خبرگزاری تسنیم؛ گروه اندیشه اقتصاد؛ پروندۀ «پدیدارشناسی تورم» ۵

اشاره |حسین صمصامی، سرپرست اسبق وزارت اقتصاد و صاحب کرسی استادی در دانشگاه شهید بهشتی است. او دو روز پیشتر در گفتگویی صریح در برنامۀ جهان آرا، با واشکافی علل افزایش تورم در اقتصاد ایران، بستۀ سیاستی ۶بندی ارائه کرد که به مهار نرخ ارز و تورم بینجامد، مشروح این گفتگو، در ادامه می آید.

* * * * * * *

صمصامی: یکی از مواردی که مردم با تمام وجود اثر افزایش نرخ ارز را در زندگی و معیشت و اقلام اساسی حس کردند، «حذف ارز ۴۲۰۰» بود که در سال گذشته اتفاق افتاد، البته حذف ارز ۴۲۰۰ از سال ۹۷ شروع شد، یعنی دقیقا در ۱۶ مرداد ۹۷ فهرست اقلام مشمول ۴۲۰۰ را که ۵ گروه کالا بودند جمع کردیم، و در فروردین ۹۸ گوشت را از شمول ارز ۴۲۰۰ خارج کردیم، که گوشت ۴۰هزارتومانی در بازار ناگهان رفت روی ۱۰۰هزار تومان، این افزایش قیمت را همه مردم مشاهده کردند. می گویند «این قیمت چرا افزایش پیدا کرد؟!»، خب، ارز ۴۲۰۰ حذف شد. در اردیبهشت ۹۸ یک دفعه کاغذ و لاستیک و برنج خارجی زیاد شد و رفت روی ۲۰هزار تومان چون ارز ۴۲۰۰ حذف شد، یا در بهمن ۹۸ ارز ۴۲۰۰ مربوط به قند و شکر حذف شد، و شکر کیلویی ۶هزار تومان ناگهان رفت روی ۱۸هزار تومان؛ و تیر خلاص به ارز ۴۲۰۰ در ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ زده شد؛ ما همه دیدیم در اردیبهشت ماه بعد از حذف ارز ۴۲۰۰ قیمت مرغ رفت روی ۶۰ هزار تومان، روغن هر بطری ۸۰۰گرمی از حدود ۲۰ هزار تومان رفت روی ۶۰ هزار تومان، و بعد یک موج تورمی شدیدی در جامعه ایجاد کرد و به موج انتظارات تورمی شدیدی دامن زد ، این یک واقعیتی هست که نه نیاز به دانش خاص اقتصادی دارد و نه خیلی پیچیده است و مردم به عینه در زندگی خودشان دیده اند و این واقعیت را حس کرده اند.

مجری: از نظر دولت این وضع قابل تحمل نبوده است، می گفتند «ما ارز کافی نداریم» و بعد آقای نوبخت مصاحبه کردند که «این قدر میلیون دلار ما هزینه کردیم برای ارز ۴۲۰۰ و به هدف نرسید و درگیر رانت و اختلاس شد و افزایش قیمت داشتیم.»، در دولت جدید گفتند «عملا ما این قدر ارز نداریم که ادامه دهیم، پس قیمت را آزاد می کنیم و به ازای آن یارانه را زیاد می کنیم، نفری ۳۰۰ یا ۴۰۰ هزار تومان بسته به دهک.»، یعنی این استدلال بود که «چیز ایده آلی برای ما نیست اما چاره ای نداریم، ارز را از کجا بیاوریم؟ و همین ارز ۴۲۰۰ درگیر رانت و دلال بازی است، و این افرادی که به عنوان واسطه می گیرند در جای دیگر خرج می کنند و از آن طرف قیمت ها افزایش پیدا می کند».

