شاعر «گشایش» مضامین عاطفی مد نظرش را معمولا در کوتاه ترین حد ممکن بیان می کند و برای شکل دادن به آن غالبا به سراغ قالب غزل می رود، غزل هایی که از پنج شش بیت تجاوز نمی کنند.

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، حسنا محمدزاده از شاعران کشورمان یادداشتی بر کتاب شعر «گشایش» سروده محمد شکری فرد نوشته و آن را در اختیار خبرگزاری فارس قرار داده است.

مجموعه «گشایش» سرود ه محمد شکری فرد مجموعه ای است در ۸۰ صفحه و ۳۱ قطعه شعر در قالب های غزل، چارپاره و ترکیب بند که از لحاظ مضمون در برگیرنده مفاهیم عاشقانه، اجتماعی، مذهبی و مسائل روز جامعه است.

شاعر«گشایش» مضامین عاطفی مد نظرش را معمولا در کوتاه ترین حد ممکن بیان می کند و برای شکل دادن به آن غالبا به سراغ قالب غزل می رود، غزل هایی که از پنج شش بیت تجاوز نمی کنند اما آنجا که پای مذهب و مسائل روز جامعه در میان باشد حرف های زیادتری برای گفتن دارد و بالطبع به محدوده مانور بیشتری نیازمند است، از این رو در غزل به سراغ اوزان دوری می رود که با تعداد هجاهای بیشتر فرصت فضاسازی بهتری را در اختیار شاعر قرار می دهند و یا در قالب های دیگری مانند چارپاره و ترکیب بند طبع آزمایی می کند.

مسلما یکی از مهمترین عناصر سازنده شعر، زبان است. زبان دارای دولایه درونی و برونی است که در نثرهای ادبی معمولا جولان نویسنده در لایه بیرونی به حداقل می رسد و زبان شکلی محتوا گرا می پذیرد. اما در شعر، موفقیت بسته به تعادل این دو لایه و حرکت پایا پای آنهاست. اما تحت شرایطی ممکن است یکی از دو لایه درونی یا بیرونی پر رنگ تر شوند.

اگر بسته به مضا مینی که ابیات، حول محور شان می چرخند لایه درونی پر رنگ تر شود شعر محتوا گرا شکل می گیرد و اگر لایه بیرونی قوی تر باشد شعر فرم گرا.

زبان هر روز در حال تغییر و تحول است، بعضی از مفاهیم به مرور از بین می روند و مفاهیم تازه تری جایگزین آنها می شوند در نتیجه تمام نوآوری ها و خلاقیت های ادبی خواه ناخواه با زبان پیوستگی عمیق پیدا می کنند و نمی توان با زبان تکراری دنیای تازه ای خلق کرد. به عبارتی هر قدر زبان گسترده تر باشد دنیای شاعر وسعت بیشتری می پذیرد.

می توان گفت در حوزه زبان، اشعار «گشایش» در دو دسته جداگانه قابل بررسی اند. دسته اول غزل های عاشقانه کتاب را در برمی گیرد که زبانشان زبانی است تداعی گر، که این تداعی به یاری تخیل آفریننده صورت می پذیرد. و شاعر در آنها با یاری قدرت خیال، عناصر گوناگون و متفاوت دنیای درون و بیرون خویش را به هم پیوند می دهد یکی از کارکرد های تخیل بازسازی تصاویری ست که قبلا توسط چشم دیده شده است. و ذهن به مرور و تکرار و یا تجزیه تحلیل آن می پردازد. در عین حال ذهن می تواند تصاویری خلق کند که تا به حال وجود خارجی نداشته اند اما تخیلی که رد پای آن در شعرهای «گشایش» به جا مانده است معمولا از نوع اول است از آنهایی که قبلا در دنیای بیرون به شکلی قابل لمس بوده اند و می توان گفت تا رسیدن به تخیل مدرن هنوز جای کار دارند.

(به چشم هاش همان ها که ترک قفقازند/ کسی نظر نکند خانمان براندازند/ زده ست شعله به جان ها همان که دستانش/ به سان گرمی خرماپزان اهوازند) (ص۱۳)

(گره گشایی زلفت گشایش غم هاست/ همان که بوده ام از دیرسال در صددش/ تو آن زنی که در این چارفصل دلتنگی/ شکوفه داده دلم در بهار چارقدش) (ص۴۲)

(خشکیده برگ برگ درختان سبز من/ در فکر سررسیدن فصل هرس نمان) (ص۱۶)

در این اشعار لایه درونی و بیرونی زبان به شکلی متعادل و در راستای هم شکل گرفته اند که در لایه بیرونی می توان مواردی را به عنوان عوامل مهم در موفقیت شاعر نام برد. از جمله تنوع واژگان، پرهیز از تکرارهای بی مورد و توانایی شاعر در طرز قرار دادن اجزای جمله که در نهایت ابیات را به ساختار نحوی نسبتا سالمی رسانده است. همین طور تنوع های به جا در موسیقی کناری و استفاده از قوافی کمتر استعمال شده آن هم به گونه ای که نامأنوس و تصنعی نباشند و مخاطب احساس نکند که شاعر در دام قافیه گرفتار شده است علاوه بر آن چفت شدنشان با ردیف های خاص و غیر معمول کمک شایانی به تنوع زبان در لایه بیرونی آن کرده است.

