آسیای مرکزی از پتانسیل مطلوبی برای پیگیری سیاست خارجی نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران برخوردار است و بنا به ویژگی های خاص این منطقه می تواند نوک پیکان سیاست خارجی نگاه به شرق باشد.

سید محمد علوی زاده- آسیای مرکزی از جمله مناطقی است که تا چند سال گذشته از آن به عنوان یکی از مناطق دارای پتانسیل بحران و ناامنی در منطقه یاد می شد. این منطقه اکنون به جهت تداوم در ثبات سیاسی و استقرار حاکمیت و شناخته شدن از سوی جامعه جهانی به عنوان کشورهای مستقل و منفک از روسیه و قدرت های بزرگ جهانی به جایگاهی دست یافته که حتی اطلاق واژه کشورهای پساشوروی نیز به آنان تاحدودی برای آنان مناسب نیست.

به عبارت دیگر آسیای مرکزی از پتانسیل مطلوبی برای پیگیری سیاست خارجی نگاه به شرق جمهوری اسلامی ایران برخوردار است و بنا به ویژگی های خاص این منطقه می تواند نوک پیکان سیاست خارجی نگاه به شرق باشد.

ذخایر نفت منطقه خزر بیش از ۲۰۰ میلیارد بشکه برآورد شده است. این منطقه دارای بیش از ۶ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان و تقریبا ۴۶ درصد از ذخایر گاز جهان می باشد. انرژی و سایر منابع طبیعی آسیای مرکزی، توجه بازیگران بزرگ منطقه ای و جهانی را به خود جلب کرده و همچنین خطوط لوله نفت و گاز، ابعاد جدیدی در سیاست های منطقه آسیای مرکزی بوجود آورده است.

فرصت های مشترک ایران و آسیای مرکزی

قزاقستان:

اگر چه ایران و قزاقستان شرکای استراتژیک یکدیگر نیستند، اما هر دو کشور در زمینه های مختلف از ظرفیت های قابل توجهی جهت همکاری دوجانبه برخوردارند که باید مورد توجه قرار گیرد.

این در حالی است که تهران طی چند سال اخیر، از نامزدی قزاقستان برای عضویت موقت شورای امنیت سازمان ملل طی سال های ۲۰۱۷-۲۰۱۸ پشتیبانی کرد، به نفع برگزاری نمایشگاه بین المللی تخصصی «اکسپو ۲۰۱۷» در آستانه رای داد و اساسنامه سازمان اسلامی برای امنیت غذایی را که مقرش در آستانه قرار خواهد گرفت به امضا رساند و این مسائل را می توان مهم ترین دلایل نزدیکی دو کشور عنوان کرد.

از سوی دیگر، در قزاقستان در رابطه با توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری دو کشور انتظارات زیادی در رابطه با بهره برداری از راه آهن «قزاقستان-ترکمنستان-ایران» به طول ۹۲۸ کیلومتر دارند که در دسامبر سال ۲۰۱۴ رسما افتتاح شد.

این مسیر بخشی از دهلیز بین المللی «شمال-جنوب» می باشد که قزاقستان از طریق ایران به کشورهای خلیج فارس دسترسی پیدا کرد.

همچنین، همکاری بین قزاقستان و ایران در بخش صنایع با تکنولوژی بالا آینده خوبی خواهد داشت. شرکت های ۲ طرف در خصوص ساخت یک نیروگاه انرژی خورشیدی با ظرفیت ۵۰ مگاوات در شهر «کاپشاغای» در جنوب قزاقستان به توافق رسیده و همچنین احداث نیروگاه هایی در جنوب و غرب قزاقستان را نیز در نظر گرفته اند.

بنیاد کارخانه تولید خاکستر سودا در ولایت «قزیل اوردا» از دیگر پروژه های مهم مشترک بوده و ۲۰۰ میلیون سرمایه گذاری را به همراه خواهد داشت.

موارد فوق حکایت از آن را دارد که در روابط بین قزاقستان و ایران مرحله جدیدی آغاز خواهد شد که ثمر آن به نفع توسعه و پیشرفت نه تنها ۲ کشور بلکه کل منطقه خواهد بود.

ترکمنستان:

روند کلی روابط ایران و ترکمنستان از زمان استقلال این کشور مساعد و دوستانه بوده است. البته برخی چالش ها و بعضا تنشها نیز در حوزه های موضوعی خاص رخ داده است. در بررسی این روابط، میتوان موضوع انرژی، روابط اقتصادی، حمل و نقل و مسائل دریای خزر را به عنوان مهم ترین موضوعات موثر که می تواند در روابط دو طرف در سال آینده تأثیرگذار باشد، مطرح نمود.

