنیه ها و لقب های امام مهدی(ع) • مهدی • قائم آل محمد • اباصالح • ناحیه مقدسه • بقیةالله • منتظر • ابوالقاسم
بستگان | امام عسکری (پدر) • امام هادی (پدربزرگ) • نرجس (مادر) • حکیمه (عمه پدر) • جعفر کذاب (عمو) • سید محمد (عمو)
نواب اربعه | عثمان بن سعید • محمد بن عثمان • حسین بن روح • علی بن محمد سمری
مدعیان نیابت | ابومحمد شریعی • شلمغانی • احمد بن هلال کرخی • احمد الحسن
کتابشناسی | البیان • نجم ثاقب • العرف الوردی • الفصول العشرة • کمال الدین • کتاب الغیبة (نعمانی) • کتاب الغیبة (طوسی) • منتخب الاثر • سرور اهل ایمان • مکیال المکارم ← سایر
علائم ظهور | | حتمی | صیحه آسمانی •خروج سفیانی • قیام یمانی • خسف بیداء • قتل نفس زکیه
---|---
غیرقطعی | آخرالزمان • دجال • نبرد قرقیسیا • قیام خراسانی • پرچم های سیاه • قیام سید حسنی • شعیب بن صالح • طلوع خورشید از مغرب



مکان های منسوب | مسجد جمکران • کوه رضوی • ذی طوی • مسجد سهله • سرداب • جزیره خضراء • چاه عریضه • وادی یابس • مقام امام زمان (کربلا) • جابرسا • جابلقا
ملاقات کنندگان | حکیمه خاتون • سعد بن عبدالله اشعری قمی • احمد بن اسحاق قمی • علی بن مهزیار اهوازی • فهرست
زمان های مرتبط | نیمه شعبان • نهم ربیع الاول
ادعیه و زیارات | زیارت آل یاسین • زیارت ناحیه مقدسه • دعای ندبه • دعای عهد • دعای سلامتی امام زمان • دعای فرج • دعای اللهم عرفنی نفسک • نماز امام زمان • عجل فرجهم
وابسته | آیات مهدویت • موعودباوری • ولادت امام مهدی(عج) • طول عمر امام مهدی(عج) • غیبت • غیبت صغری • غیبت کبری • انتظار • تعجیل فرج • رجعت • توقیع • ظهور امام زمان • توقیعات امام مهدی(ع) • نیابت خاصه • نیابت عامه • اصحاب امام مهدی(ع) • فهرست آیات مهدویت • قیام امام مهدی(ع) • دوازده مهدی • حدیث وصیت • انجمن حجتیه • عریضه نویسی • بیداء • بازگشت عیسی • مدعیان مهدویت • ازدواج امام مهدی(ع) • سلام فرمانده • مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم • بنیاد مهدویت و آینده پژوهی • مهدویت پژوهی
امامان شیعه(ع) • اعتقادات شیعه • شیعه







امامت



امامان | امام علی(ع) • امام حسن(ع) • امام حسین(ع) • امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • امام صادق(ع) • امام کاظم(ع) • امام رضا(ع) • امام جواد(ع) • امام هادی(ع) • امام عسکری(ع) • امام مهدی(عج)
آیات | آیه ولایت • آیه ابتلای ابراهیم • آیه اولی الامر • آیه اکمال • آیه تبلیغ • آیه صادقین • آیه نصر • آیه ۲۰ سوره توبه • آیه ۵۶ سوره مائده • آیه ۱۲۴ سوره انعام
روایات | حدیث ثقلین • خطبه غدیر • حدیث وصایت • حدیث منزلت • حدیث یوم الدار • حدیث من مات • حدیث سلسلةالذهب • زیارت جامعه • زیارت غدیریه • حدیث خلافت • حدیث سفینه • حدیث دوازده خلیفه • حدیث لوح • حدیث جابر • حدیث ولایت • حدیث شجره • حدیث خاصف النعل
حوادث | واقعه غدیر • واقعه سقیفه بنی ساعده • صحیفه ملعونه
کتاب ها | الغدیر • عبقات الانوار • المراجعات • النص و الاجتهاد • احقاق الحق • شب های پیشاور • اثبات الهداة • منهاج الکرامة • الهدایة الکبری • الخرائج و الجرائح • الافصاح فی الامامة • دلائل الامامه • الصراط المستقیم • امام شناسی • المسترشد فی الامامة • موسوعة الامامة فی نصوص اهل السنة
باورها | ضرورت امامت • امامت تنصیصی • عصمت امامان • ولایت • ولایت امام علی(ع) • علم غیب • علم لدنی • افضلیت امام • غیبت • امامت ائمه اثنی عشر • اهل بیت • برتری اهل بیت(ع) • خلافت • خلیفةالله • مفترض الطاعة • عصمت اکتسابی • ولایت تشریعی • ولایت تکوینی • کرامت• علم امام • علم شأنی • امامت انتخابی • امامت در کودکی
ودایع | ودایع امامت • الواح موسی • تابوت عهد • مصحف فاطمه(س) • انگشتر سلیمان • کتاب علی(ع) • جفر • عصای موسی • پیراهن یوسف • ذوالفقار
مرتبط | باب الامام • نص بر امام • خلیفه بلافصل • صاحب سر • تولی • تبری • حب و بغض • غلو • تفویض غالیانه • مهدویت • رجعت • ترک اولی • اولوا الامر • سازمان وکالت • سازمان وکالت (کتاب) • تحدیث • ولایت فقیه • بسط تجربه نبوی • نظریه علمای ابرار • استغفار معصومان • غصب خلافت • دهه امامت و ولایت
خداشناسی / نبوت / معاد







یاران امام مهدی علیه السلام



دوره غیبت صغری | | نواب اربعه | عثمان بن سعید • محمد بن عثمان • حسین بن روح • علی بن محمد سمری
---|---
وکیلان نواب | احمد بن اسحاق قمی • محمد بن احمد قطان قمی • محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی • قاسم بن علاء همدانی



دوره ظهور | شعیب بن صالح
مرتبط | اصحاب امام مهدی
یاران معصومین علیهم السلام



رده ها:





https://fa.wikishia.net/view/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%B9%D8%AC%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%AC%D9%87


https://www.farhangyar.ir/fa/post/35675/
شخصیت حضرت مهدی قائم آل محمد سلام الله علیه | مشابه
۲۹ بهمن ۱۴۰۳
گفتگو با هوش مصنوعی

💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «شخصیت حضرت مهدی قائم آل محمد سلام الله علیه» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.