موانع تحولات مثبت انسانی در نگاه قرآن
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، از دیدگاه قرآن کریم، دین اسلام به عنوان کامل ترین دین و محکم ترین تکیه گاه فکری و رفتاری انسان، مبنای همه تحولات مثبت است. تحول از کفر و شرک به سوی توحید و یگانه پرستی از جمله تحولات اساسی و تأثیرگذاری است که با ممانعت برخی از کفار و مشرکین، سرزنش قرآن کریم را به دنبال دارد؛ چنان که در پاسخ به کسانی که شرک و کفر پدران خویش را بهانه ای برای فرار از تحول به سوی توحید می دانستند، می فرماید: «و إذا قیل لهم تعالوا إلی ما أنزل الله و إلی الرسول قالوا حسبنا ما وجدنا علیه آباءنا أ و لو کان آباؤهم لا یعلمون شیئا و لا یهتدون؛ [۱] و چون به آنان گفته شود: «به سوی آنچه خدا نازل کرده و به سوی پیامبر[ش] بیایید»، می گویند: «آنچه پدران خود را بر آن یافته ایم ما را بس است.» آیا هر چند پدرانشان چیزی نمی دانسته و هدایت نیافته بودند؟!»
تحول و مسابقه دینداری
گرچه دین اسلام بهترین برنامه زندگی است اما دینداری اسلامی دارای درجات گوناگونی است که مؤمنان در طول تاریخ، برای کسب درجات متعالی آن با یکدیگر به مسابقه پرداخته اند؛ چنانکه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «و السابقون السابقون أولئک المقربون؛ [۲] و سبقت گیرندگان مقدم اند؛ آنان اند همان مقربان [خدا]» روشن است که هرگونه جهشی در دینداری مستلزم تحول فکری و رفتاری برآمده از اراده ترقی خواه فزاینده در مسیر بندگی خداست.
پایداری آگاهانه؛ رمز تحول پایدار
وقوع هر تحولی مستلزم پافشاری منطقی و دائمی بر آن است؛ در غیر این صورت می تواند با آسیب هایی مانند فراموشی، انحراف، کمرنگ شدن و … رو به رو شود. قرآن کریم نسبت به استقامت بر راه درست تأکید کرده و می فرماید: «و أن لو استقاموا علی الطریقة لأسقیناهم ماء غدقا؛ [۳] و اینکه اگر آنها [جن و انس] در راه (ایمان) استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان می کنیم!»
رسول خدا صلی الله علیه وآله نیز در مسیر ایجاد تحول بزرگی که به ثبت رساندند در مقابل اراده های مشرکان مخالف، مأمور به استقامت شدند چنان که قرآن کریم می فرماید: «فلذلک فادع و استقم کما أمرت و لا تتبع أهواءهم؛ [۴] بنابراین به دعوت پرداز، و همان گونه که مأموری ایستادگی کن، و هوس های آنان را پیروی مکن.»
آری! تحول خواهی که تنها از روی هیجان و احساسات صورت گیرد به ثمر نخواهد نشست و اساسا در مسیر تحول خواهی و تحول آفرینی باید آگاهانه و محکم قدم برداشت؛ چنان که خدای متعال خطاب به موسی و هارون علیهما السلام می فرماید: «فاستقیما و لا تتبعان سبیل الذین لا یعلمون؛ [۵] پس ایستادگی کنید و راه کسانی را که نمی دانند پیروی مکنید.»
توبه؛ نماد تحول روحی و رفتاری
قرآن کریم بر ضرورت استفاده از فرصت عمر برای تحول درونی و رو کردن به سوی خدای متعال تأکید کرده و می فرماید: «أ لم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم لذکر الله و ما نزل من الحق و لا یکونوا کالذین أوتوا الکتاب من قبل فطال علیهم الأمد فقست قلوبهم و کثیر منهم فاسقون؛ [۶] آیا وقت آن نرسیده است که دل های مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل کرده است خاشع شود؟! و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانی داده شد، سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و قلب هایشان قساوت پیدا کرد؛ و بسیاری از آنها گنه کارند!» طبق این آیه شریفه، از دست دادن فرصت برای ایجاد تحول درونی، خطر قساوت قلب و شقاوت را به دنبال خواهد داشت.
