سیاست خارجی ازبکستان در سال ۲۰۲۰ نشان از تلاش این کشور برای ایجاد روابط گرم با تمامی کشورهای منطقه، روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا دارد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری فارس در تاشکند، سیاست خارجه ازبکستان در سال گذشته میلادی، روابط این کشور با روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا و موضع گیری «تاشکند» در مقابل تغییر قدرت در قرقیزستان موضوعاتی است که در این سال از اهمیت خاصی برخوردار است

روابط کرونایی

سال گذشته میلادی زیر سایه پاندمی کرونا گذشت. بدین دلیل بسیاری از کشورها و نخبگان برای کنترل وضعیت، ناچار با ستیزه جویی های داخلی مقابله کردند.

بسیار از کشورها موضوعات و مشکلات در صحنه سیاست خارجی را در درجه دوم قرار دادند. آنان با موقعیت جدید خود را سازگار و از آن سود بردند.

در سال ۲۰۲۰ میلادی، سیستم بهداشتی، کمبود ماسک، دستکش، تجهیزات پزشکی،کیت های آزمایشگاهی، دستگاه های تنفس مصنوعی و همچنین تقاضا برای تولید واکسن مهم ترین موضوعات کشورها بودند.

این پاندمی به کشورها کمک کرد تا بدانند درحقیقت چه کسانی با آنان هم پیمان هستند و در شرایط بحرانی برای کمک می توان حساب کرد.

به دلیل کمبود وسایل یادشده کشورهای بسیاری به یکدیگر از طریق ارسال کمک های بشردوستانه کمک کردند و این اقدام خیرخواهانه یک مظهر شراکت بین کشورها در دوران سخت بود.

ازبکستان سریعا خود را با شرایط جدید دیپلماسی سازگار و کمک های بشردوستانه خود را ارسال کرد. این کشور در ماه فوریه نخستین کمک بشردوستانه خود را به چین، کشوری که در اوج پاندمی بود، ارسال کرد. در پاسخ به این کمک «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین نامه تشکر را به همتای ازبک خود ارسال کرد.

این گام توسط «تاشکند» به طور بارز نشان داد که رئیس جمهور این کشور آگاه است که باید به یکدیگر کمک کرد و نباید به اینکه کشورش با این بیماری درگیر نمی شود، امید ببندد.

در ماه مارس ویروس سریع وارد اروپا شد و در اوایل ماه آوریل به آسیای مرکزی رسید. «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور بارها گفته بود داشت که آسیای مرکزی در اولویت سیاست خارجی قرار دارد.

بدین دلیل بیشترین کمک های بشردوستانه به قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان ارسال شد. ترکمنستان تنها کشوری بود که کمک بشردوستانه به آن ارسال نشد. این کشور با ازبکستان مرز مشترک دارد اما مقامات آن شیوع ویروس در این کشور را به رسمیت نشناختند. بدین دلیل ارسال کمک بشردوستانه به این کشور صلاح نبود.

قرقیزستان دریافت کننده اصلی کمک ها بود که ازبکستان به این کشور چند هزار تن گندم، دستگاه های تنفس مصنوعی، دستگاه های تولیدکننده اکسیژن و وسایل حفاظت فردی برای پزشکان ارسال کرد. علاوه بر این، این دو کشور در مورد ساخت مشترک بیمارستان های جدید برای بیماران کرونایی به توافق رسیدند.

تمام این طرح ها با کمک مالی ازبکستان تامین شد و در آینده نیز ادامه خواهد داشت که این امر را می توان به عنوان تلاش برای ارائه کمک به مردم برادر قرقیزستان تلقی کرد.

تاجیکستان نیز تعداد بسیاری کمک بشردوستانه دریافت کرد. این کشور خودروهای اورژانس، وسایل حفاظت فردی، کانتینرهای بیمارستانی، مواد غذایی و چند گروه پزشکان برای مشاوره اعزام کردند.

افغانستان نیز ضمن دریافت تجهیزات پزشکی، مواد غذایی، وسایل حفاظتی، لباس و دیگر وسایل از توجه طرف ازبکی دور نمانده است.