صمصامی: در سال ۱۴۰۰ خدمت شما بودیم و با یکی از نماینده های محترم مجلس مناظره ای انجام شد و در برابر همین استدلال من عرض کردم که این طور نیست. این بحث رانت فراگیر یک اشتباه تحلیلی بزرگ بود و بعضا که عمد داشتند یک دروغ بزرگ بود! ببینید، اگر واقعا ارز ۴۲۰۰ رانت بود، چرا ما وقتی حذفش کردیم قیمت شکر ۶هزارتومانی، برای مصرف کننده شد ۱۸هزار تومان؟! رانت یعنی من واردکننده ارز ۴۲۰۰ می گیرم، با آن شکر و روغن وارد می کنم، و بعد با قیمت آزاد به مردم می فروشم، و مابه التفاوت به جیب من می رود. خب، وقتی ارز حذف شود رانت باید از جیب من خارج شود نه اینکه قیمت مصرف کننده افزایش پیدا کند! بنابراین این که قیمت کالاها افزایش پیدا کرد حکایت از این دارد که این ارز ۴۲۰۰ اتفاقا به هدف اصابت کرده بود.

مجری: هیچ رانتی نبوده در توزیع ارز ۴۲۰۰؟

صمصامی: مثلا در روغن ۱۰۰درصد به هدف زده بود، معاون محترم وزارت رفاه و افراد دیگر که در این بحث وارد شده بودند، در بعضی از این اقلام تحلیل کردند که ۱۰۰درصد به هدف خورده بود، مثل برنج و روغن.

مجری: یعنی شما می گویید ادامه آن سیاست به نفع کشور بوده ولو اینکه رانتی هم بوده باشد؟

صمصامی: قطعا هر سیاستی که اجرا می کنید یک سری منافعی دارد و یک سری هزینه هایی؛ ما در اقتصاد تحلیل هزینه فایده می کنیم، چنانچه فایده آن سیاست از هزینه بیشتر باشد، آن سیاست توجیه می شود. ببینید، یک وقت این سیاست اجرا نشده بود مردم هیچ احساسی به این موضوع نداشتند، وقتی بحث رانت می شد می گفتند «بله، دولت راست می گوید که رانت است»؛ ولی وقتی حذف شد و این سیاست اجرا شد همه مردم با گوشت و پوست خودشان فهمیدند که این سیاست غلطی بود و باعث افزایش قیمت کالاهای اساسی شد.

مجری: بحث تأمین منابع ارزی چطور، آقای دکتر؟ دولت گفت «من ندارم بیشتر از این، شاید بالاخره تحت فشار ارزی هستیم باید برویم ارز تأمین کنیم دائما برای مثلا کالای اساسی اختصاص بدهیم و یک بخشی درگیر رانت می شود و نمی رسد به جامعه هدف و قابل ادامه نیست و بخواهیم هم نمی توانیم این گونه ادامه دهیم».

صمصامی: این نکته ای بود که در همان جلسه من پاسخش را دادم، در مناظره گفتم که "ببینید، این که ما می گوییم منابع ارزی نداریم یعنی چه؟ آیا در کشور ارز نداریم یا نه ارز نفتی که بخواهیم به ۴۲۰۰ تومان تبدیل بشود و بخواهیم آن کالاهای اساسی را بخریم کمیاب است؟ گفتم ارز در کشور که هست، دولت و بانک مرکزی از نیما ارز می خرد و می دهد به واردکننده؛ و مابه التفاوتش با ۴۲۰۰ پایه پولی را بالا می برد، البته رئیس اسبق بانک مرکزی این را رد کرد، اما حالا به فرض اینکه این حرف درست باشد، ما در یک بررسی علمی نشان دادیم حتی اگر دولت ارز نفت نداشته باشد و بیاید ارز نیما را بخرد، مابه التفاوتش پایه پولی را بالا ببرد بالا و باعث ایجاد نقدینگی بشود، این یک تورم و یک آثار منفی رشد دارد، و اگر ارز را ببرد بالا و ۴۲۰۰ را حذف کند، این هم یک آثار تورمی دارد.

مجری: یعنی شما می گویید تورم آن مدل کمتر بود؟ دقیق بگویید که ملموس باشد در حوزه مواد غذایی قبل از حذف ارز ۴۲۰۰ روغن ۸۰۰گرمی ۲۰هزار تومان بود، الآن ۶۰هزار تومان است، اگر آن مدل را ادامه می دادیم چقدر بود؟

صمصامی: قطع به یقین ۶۰هزار تومان نمی شد! مرغ ۷۰هزار تومان نمی شد و خیلی کم افزایش پیدا می کرد.

مجری: چرا دولت به این روش تن داد؟

صمصامی: چون دولت تحلیل غلطی داشت، یک مسیری غلط جلوی دولت گذاشتند و دولت هم فکر کرد مسیر درست همین است.