(آسمان جایی برای مشق پرواز من است/ از عقاب تیز بال و چشم شاهینش چه باک؟) (ص۲۸)

(غمی ست در دل من که نهفتنش سخت است/ غمی که جز همه کس با تو گفتنش سخت است/ مرا که خسته ترینم بکش در آغوشت/ که طفل در بر بیگانه خفتنش سخت است) (ص۳۵)

(خدایا بی وفایی های دنیا کاش پایان داشت/ که لبریز است از هر کاسه ای بیچاره صبر ما) (ص۲۶)

(در غم فرزند خود از پا در آمد مادرم/ حسرتی هستم که از تهمینه باقی مانده است) (ص۴۳)

از جمله ردیف هایی که شاعر به آن تمایل نشان داده، ردیف های اسمی به صورت خطابی ست که در این سی و چند شعر، سه غزل از این دست است مریمانه یک و دو و غزلی که برای شهید اسماعیل کریمی و با ردیف«اسماعیل» سروده شده است.

(به تو خیره ام دمادم به تویی که نیست مریم/ شب دل بریدن از هم، چه شب بدی ست مریم! ) (ص۱۹)

(دلیل داشت اگر آرمان من شده ای/ به خاطر تو شدم آرمانگرا، مریم/ تو نیستی دل من روبه هر کسی باز است/ ببین شده ست چنان کاروانسرا مریم! ) (ص۱۸)

اما سوالی که اینجا ذهن مخاطب را درگیر می کند تناقض معنایی این دو بیت است و اینکه چگونه می توان از عشق سخن گفت آن هم عشقی آرمانگرا و در عین حال دلی داشت که رو به هر کسی باز است و می توان آن را به کاروانسرا تشبیه کرد؟!

دسته دوم اشعار «گشایش» اشعاری ست که در آن جولان شاعر در لایه بیرونی به حداقل می رسد و زبان شکلی محتواگرا می پذیرد شعرهایی که با محور قرار دادن مفهوم و دوری از تصویرگرایی و خیال پردازی صرف و همچنین پیوند شعر با زندگی اجتماعی و پرداختن به جامعه می کوشند که فقر اندیشه شعر معاصر را به گونه ای جبران کنند.

(از غمی جانگداز در دل ها شعله افروخت آتشی دیگر/ سربرآورد بین صدها درد باز هم درد سرکشی دیگر) (ص۴۷)

(افتاده اند رخش سواران یکی یکی/ در خاک و خون نمازگزاران یکی یکی/ مانند قطره قطره ی باران یکی یکی/ کم می شد از شماره ی یاران یکی یکی/ باید تو هم شهید شوی قول داده ای/ تا پای جان مقابلشان ایستاده ای) (ص۶۸)

شاعر در این اشعار بخصوص آنها که در قالب ترکیب بند سروده شده اند زبانی نزد یک به زبان روزمره زند گی را تجربه می کند و به نظر می رسد که دقت و حساسیت زبانی او نسبت به آنچه در غزل های عاطفی اش به چشم می خورد، کمتر است با این وجود می کوشد تا از عریا نی آزاردهنده و صراحت اشعار انقلاب زده و جنگ زده فاصله بگیرد.

به نظر می رسد مهمترین شگرد شاعر در ساماندهی این شعرها استفاده از ردیف های خاص و کار کشیدن از جنبه موسیقیایی آن است که به دلیل تکرار های پی در پی ردیف و قافیه، که خاصیت این قالب است باعث تاکید و تأثیر گذاری بیشتر روی مخاطبان اصلی شعر که غالبا عموم مردم هستند می شود. ردیف هایی خاص مانند(علی علی گویان، خوش بین است، بیا شاعری کنیم، آمده ای بیست سال بعد، خود را فروختند، دلت پر است، و …) مسلما شاعر ایزوله و دور از اجتماع، هرگز نمی تواند سخنگوی عواطف، خواسته ها و دغدغه های مردم زمان خویش باشد.

مجموعه «گشایش» توسط انتشارات شهرستان ادب در بهار ۹۶ منتشر شده است.

انتهای پیام/