علاوه بر کشورهای یادشده، ازبکستان به روسیه، آذربایجان، قزاقستان، بلاروس، ایران، مجارستان کمک های بشردوستانه ارسال و از ترکیه، روسیه، آلمان، لهستان، امارات، کره جنوبی و چین کمک های بشردوستانه دریافت کرد.

ایمن سازی موضوع مهم سیاسی در سال ۲۰۲۰ میلادی بود. ازبکستان برای دریافت واکسن از طریق سازمان بهداشت جهانی درخواست کمک کرد اما در این میان آزمایش واکس های خریداری شده به طور مثال، واکسن روسیه «اسپوتنیک وی» یا واکسن چینی را در میان شهروندان خود آغاز کرد یا در اسرع وقت آغاز می کند. انتخاب واکسن یک موضوع مهم سیاسی است.

پیش بینی می شود ایمن سازی کلی فقط در سال ۲۰۲۱ میلادی آغاز می شود. بدین دلیل ضرورت انتخاب در سال گذشته میلادی مهم نبود.

آسیای مرکزی و دوستی محتاطانه

موضوع دیگر مورد بررسی، منافع سیاست خارجی و دستور کار منطقه ای است که از اواخر سال ۲۰۱۶ میلادی با رنگ های جدید جلوه کرد.

در این راستا دیدارهای رایزنی روسای جمهور منطقه به وجود آمد. نخستین دیدار در سال ۲۰۱۸ میلادی در شهر «آستانه» و دومین دیدار در آخر سال ۲۰۱۹ میلادی در شهر «تاشکند» برگزار شد.

با پاندمی کرونا، امیدهای بزرگی برای سومین دیدار رایزنی که قرار بود در پاییز سال ۲۰۲۰ میلادی در «بیشکک» برگزار شود، بسته شد اما ماه اکتبر وزارت امور خارجه ازبکستان اعلام کرد که در پی شیوع پاندمی برگزاری آن را به سال ۲۰۲۱ میلادی به تعویق انداختند.

علاوه بر این، در اوایل ماه اکتبر در قرقیزستان قدرت دوباره تغییر کرد که موجب تغییر زمان آن شد. وزارت امور خارجه ازبکستان اعلام کرد که دیدار رایزنی دوره ای در صورت بهبود وضعیت کرونا در آخر سال ۲۰۲۱ میلادی در شهر «عشق آباد» برگزار می شود.

یک اتفاق رویداد مهمی برای منطقه بود که قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان در تاریخ ۹ اکتبر سال ۲۰۲۰ میلادی در ارتباط با اعتراضات در قرقیزستان بیانیه مشترک صادر کردند.۴ کشور منطقه در بیانیه مشترک به شهروندان قرقیزستان تذکر دادند که همه کشورهای منطقه یک گذشته دارند و آینده مشترک را می سازند. در حقیقت آنها از مردم این کشور خواستند هر چه زودتر به این نابسامانی ها پایان دهند.

گرچه متن بیانیه مشترک در سایت ریاست جمهوری قزاقستان منتشر شد، اما در واقع ازبکستان در صدور آن تلاش های بسیار کرد. «تاشکند» نسبت به «انقلاب سوم» در جمهوری همسایه عاقلانه واکنش نشان داد. در این میان ارسال کمک های بشردوستانه را نیز متوقف نکرد.

پس از انتخابات ماه ژانویه ازبکستان مانند دیگر کشورهای منطقه باید با نخبگان جدید سیاسی قرقیزستان در مورد خط مش قبلی برای همگرایی در منطقه به توافق برسد.

ازبکستان برای توافق موفقیت آمیز با رئیس جمهور منتخب قرقیزستان اهمیت بسیاری قائل است. چون موضوع تعیین و علامت گذاری مرزهای دولتی در دستور کار قرار دارد. علاوه بر این، باید موضوع درون بوم های موجود (ناحیه «سوخ» بزرگ ترین آنها است) را حل و فصل کرد.

بدون حل و فصل مسائل مرزهای دولتی قرقیزستان و تاجیکستان همگرایی واقعی در منطقه وجود نخواهد داشت و نخبگان ازبک باید در این مسیر سریع عمل کنند.

آمریکا؛ همه در اطراف افغانستان

روابط ازبکستان و آمریکا از سال ۲۰۱۷ میلادی به طور قابل ملاحظه ای تشدید شد. در این امر دو عامل مستقل از یکدیگر به وجود آمد.