مجری: شما مگر نگفتید با آقای رئیسی جلسه داشتید و نامه دادید؟!

صمصامی: بله، ولی توجه نکردند به صحبت های ما! کارشناس ها می گویند این مسیر داشتن ۴۲۰۰ غلط است، سؤال این است؛ همین الآن ما یک مسیری را رفتیم؛ آیا دولتی ها و کارشناس هایی که به دولت مشاوره می دهند فهمیدند که این مسیر غلط است؟ الآن شما از مردم مصاحبه کنید که وضعیت رفاهی شما قبل از حذف ارز ۴۲۰۰ در سال ۱۴۰۱ چگونه بوده، و الآن چگونه است! ببینید مردم چه می گویند و بعد با کارشناس هایی صحبت کنید که می گویند «ما رانت را از میان برداشتیم»! چه رانتی؟! وقتی معیشت مردم به خطر افتاده و با سختی مواجه شده است شما چه رانتی از بین بردید؟! شما رانت را از بین نبردید، شما معیشت مردم را خراب کردید! این چه سیاستی است شما اجرا کردید؟! این یک نکته.

من می خواهم به شما بگویم اولا عامل اصلی این تورمی که در جامعه امروزمان می بینیم سیاست های غلط ارزی است و دوم اینکه سیاست های ارزی دولت از سال ۹۰ تا الآن هیچ تغییری نکرده است؛ سیاست اصلا عوض نشده است، این سیاست چیست؟

ببینید سیاست این است: «بازار آزاد» هدف دولت در سیاست گذاری ارزی است، یعنی نرخ بازار آزاد که بالا می رود دولت هم نرخ هایی را که به عنوان نرخ رسمی تعیین می کند، بالا می برد(!) از آن بازار آزاد تبعیت می کند. ما در بیست فروردین سال ۱۳۹۷ که اطلاعیه شماره یک بانک مرکزی آمد و ارز ۴۲۰۰ مطرح شد، بعد از مدتی بازار ثانویه درست شد، چرا بازار ثانویه درست شد؟ چون نرخ ارز در بازار آزاد شروع به افزایش پیداکرد، به صادرکننده ارز گفتند «چرا ارز صادراتی را نمی آورید؟» گفت «چون می خواهم آزاد بفروشم»! خب، دولت هم اقتدارش را نشان نداد که ملزم کند که این اتفاق بیفتد؛ و ناچار شد بازار ثانویه را درست کند؛ و گفتند «آقای صادرکننده، شما ارز ۴۲۰۰ را بیاورید در نیما بفروشید و مابه التفاوتش را بروید با واردکننده توافق کنید.»، همین نرخ توافقی یعنی تبعیت از بازار آزاد! وقتی ما این کار را کردیم داریم علامت می دهیم به بازار آزاد که «ما نرخ شما را پذیرفتیم و تحت تأثیر تو هستیم»! خب، آن دوباره می رود بالاتر! دیدیم که در سال ۹۷ دلار تا ۱۷هزار تومان رفت بالا، بعد در یک مقطعی آمد پایین و دوباره رفت بالا، و متناظر با آن ۴۲۰۰ را ما بردیم تا ۸۰۰۰ تومان و حذفش کردیم و الآن شده ۲۸۵۰۰ تومان، کنارش آمدیم دوباره یک نرخ توافقی درست کردیم که این نرخ توافقی شد ۳۵هزار تومان و ۴۰هزار تومان، بازار مبادله ارز و طلا را درست کردیم، نرخ کشف شد چهل هزار تومان! این امر عجیب است، این چهل تومان از کجا درآمد؟ یعنی هیچ مکانیزم علمی دقیقی حاکم نیست بر این بازار! لذا الآن چه اتفاقی می افتد؟ ببینید، ما قیمت رسمی ارز را می بریم بالا، متناظر با آن قیمت کالاها می رود بالا، لاستیک، گوشت و شکر و غیره که قیمت اینها می رود بالا؛ وقتی قیمت اینها می رود بالا، یک موج تورمی ایجاد می شود، یک انتظارات تورمی ایجاد می شود، مردم نگران کاهش ارزش پول هستند، برای اینکه قدرت خرید پولشان حفظ شود هجوم می کنند به بازار دارایی؛ شامل سکه و ارز و غیره. و دوم این که این بازار آزاد بخش قابل توجهش بازار قاچاق است، منابع قاچاق از همین بازار تأمین می شود، حالا مفصل خواهم گفت وقتی قیمت کالا ها برود بالا قیمت کالای قاچاق هم می رود بالا و برای قاچاقچی ارزش دارد بیاید دوباره در بازار ارز و ارز بخرد ودوباره برود قاچاق کند و دوباره تقاضا در بازار ارز می رود بالا، و همین تقاضا باعث می شود دوباره قیمت ارز برود بالا، و این چرخه معیوب ادامه پیدا می کند و همین طور می رود بالا. یک زمانی می گفتند «مگر می شود دلار بشود ۳۰هزار تومان؟! اصلا امکان پذیر نیست».