توبه در راستای تحول روحی موجب تحول در رفتار انسان می شود و کارهای خوب را جایگزین رفتارهای ناشایست می کند؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «إلا من تاب و ءامن و عمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما؛ [۷] مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند. پس خداوند بدی هایشان را به نیکی ها تبدیل می کند و خدا همواره آمرزنده مهربان است.»
موانع تحول مثبت
هر حرکتی تحول گرایانه رو به جلو، موانعی نیز خواهد داشت که در اینجا به دو مورد از مهم ترین موانع ایجاد تحول از نگاه قرآن اشاره می کنیم:
مفسدان
از آنجا که تحول خواهی و تحول آفرینی رو به جلو به مذاق منفعت طلبان مفسد خوش نیامده و بر خلاف منافع آنان است، پس طبیعی است که با آن مخالفت کرده و به دنبال از بین بردن آن حرکت اصلاحی و تحول خواهانه خواهند بود. قرآن کریم نیز مفسدان را از مهم ترین موانع اصلاح دانسته و می فرماید: «و قال موسی لأخیه هارون اخلفنی فی قومی و أصلح و لا تتبع سبیل المفسدین؛ و موسی به برادرش هارون گفت: جانشین من در میان قومم باش و (آنها) را اصلاح کن! و از روش مفسدان، پیروی منما!»
منافقان و تلاش برای تحریف تحول
یکی از موانع مهم در تحول، ارائه تعریف یا مصداق اشتباه از تحول است که به جای اصلاح امور و حرکت رو به جلو، موجب فساد و ارتجاع و عقب گرد می شود؛ چنان که قرآن کریم در توصیف منافقان می فرماید: «و إذا قیل لهم لا تفسدوا فی الأرض قالوا إنما نحن مصلحون؛ [۹] و هنگامی که به آنان گفته شود: «در زمین فساد نکنید» می گویند: ما فقط اصلاح کننده ایم»!
* حجت الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه قم
=================
پی نوشت:
[۱] سوره مائده، آیه ۱۰۴.
[۲] سوره واقعه، آیات ۱۰ و ۱۱.
[۳] سوره جن ،آیه ۱۶.
[۴] سوره شوری، آیه ۱۵.
[۵] سوره یونس، آیه ۸۹.
[۶] سوره حدید، آیه ۱۶.
[۷] سوره فرقان، آیه ۷۰.
[۸] شوره اعراف، آیه ۱۴۲.
[۹] سوره بقره، آیه ۱۱.
انتهای پیام/
تحول و مسابقه دینداری
گرچه دین اسلام بهترین برنامه زندگی است اما دینداری اسلامی دارای درجات گوناگونی است که مؤمنان در طول تاریخ، برای کسب درجات متعالی آن با یکدیگر به مسابقه پرداخته اند؛ چنانکه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «و السابقون السابقون أولئک المقربون؛ [۲] و سبقت گیرندگان مقدم اند؛ آنان اند همان مقربان [خدا]» روشن است که هرگونه جهشی در دینداری مستلزم تحول فکری و رفتاری برآمده از اراده ترقی خواه فزاینده در مسیر بندگی خداست.
پایداری آگاهانه؛ رمز تحول پایدار
وقوع هر تحولی مستلزم پافشاری منطقی و دائمی بر آن است؛ در غیر این صورت می تواند با آسیب هایی مانند فراموشی، انحراف، کمرنگ شدن و … رو به رو شود. قرآن کریم نسبت به استقامت بر راه درست تأکید کرده و می فرماید: «و أن لو استقاموا علی الطریقة لأسقیناهم ماء غدقا؛ [۳] و اینکه اگر آنها [جن و انس] در راه (ایمان) استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان می کنیم!»
رسول خدا صلی الله علیه وآله نیز در مسیر ایجاد تحول بزرگی که به ثبت رساندند در مقابل اراده های مشرکان مخالف، مأمور به استقامت شدند چنان که قرآن کریم می فرماید: «فلذلک فادع و استقم کما أمرت و لا تتبع أهواءهم؛ [۴] بنابراین به دعوت پرداز، و همان گونه که مأموری ایستادگی کن، و هوس های آنان را پیروی مکن.»