میرضیایف بر خلاف «کریم اف» رئیس جمهور قبلی این کشور، اهمیت حل و فصل صلح آمیز اوضاع افغانستان را درک کرده، به قدرت رسید. در آمریکا «ترامپ» انتخاب شد. یکی از وعده های پیش از انتخاب ترامپ کاهش تعداد نیروهای نظامی در خارج و همچنین اخراج کامل واحدهای آمریکایی از افغانستان بود.

رئیس جمهور آمریکا می توانست نیروهای نظامی را فقط در شرایط انعقاد صلح بین دولت مرکزی «کابل» و «طالبان» به طور کامل خارج کند که در این موضوع ازبکستان کمک قابل ملاحظه ای ارائه کرد.

تلاش های آمریکا، ازبکستان و دیگر بازیکنان تا حدودی به ثمر نشست و در آخر ماه فوریه سال ۲۰۲۰ میلادی در «دوحه» قراردادی بین آمریکا و طالبان امضا شد. این قرارداد خروج نیروهای آمریکا از افغانستان را طی ۱۴ ماه در صورتی که کابل و طالبان گفت وگوهای بین الافغانی را در مورد تشکیل دولت انجام دهند، در نظر دارد.

امضای این سند یک موفقیت سیاست خارجی ازبکستان بود. اما اواخر سال مشهود بود که طالبان نمی خواهد با کابل به توافق برسد و در این زمان وضعیت بی ثبات شد.

پیش از امضای قرارداد افغانستان در اوایل ماه فوریه «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا به ازبکستان سفر کرد. دیدار قالب С۵+۱ وزرای امور خارجه آسیای مرکزی و وزیر امور خارجه آمریکا که در آن امنیت منطقه، سرمایه گذاری، حقوق بشر و دیگر مسائل جهانی را بررسی کردند، یک رویداد مهم بود.

پس از عزیمت وزیر امور خارجه، آمریکا استراتژی جدید در آسیای مرکزی تا سال ۲۰۲۵ میلادی را منتشر کرد. در آن ۶ هدف که دو مورد مرتبط با افغانستان، مندرج بود. این به طور واضح نشان می دهد که آمریکا وضعیت گفت وگوهای بین الافغانی و تنظیم بعدی مناقشات را نظرسنجی خواهد کرد.

اکنون که ازبکستان در این امر فعالیت بیشتر از خود نشان می دهد، می توان تصور کرد که همکاری های نزدیک با آمریکا حداقل تا سال ۲۰۲۵ میلادی حفظ شود.

در پی شیوع پاندمی و انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا روابط بین دو کشور نزدیک به آخر ماه نوامبر سال گذشته میلادی تشدید شد. آن زمان «عبدالعزیز کامل اف» وزیر امور خارجه ازبکستان طی سفر رسمی به آمریکا رفت. رئیس دفتر سیاست خارجی ازبکستان با «مت پوتینگر» معاون مشاور امنیت ملی آمریکا دیدار کرد.

پوتینگر در این دیدار بر سیاست فعال ازبکستان مبنی بر ارائه کمک بشردوستانه در دوران پاندمی و کمک ارسال شده به افغانستان و همچنین تلاش های این کشور در پیشبرد پروسه های همگرایی در منطقه تاکید کرد.

علاوه بر این کامل اف با «کریستوفر میلر» سرپرست وزارت دفاع آمریکا دیدار کرد. آنها در این دیدار موضوع مبارزه با تروریسم و همکاری های نظامی را بررسی کردند.

جالب اینجا است که در گزارشات در مورد نتایج پیرامون افزایش پتانسیل موسسات دفاعی صحبت شد. قبل از این دیدار در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ میلادی میرضیایف در تاشکند ژنرال «کنت مکنزی» فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا را به حضور پذیرفت. در چارچوب این دیدار همکاری های دوجانبه نظامی و نظامی- فنی بررسی شد.

پیشبرد در زمینه همکاری های نظامی با آمریکا یک خبر خوب برای ازبکستان به شمار می آید. چون امکان ایجاد تنوع بخشی بین صادرکنندگان فن آوری های نظامی، بدون محدودیت فقط با روسیه، فراهم می کند.