مجری: پس با این وضعیت شما خیلی بدبین هستید! یعنی می گویید اتفاق خاصی نیفتاده است و ریل غلطی است که این وضعیت معیوب ادامه دارد، اما سؤالی اینجا پیش می آید؛ چرا در همین وضعیت که شما می گویید، بعضی وقت ها دولت موفق به کنترل می شود؟" مثال می زنم در ابتدای اسفند سال گذشته یعنی تقریبا دوماه پیش قیمت ارز ۶۰هزار تومان را رد کرد، ولی یک دفعه گفتند به خاطر درهم که ریختند در بازار کنترل کردند و قیمت ارز کاهش پیدا کرد، شد ۵۵ و ۵۰ و ۴۷ هزار تومان تا ۴۵ رفت، این ریل معیوبی که می گویید چطور بعضی وقت ها جواب می دهد و موفق به کنترل می شود و بعضی وقت ها جواب نمی دهد و بدتر می شود؟

صمصامی: این جواب دادن نیست! مثل کسی که تب دارد و گاهی تبش می آید پایین و بعد بالا می رود و مرتب تکرار می شود! این نوسانات شدید تب به مفهوم خوب شدنش نیست، ثبات مدنظر ماست! این که ما با یک انتظاراتی وقتی که با عربستان رابطه ما خوب می شود و بازار بیاید پایین خوشحال شویم بگوییم «چه خوب!» این اوج ضعف بازار ماست و ضعف سیاست ماست. برای چه آقا اقتصاد مقاومتی را مطرح کردند؟ برای این که بازار ما و ارز ما و سیاست های اقتصادی و معیشت مردم با این شوک ها بالا و پایین نشود و گرنه شما دارید همه چیز را می بندید به این اخبار و انتظارات! این می شود یک اقتصاد بی ثبات! لذا این را من موفقیت نمی دانم. اصلا ببینید، این دقیقا چیزی است که الآن دشمن دنبالش است و رصد می کند. ما در جنگ اقتصادی هستیم، و در این جنگ اقتصادی، محکم ترین و کارآترین و بران ترین ابزار دشمن برای نابودی اقتصاد ما نرخ ارز است، این را خودشان در کتاب هایشان می گویند.

مجری: زمانی که قیمت ارز شد ۶۰ هزار تومان یکی از چهره های مطرح آمریکایی توییت زد که «قیمت ارز خیلی زودتر از آنچه ما فکر می کردیم به این نقطه رسید».

صمصامی: بحث این است که ما باور نکردیم در جنگ اقتصادی هستیم، ما در اقتصاد آرایش جنگی نگرفتیم، این دقیقا چیزی است که آنها می خواهند، ما با دست خودمان سیاست هایی را اجرا می کنیم که آن ها به دنبال تحققش در جامعه ما هستند!

من اشاره ای کنم به سیاست های اخیر بانک مرکزی که چقدر سیاست های متناقضی اجرا کرده است، و دقیقا این سیاست ها دنباله روی سیاست های قبلی است، یعنی هیچ تغییری در این سیاست ها اعمال نشده است. رئیس محترم بانک مرکزی عوض شد، چرا عوض شد؟ چون ارز بالا رفته بود، رئیس قبلی نمی توانست کنترل کند، گفتیم «شما بروید، و شما بیایید که می توانید کنترل کنید»! حالا چه اتفاقی افتاده است؟ ایشان اول گفتند «من یک نرخ اعلام می کنم، آن هم نرخ نیمایی ۲۸۵۰۰ است و اقتصاد فقط یک نرخ دارد و ۲۸۵۰۰ است».

