به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، پایگاه خبری و تحلیلی آسیاپلاس که طی هفته های اخیر با مشکلاتی در تاجیکستان مواجه شده است، در گزارشی به بهانه پانزدهمین سالگرد تاسیس پایگاه نظامی روسیه در جنوب تاجیکستان (تبدیل یگان ۲۰۱ به پایگاه نظامی در سال ۲۰۰۴)، به وعده های روسیه به این جمهوری آسیای مرکزی و عدم تحقق آن ها پرداخته است. در ادامه روندهای طی شده میان تاجیکستان و روسیه را برای امضای این قرارداد نظامی، می خوانید.

چند روز پیش پانزدهمین سالگرد تاسیس پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان بود که در خلال اولین سفر رسمی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور فدراسیون روسیه در تاریخ ۱۶ و ۱۷ اکتبر سال ۲۰۰۴، افتتاح گردید.

این سازشنامه برای روسیه خیلی مهم بود. زیرا بعد از حمله تروریستی به ایالات متحده در سپتامبر سال ۲۰۰۱، وضعیت در جهان تغییر یافت و امکان آن نیز وجود داشت که تاجیکستان نیز از زیر چتر حمایتی روسیه بیرون بیاید. در مسکو این نکته به خوبی درک می شد و از این رو، نهایت تلاش ممکن را سران روس به خرج دادند تا حضور نظامی خود را در تاجیکستان حفظ کنند.

طرفین در بهار سال ۱۹۹۹ موافقت کرده بودند که یگان ۲۰۱ ارتش روسیه مستقر در تاجیکستان به پایگاه نظامی تبدیل شود، اما دومای دولتی روسیه، دو سال بعد این توافقنامه را به تصویب رساند.

کرملین زمانی به تشویش آمد که از تصمیم مخفی کاخ سفید و دوشنبه در مورد افتتاح پایگاه نظامی در تاجیکستان اطلاع یافت و فشارهای خود را بر این جمهوری شدت بخشید. در این مورد کرملین از ۳ عامل به عنوان فاکتورهای کلیدی اعمال فشار بهره برد:

بدهی تاجیکستان به روسیه، که بیش از ۳۰۰ میلیون دلار بود؛ حضور بیش از ۱ میلیون مهاجر کاری تاجیک در روسیه؛ انتخابات ریاست جمهوری تاجیکستان در سال ۲۰۰۶.

بحران پیرامون این مساله در سال ۲۰۰۲ به وجود آمد و در نهایت در سال ۲۰۰۴ راه حل خود را یافت. آمریکا از تاسیس پایگاه نظامی خود به بهانه آن که در تاجیکستان زیرساخت های ضروری وجود نداشته است، دست کشید. روسیه نیز در نوبت خود ۳۳۰ میلیون دلار از بدهی های تاجیکستان را بخشید. در همین راستا، پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان رسما افتتاح شد. همچنین روسیه تاسیسات نظارتی فضایی «آکنو (به معنی پنجره در زبان روسی)» را نیز که در منطقه نارک واقع بود، تصاحب کرد.

پوتین در این زمینه اظهار داشت که برای ۵ سال از این به بعد نهادهای دولتی و شرکت های خصوصی روسیه در اقتصاد تاجیکستان قریب به ۲ میلیارد دلار سرمایه گذاری خواهند کرد. از جمله قراردادی امضا شد که شرکت «روس آل» ساخت و ساز نیروگاه برق آبی راغون را به انجام می رساند.

اما از ابتدا معلوم بود که وعده های کرملین صرفا به دلیل جلوگیری از نزدیک شدن ازبکستان به آمریکا بوده. در بهار سال ۲۰۰۵، بعد از سرکوب اعتراضات عمومی در اندیجان و کشته شدن صدها نفر توسط نیروهای امنیتی و ضدشورش ازبکستان، شرایط برای تیره و تار شدن روابط تاشکند و واشنگتن فراهم آمد. کرملین نیز از این فرصت استفاده کرده و برای دست کشیدن از ساخت و ساز نیروگاه هیدروالکتریکی راغون بهانه آورد.

در سال ۲۰۰۹ نیز دیمیتری مدودف، رئیس جمهور وقت روسیه رسما اعلام کرد که از موضع ازبکستان در مورد مخالفت با ساخت و ساز نیروگاه بزرگ برق آبی در آسیای مرکزی حمایت می کند. منظور مدودف مشخصا نیروگاه ناتمام راغون در تاجیکستان و تاکتوگول در قرقیزستان بود.

بعدا در مذاکرات پیرامون تمدید حضور پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان جریان گرفت که مهلت حضور آن در سال ۲۰۱۴ به پایان می رسید. طرف تاجیکستان اعلام کرد که سازشنامه را به شرطی امضا می کند که روسیه سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون دلار اجاره بها بابت آن بپردازد. این برابر همان مبلغی بود که در ازای بخشیدنش کرملین در سال ۲۰۰۴ برای مدت ۱۰ سال صاحب یک پایگاه نظامی در تاجیکستان شد. ولی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳، تاجیکستان از موضع خود عقب نشینی کرد و روسیه حضور نظامی خود را در تاجیکستان تا سال ۲۰۴۲ تمدید کرد.

در نوبت خود اما کرملین اظهار داشت که حاضر است مواد سوختی را بدون هزینه به تاجیکستان ارائه داده و همچنین شماری از تسهیلات را نیز برای مهاجرین کاری تاجیک تعیین کند. غیر از این، روسیه اعلام کرد که چند صد میلیون دلار را نیز برای تجهیز ارتش تاجیکستان تخصیص خواهد داد. علاوه بر این، رضایت کرملین برای نگرفتن تعرفه های گمرکی به خاطر محبت به تاجیک ها، بلکه هدف آن وابسته کردن این کشور به منابع انرژی روسیه و در اختیار داشتن تاجیکستان زیر نفوذ خود بود.

در طول چند سالی که از امضای سازشنامه مذکور گذشت، وضعیت مهاجرات تاجیک در فدراسیون روسیه نه تنها بهبود نیافت، بلکه بدتر هم گردید. یعنی از آن زمان تا کنون در روسیه، رفت و آمد مهاجران کاری تاجیک سخت تر شد و شاید در آینده مناسبات با آن ها نیز بازهم دشوارتر گردد. زیرا تحریم های اروپا به اقتصاد روسیه ضربه جدی وارد آورده و در نتیجه درآمد اهالی آن نیز کاهش یافته است.

این نکته را نیز باید خاطرنشان کرد که مخالفت دولت ازبکستان با ساخت و ساز نیروگاه برق آبی راغون بعد از روی کار آمدن رئیس جمهور جدید این کشور، شوکت میرضیایف، به پایان رسید. تاجیکستان اکنون دو توربین این نیروگاه را به کار انداخته است.

اکنون میان روسیه و تاجیکستان، به غیر از مهاجران کاری، مساله حل نشده دیگر عضویت این کشور در اتحادیه اقتصادی اوراسیایی است، که گمان می رود آن هم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری تاجیکستان در سال ۲۰۲۰ به سرانجام برسد. همچنین پیش بینی می شود که مسکو در مورد مساله اساسی حضور پایگاه نظامی روسیه در تاجیکستان، اکنون بدون دغدغه است و تا سال ۲۰۴۲ چندان نگرانی خاصی در این زمینه نخواهد داشت.