آری! تحول خواهی که تنها از روی هیجان و احساسات صورت گیرد به ثمر نخواهد نشست و اساسا در مسیر تحول خواهی و تحول آفرینی باید آگاهانه و محکم قدم برداشت؛ چنان که خدای متعال خطاب به موسی و هارون علیهما السلام می فرماید: «فاستقیما و لا تتبعان سبیل الذین لا یعلمون؛ [۵] پس ایستادگی کنید و راه کسانی را که نمی دانند پیروی مکنید.»
توبه؛ نماد تحول روحی و رفتاری
قرآن کریم بر ضرورت استفاده از فرصت عمر برای تحول درونی و رو کردن به سوی خدای متعال تأکید کرده و می فرماید: «أ لم یأن للذین آمنوا أن تخشع قلوبهم لذکر الله و ما نزل من الحق و لا یکونوا کالذین أوتوا الکتاب من قبل فطال علیهم الأمد فقست قلوبهم و کثیر منهم فاسقون؛ [۶] آیا وقت آن نرسیده است که دل های مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل کرده است خاشع شود؟! و مانند کسانی نباشند که در گذشته به آنها کتاب آسمانی داده شد، سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و قلب هایشان قساوت پیدا کرد؛ و بسیاری از آنها گنه کارند!» طبق این آیه شریفه، از دست دادن فرصت برای ایجاد تحول درونی، خطر قساوت قلب و شقاوت را به دنبال خواهد داشت.
توبه در راستای تحول روحی موجب تحول در رفتار انسان می شود و کارهای خوب را جایگزین رفتارهای ناشایست می کند؛ چنان که قرآن کریم می فرماید: «إلا من تاب و ءامن و عمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما؛ [۷] مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و کار شایسته کند. پس خداوند بدی هایشان را به نیکی ها تبدیل می کند و خدا همواره آمرزنده مهربان است.»
موانع تحول مثبت
هر حرکتی تحول گرایانه رو به جلو، موانعی نیز خواهد داشت که در اینجا به دو مورد از مهم ترین موانع ایجاد تحول از نگاه قرآن اشاره می کنیم:
مفسدان
از آنجا که تحول خواهی و تحول آفرینی رو به جلو به مذاق منفعت طلبان مفسد خوش نیامده و بر خلاف منافع آنان است، پس طبیعی است که با آن مخالفت کرده و به دنبال از بین بردن آن حرکت اصلاحی و تحول خواهانه خواهند بود. قرآن کریم نیز مفسدان را از مهم ترین موانع اصلاح دانسته و می فرماید: «و قال موسی لأخیه هارون اخلفنی فی قومی و أصلح و لا تتبع سبیل المفسدین؛ و موسی به برادرش هارون گفت: جانشین من در میان قومم باش و (آنها) را اصلاح کن! و از روش مفسدان، پیروی منما!»
منافقان و تلاش برای تحریف تحول
یکی از موانع مهم در تحول، ارائه تعریف یا مصداق اشتباه از تحول است که به جای اصلاح امور و حرکت رو به جلو، موجب فساد و ارتجاع و عقب گرد می شود؛ چنان که قرآن کریم در توصیف منافقان می فرماید: «و إذا قیل لهم لا تفسدوا فی الأرض قالوا إنما نحن مصلحون؛ [۹] و هنگامی که به آنان گفته شود: «در زمین فساد نکنید» می گویند: ما فقط اصلاح کننده ایم»!
* حجت الاسلام محسن رفیعی استاد حوزه علمیه قم
=================
پی نوشت:
[۱] سوره مائده، آیه ۱۰۴.
[۲] سوره واقعه، آیات ۱۰ و ۱۱.
[۳] سوره جن ،آیه ۱۶.
[۴] سوره شوری، آیه ۱۵.
[۵] سوره یونس، آیه ۸۹.
[۶] سوره حدید، آیه ۱۶.
[۷] سوره فرقان، آیه ۷۰.
[۸] شوره اعراف، آیه ۱۴۲.
[۹] سوره بقره، آیه ۱۱.
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «موانع تحولات مثبت انسانی در نگاه قرآن» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.