مجری: چرا ۲۸۵۰۰ تومان؟ چرا ۲۹ یا ۲۷ نه؟ براساس چه معادله خاصی این است؟

صمصامی: بانک مرکزی هیچ معادله خاصی در این مورد ندارد!

مجری: ۴۲۰۰ همین گونه شد! البته بعدا یکی از همین آقایان اعلام کرد که یکی گفت «۴۲۰۰ و همین طوری تصویب شد».

صمصامی: این هم هیچ منطقی ندارد؛ به لحاظ محاسباتی می گویم!

مجری: مردم می گویند «وقتی ۲۸۵۰۰ است یعنی لابد تا همان صفر آخرش محاسبه شده است»!

صمصامی: چون سامانه نیما وجود داشته است متناسب با عرضه و تقاضا در یک جا ثابت کردند روی ۲۸۵۰۰ نگه داشتند وگرنه خودشان بالا و پایین می کردند.

مجری: پس شما می گویید مبنای مشخصی ندارد.

صمصامی: البته نرخ ۴۲۰۰ براساس محاسبات علمی که من انجام دادم اتفاقا نرخ درستی بود، محاسبات من ۴۳۰۰ بوده است، من از «عدد ۴۲۰۰» دفاع می کنم، مبنای محاسباتی دارد.

خب، گفت «من با این نرخ ۲۸۵۰۰ ارز را می دهم به همه صادرکننده ها.»، بعداز یک مدتی گفت «فروش ۲۰۰۰ دلار متوقف شود.»، که البته فروش ۲۰۰۰ دلار سیاست غلطی بود، چرا ما باید به مردم ۲۰۰۰ دلار بفروشیم؟ منطق چیست؟

مجری: چون اگر ما نفروشیم مردم می روند سراغ بازارهای غیررسمی تر و بازار بیشتر به هم می ریزد، به نظرم می رسد استدلال غلطی نیست.

صمصامی: مشکل همین جاست که آن بازارهای غیررسمی را به رسمیت می شناسیم!

مجری: اینجا یک بحثی مهمتر از اینکه ما به رسمیت بشناسیم یا نه اثرگذاری آن بازارهاست، این معادله ای است که پاسخش خیلی راحت نیست، من فکر نمی کنم مسئولین دولتی دوست داشته باشند به رسمیت بشناسند، این بدیهی است که یک حکمران و حاکم دوست ندارد بازار غیررسمی را به رسمیت بشناسد، اما وقتی می بیند آنجا می شود منشأ اثر و تعیین کننده، بالاخره مجبور است تا یک حدی به رسمیت بشناسد و براساس آنها تصمیم بگیرد.

صمصامی: نه من با این استدلال موافق نیستم به خاطر اینکه ما خودمان داریم این کار را می کنیم.

مجری: یعنی می گویید آنها اثرگذار نیستند ما داریم اثرگذارشان می کنیم؟!

صمصامی: بله، دقیقا! ما داریم به آن ها ضریب می دهیم، ما با سیاست های ارزی که اتخاذ کردیم آمدیم به آن بازار ضریب دادیم وگرنه وفق بند پ ماده ۲مکرر «قانون اصلاح مبارزه با قاچاق کالا و ارز» که مصوب ۲۰ فروردین ۱۴۰۱ است هرنوع معامله ارزی که طرفش بانک مرکزی و بانک ها و صرافی های مجاز نباشد قاچاق است، مثل مواد مخدر است که شما می خرید و می فروشید و قاچاق است! چطور می شود که ما اجازه می دهیم این فعالیت های قاچاق در اقتصاد رواج پیدا کند و راحت خرید و فروش کنند؟ و حتی به تبعیت از نرخی که آنها تعیین می کنند ما نرخ گذاری کالاهای خودمان را براساس آن انجام می دهیم؟ این معلوم است که وقتی ما آن را به رسمیت می شناسیم مردم به این ضریب می دهند، چون مردم می بینند که چنین بازاری مهم است.