همچنین در پایان سفر کامل اف در واشنگتن تصمیمی در مورد تغییر قالب رایزنی های دوجانبه سالانه با دیالوگ شراکت راهبردی اتخاذ شد و نخستین نشست در قالب جدید باید در شهر تاشکند در سال ۲۰۲۱ میلادی برگزار شود.

ماه آخر سال گذشته میلادی ازبکستان با خبری خوشحال شد که آمریکا این کشور را از فهرست کشورهای ناقض آزادی مذهبی حذف کرده است. این یک خبر بسیار مهم است. چون به موقع می تواند در بحث و بررسی پیشنهادی در کنگره آمریکا در مورد فروش تسلیحات یا ارائه کمک، به نفع این کشور عمل کند.

اتحادیه اروپا- گرم تر

در سال گذشته میلادی ازبکستان جایگاه کشور ذینفع GSP+ یعنی تسهیلات تجاری در صادرات کالاها به بازار عمومی اتحادیه اروپا را کسب کرد. در نتیجه این کشور می تواند بدون مالیات ۶۲۰۰ نوع کالا را در مقابل ۳۰۰۰ نوع کالای کنونی صادر کند. اما اتحادیه اروپا هرگونه تسهیلات تجاری را با تامین سطح شایسته حقوق بشر ارائه می دهد. بدین دلیل دولت ازبکستان به این موضوع توجه زیاد مبذول دارد.

با وجود تمام دستاوردهای سیاست میرضیایف در زمینه حقوق بشر، در ماه اکتبر اتحادیه اروپا با ظرافت به ازبکستان به مسائل مبنی بر آزادی بیان، ثبت سازمان های غیردولتی، حفظ شکنجه، خشونت در زندان ها، برابری جنسیتی و حقوق زنان اشاره کرد. معلوم می شود که اگر ازبکستان می خواهد در آینده نیز از همکاری با اتحادیه اروپا امتیاز بگیرد، باید در برخورد خود تغییرات ایجاد کند.

در سال ۲۰۲۰ میلادی اتحادیه اروپا در پی مشکلات مبنی بر پاندمی به منطقه کمک های مادی قابل ملاحظه ای ارائه کرد. به طور مثال، پس از دیدار وزرای به کشورهای آسیای مرکزی معادل ۱۳۴ میلیون یورو برای تحکیم سیستم بهداشتی اختصاص داد. پیش از این در ماه مارس اروپا به ازبکستان معادل ۴۰ میلیون یورو برای توسعه کشاورزی، در ماه سپتامبر ۲ میلیون یورو برای خریداری وسایل حفاظت فردی برای پزشکان تخصیص داد.

علاوه بر این، اتحادیه اروپا از تلاش ازبکستان برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی مانند آمریکا حمایت می کند. بدین دلیل مرکز تجارت بین المللی به دستور اتحادیه اروپا طرح کمکی را اجرا می کند.

و اما روسیه

در نیمه اول سال ۲۰۲۰ میلادی روسیه گرفتار مشکلات داخلی خود از جمله ایجاد دولت جدید به ریاست «میشوستین»، مبارزه با پاندمی، آمادگی برای همه پرسی عمومی در مورد ارائه متممات به قانون اساسی و هفتاد و پنجمین سالگرد پیروزی بود.

در عرصه سیاست خارجی روسیه فقط در نیمه دوم سال فعالتر شد. اما این نیمه دوم پر از رویدادها مانند اعتراضات در بلاروس، جنگ در «قره باغ»، انقلاب سوم در قرقیزستان بود. در مرکز توجه روسیه حوادث نگران کننده قرار گرفته بود. بدین دلیل روابط با ازبکستان در درجه دوم اهمیت قرار گرفته است.

پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی ارواسیا به عنوان کشور ناظر یک رویداد مهم در روابط دو کشور بود. ازبکستان توانسته به روسیه جواب رد بدهد. عضو کامل اتحادیه نشد و در این میان با روسیه نزاع نکرد که این یک پیروزی دیپلماسی ازبکستان بود.

«والنتینا ماتویینکو» در چارچوب سفر خود به تاشکند به چشم انداز بازگشت ازبکستان به سازمان پیمان امنیت دسته جمعی اشاره کرد اما نمایندگان این کشور به آن هیچ توضیحاتی ندادند. از سال ۲۰۱۲ میلادی این کشور به موضع عدم پیوستن به بلوک های نظامی- سیاسی به طور شدید پایبند است و «مسکو» گرچه از تغییر موضع امیدوار است، این را درک می کند.