با توجه به قرار گرفتن ترکمنستان در همسایگی بلافصل ایران، تا جایی که سیاست بیطرفی مثبت به عدم حضور قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای رقیب جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان منجر شود، به روشنی تأمین کننده منافع و امنیت کشور خواهد بود.

با این حال، این امر همزمان بدان معناست که توسعه روابط میان تهران و عشق آباد نیز قابلیت فراتر رفتن از سطح خاصی را نداشته و باید تمرکز بر حوزه های دارای منفعت عملی مورد علاقه ترکمنستان، یعنی بخش اقتصاد و انرژی حفظ شود.

پیگیری چنین سیاستی از سوی ایران با محوریت اقتصاد در ضمن شناسایی حوزه های مزیت نسبی کشور، می تواند ضامن موفقیت در این عرصه باشد.

تاجیکستان:

تاریخ و فرهنگ مشترک، تاجیکستان را عنصر مهم طرح ریزی ژئوپلیتیک ایران نسبت به منطقه، به ویژه از نظر پتانسیل قدرت نرم آن، قرار می دهد. اما طی ۲ سال اخیر، دولت امامعلی رحمان مشکلات خاصی را در روابط دو کشور ایجاد کرده است به ویژه در حوزه سرکوب حقوق مسلمانان و جبهه گرفتن در مقابل حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، که این اقدامات، تنها جذب شدن به تروریست ها را در میان جمعیت تاجیکستان افزایش می دهد و روابط با ایران را پیچیده تر ساخته است.

اما از سوی دیگر، بنابر دلایل پیش رو، تاجیکستان از ظرفیتها و فرصت های استراتژیکی برخوردار است که روابط مناسب تهران-دوشنبه را می توان در این غالب توجیه کرد.

اهمیت استراتژیک تاجیکستان برای ایران و جهان اسلام به عنوان دومین کشور فارسی زبان جهان و مجاورت با افغانستان که جمعیت قابل توجهی از فارسی زبانان را در خود جای داده و مشترکات عمیق دینی، فرهنگی و تاریخی بین ۳ کشور که زمینه ساز تقویت همکاری در همه عرصه ها است.

بخش اعظم (حدود ۹۵٪) جمعیت بیش از ۸ میلیون نفری تاجیکستان مسلمانند که به جذابیت بخشی به روابط با این کشور افزوده است.

وجود کمترین حساسیت بین مسلمانان این کشور نسبت به اختلافات مذهبی از جمله مباحث شیعه و سنی از دیگر موارد قابل توجه است.

وجود مشترکات عمیق تاریخی و فرهنگی بین ایران و تاجیکستان و خطر تضعیف و نابودی این مشترکات با فعالیت گسترده جریان افراط و حامیان آنان.

وجود پتانسیل و ظرفیت های بالقوه اقتصادی در این کشور بخصوص در بخش منابع آب و کشاورزی برای گسترش همکاری ها در تمام بخش های اقتصادی با ایران و کشورهای اسلامی منطقه.

قرقیزستان:

در روابط ایران و قرقیزستان هم مؤلفه هایی وجود دارند که هم قادر به بهبود روابط و هم کاهش سطح آن هستند. در عین حال بخش مهمی از روابط ایران و قرقیزستان از نوع نگاه و رویکردهای ایران نسبت به منطقه آسیای مرکزی نشأت می گیرد.

همچنین این نکته که چه نخبگانی در قرقیزستان بر مسند قدرت قرار گرفته اند، تأثیر مهمی بر توسعه روابط این کشور با ایران دارد. چنان که در سال های پس از وقوع انقلاب گل لاله که غرب گرایان قدرت را در دست گرفته بودند در سال ۲۰۱۸ نیر تاحدودی با همین ساختار دولت جدید این کشور بوده است.

قرقیزستان به رغم تمام چالش ها و مشکلاتی که با آنها مواجه است، کشوری مهم در منطقه به شمار می آید. به خصوص در شرایطی که روابط ایران با برخی کشورهای منطقه ممکن است دارای چالش باشد، قرقیزستان می تواند به عنوان دروازه ورود و حضور ایران در آسیای مرکزی عمل کند.

در عین حال قرقیزستان می تواند یکی از کشورهای آسیای مرکزی برای افزایش حضور منطقه ایران به شمار آید، چرا که در این کشور نسبت به ایران نگرش منفی وجود نداشته و نیازمند شرکای است که روی اقتصاد آن سرمایه گذاری انجام دهند. همچنین گفت و گو های سیاسی و تعاملات فرهنگی با قرقیزستان با موانع جدی مواجه نخواهد شد.

انتهای پیام/ح