آقایان گفتند «فروش ۲۰۰۰ دلار متوقف شود»، و بعد بازار مبادله ارز و طلا را راه اندازی کردند، نرخ ۴۰هزارتومانی در آن کشف شد، این چگونه کشف شده است؟ گفتند «خب بازار ۵۰هزار تومان است این ۱۰هزار تومان کمتر است، ۴۰هزار تومان»! مثلا اگر بازار ۳۰ هزار تومان بود این ۲۵ تومان مثلا کشف می شد! این که می گویم تبعیت می کند منظورم این است! بعد گفتند «اجازه می دهیم ۵۰۰۰ یورو مردم بخرند» و مردم صف کشیدند و شروع به خرید کردند! بعدتر گفتند «ما فقط ۲۸۵۰۰ را به کالاهای اساسی می دهیم»، پس بقیۀ کالاها چه می شوند؟! و گفتیم «صادرکننده باید ارز صادراتی را با نرخ ۴۰ هزار تومان وارد این بازار کند.»، یعنی ۲۸۵۰۰تومانی فقط برای کالاهای اساسی است که دولت باید از طریق درآمد های نفتی تأمین کند! ارز بقیه کالاهای وارداتی باید از صادرات غیرنفتی با دلار ۴۰ هزار تومانی تأمین شود، این یعنی شما ۴۰درصد گذاشتید روی قیمت ارز!! یعنی قیمت مواد اولیه تولید و کالاهای سرمایه ای و همه چیز افزایش پیدا می کند و این تورمی است که هنوز محقق نشده است و دارد می شود!!

مجری: یعنی شما مجوز افزایش ۴۰درصدی تورم را داده اید!

صمصامی: در سال مهار تورم شما علنا مجوز ۴۰درصد تورم را در سال گذشته داده اید، یعنی بذر تورم را در سال گذشته کاشتید و کم کم دارد نهالش سبز می شود، تا یکی دو ماه دیگر آثارش را در جامعه می گذارد.

مجری: به نظر شما هنوز آثارش را نگذاشته است؟

صمصامی: نه!

مجری: صحبت های شما، آقای دکتر، ترسناک است!

صمصامی: تمام صحبت هایی که این مدت ما خدمت شما رسیدیم دوباره پخش کنید و ببینید چقدرش محقق نشده است! ما زمانی که اینجا با آن نماینده محترم صحبت می کردیم که اگر این اتفاق بیفتد این اثر تورمی را خواهد داشت، می گفتیم «آقا، دارد ضبط می شود و مردم این برنامه را می بینند»، گفتند «خب، بله، ضبط شود»! من هم می گویم که ببینند! خب، این آثار تورمی بحث شما را که اتفاق افتاده است، چه کسی می خواهد پاسخ دهد؟! آقای نماینده، شما پاسخگو هستید؟! سیستم مسئولیتی ما به گونه ای است که اصلا کسی پاسخگو نیست.

خب، حالا من در ارتباط با نقش نقدینگی در تورم مثال بزنم، شما به آب پشت سد توجه کنید، اگر پایین سد کانال کشی کنید و این آب سد به زمین های مختلف و بخش صنعت و کشاورزی برود، وقتی این آب را رها کنید می رود در جاهای خودش و سازنده می شود، ولی چنانچه شما پشت این سد کانال کشی نکرده باشید همین طوری دریچه را بردارید این آب مخرب می شود. نقدینگی در اقتصاد ما این حکم را دارد، در شرایط موجود باید مدیریت شود. سیاست های ارزی ما مثل این می ماند که شما آب پشت سد را یک دفعه بکشید بدون اینکه کانال کشی پشتش داشته باشد، یعنی اینکه یک دفعه دلار در بازار می رود روی ۴۰ و ۶۰ هزار تومان و آثار تورمی شدیدی در جامعه خواهد داشت، لذا نقش نقدینگی این است. آنچه باعث هدایت نقدینگی می شود سیاست های درست ارزی است که در بازار دارایی ها یک ثبات نسبی ایجاد می کند، این یک نکته.