امروز دو موضوع بزرگ دیگر از جمله گفت گوها در مورد اتحادیه اقتصادی ارواسیا و ساخت نیروگاه هسته ای در دستور کار قرار دارد که به آن موضوع صادرات واکسن های «اسپوتنیک وی» آهسته اضافه شد.

تولید واکسن روسی به «مسکو» ابزار تکمیلی را در گفت وگوها به تاشکند داد. چون برای تاشکند آغاز سریع ایمن سازی، نجات یافتن از قرنطینه سوم و ضربه جدید به اقتصاد بسیار مهم است. «مسکو» نیز علاقمند به صادرات واکسن است. چون ازبکستان صادرکننده مناسب نیروی کار به بازار روسیه است. روسیه در آخر ماه دسامبر سال گذشته میلادی اعلام کرد که یک میلیون دوز واکسن برای مهاجران کاری را در اختیار ازبکستان قرار می دهد.

مهاجران ازبک یک فرصت دو طرفه است. تاشکند شدیدا وابسته به حواله های پولی کارگران است و روسیه نیز آنچنان به نیروهای کاری ازبک وابسته است. به طور مثال، در نیمه اول سال ۲۰۱۹ میلادی برای کار به روسیه از ازبکستان تقریبا یک میلیون نفر سفر کرد که دو برابر نیروی کار مهاجر تاجیک به روسیه است.

در سال گذشته میلادی حدود ۳۰ درصد تمام کارگران ازبک مقیم روسیه به خانه بازگشتند و اکنون نمی توانند بازگردند. موضوع باز شدن مرزها بین دو کشور در سال ۲۰۲۱ میلادی مانند مساله مهاجران از اهمیت بسیاری برخودار خواهد شد. اگر گفت وگوها در مورد اتحادیه اقتصادی ارواسیا به خوبی پیش رود، کارگران می توانند امتیازات معینی را دریافت کنند.

ترکیه؛ پول، گردشگری، اتحادها

همکاری های ازبکستان با ترکیه سال به سال اوج می گیرد. در سال ۲۰۲۰ میلادی میرضیایف با سفر رسمی برای دیدار با «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به «آنکارا» سفر کرد. این سفر پرثمر بود از جمله قراردادهای به ارزش یک میلیارد دلاری امضا شد. در چارچوب گفت وگوها زمینه های مختلف مانند بهداشتی، آموزشی، گردشگری بررسی شد.

ترکیه برای ازبکستان به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیتی برای صادرات کالاها به اروپا مهم است. ازبکستان برای ترکیه به عنوان بازار بالقوه فروش مهم است. این دو کشور از چشم انداز بزرگی برای توسعه گردشگری برخوردار هستند.

ازبکستان روابط خود را با ترکیه در زمینه همکاری های نظامی- فنی گسترش داد. در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ میلادی وزیر دفاعی ملی ترکیه به تاشکند سفر کرد و با رئیس جمهور و همتای ازبک خود دیدار کرد. وزرای دفاع دو کشور قراردادی را در مورد گسترش همکاری های نظامی و ظامی- فنی امضا کردند.

یک فضای مهم دیگر برای همکاری های ازبکستان و ترکیه شورای کشورهای ترک زبان – سازمانی که ترکیه در آن از نفوذ کامل برخودار است، می باشد.

پس از آغاز پاندمی، شورای ترک زبان کشورهای عضو را برای مبارزه مشترک با کرونا متحد کرد. در ماه آوریل نشست ویدئویی برگزار و در آن رئیس سازمان جهانی بهداشت شرکت کرد. در این نشست ویدئویی میرضیایف ابتکار ایجاد مرکز نظرسنجی و پیش بینی وضعیت همه گیری و همچنین تشدید اقدامات از طریق وزرای بهداشت را مطرح کرد.

همچنین در ماه دسامبر هیئت شورای ترک زبان به ازبکستان سفر کرد. فردای آن روز معلوم شد که در ازبکستان شبکه جدید تلویزیونی اختصاص یافته فقط برای گردشگری ایجاد می شود.

انتهای پیام/ح