در ارتباط با افزایش نقدینگی خدمت شما بگویم، وقتی قیمت ها می رود بالا نقدینگی باید متناظر با این قیمت ها بالا برود و مبادلات را با قیمت جدید پشتیبانی کند یعنی اینکه وقتی خودرو و پراید شما ۱۰۰ میلیون است و برای خرید پراید ۱۰۰ میلیون نیاز دارید، وقتی از بانک وام می گیرید، ۴۰ میلیون می گیرید، اما وقتی پراید بشود ۴۰۰ میلیون با ۴۰ میلیون کار شما درست نمی شود، حتما باید ۲۰۰ میلیون وام بگیرید که کارتان راه بیفتد، این یعنی اینکه شما دارید از بانک ها وام می گیرید و بانک باید بیشتر به شما وام بدهد. خرید خانه ۱میلیاردی با ۳۰۰میلیون حل می شود ولی خانه ۴میلیاردی با یک میلیارد! این یعنی اینکه بانک ها باید بیشتر وام بدهند. وام دادن بانکها یعنی نقدینگی! الآن در اجزای منابع نقدینگی بیش از ۶۰درصد نقدینگی همین وام هایی است که بانک ها به مردم داده اند، این آمار رسمی بانک مرکزی است! الآن بیشتر هم شده، نزدیک ۷۰درصد شده است، حداقل دو سوم! با افزایش نرخ ارز، سرمایه در گردش واحدها با مشکل مواجه می شود، قبلا طرف با دلار ۲۸تومان کالایش را وارد می کرد، الآن باید با دلار ۴۰تومان وارد کند، خب، این ۴۰درصد نقدینگی بیشتری لازم دارد، الآن بخش قابل توجهی از رکود در بخش صنعت ما به خاطر کمبود نقدینگی است و عامل اصلی آن نرخ ارز است. وقتی نرخ ارز بالا برود هزینه های تولید را بالا می برد، لذا الآن خود نقدینگی در اقتصاد اصطلاحا می گویند «درون زا» شده است، یعنی عامل اصلی رشد نقدینگی تورم و عامل اصلی تورم هم نرخ ارز است، این واقعیتی است که دارد الآن اتفاق می افتد.

بنابراین هرچه نرخ بالا برود میزان نقدینگی هم افزایش پیدا می کند. بدهی بانک ها به بانک مرکزی در دی سال گذشته ۱۰۳درصد زیاد شده، یعنی دو برابر شده است. خب، بانک ها با کمبود نقدینگی مواجه می شوند، از بانک مرکزی می گیرند.

اگر بخواهیم غیر از این تحلیل کنیم آن وقت به سیاست گذار آدرس غلط می دهیم به جای آنکه برود روی ارز کنترل کند می گوید بهتر است نقدینگی را کنترل کنم مثلا آقای رئیس محترم سازمان برنامه و بودجه سال قبل گفت عامل اصلی تورم افزایش حقوق کارمندان است، یعنی چه که ما حقوق کارمندان را ببریم بالا و این باعث تورم می شود و دوباره سال دیگه باید حقوق آنها را ببریم بالا ما حقوق آن ها را ۱۰درصد می بریم بالا البته به جز کارگران! خب، حقوق کارمند را بردید بالا تورم چند درصد شد؟ ۴۷درصد شد و نتوانستید کنترل کنید.

مجری: اگر بگویند اگر بیشتر بالا می بردیم به جای ۴۷درصد، تورم می شد ۸۰درصد! این استدلال غلط است یا نه؟

صمصامی: این غلط است چون عامل اصلی تورم در کشورما این نبود. عامل اصلی افزایش های نرخ ارز بود. شما که دستمزد کمتری به مردم دادید، برای مردم قدرت خرید کمتری ایجاد کردید، اینها نباید می توانستند بروند در بازار دارایی وارد شوند، پس چطور نرخ ارز رفت بالا؟ چرا در بازار این اتفاق افتاد؟ پس نشان می دهد که تحلیل شما غلط بوده است! یعنی با یک تحلیل غلط خسارت سنگین به مردم وارد شد، چه کسی باید پاسخگو باشد؟ اینجا کسی هست که از او جواب بخواهیم؟ که شما با این تحلیل غلط می دانید چه خسارتی به مردم وارد کردید؟ تورم را که مهار نکردید، تورم نسبت به سال قبل چقدر تغییر کرده که شما حقوق را ۳۰ یا ۲۰درصد بالا برده اید؟

مجری: عصاره صحبت های شما تا این جا این است که نقدینگی علت اصلی تورم نیست. علت اصلی نرخ ارز است. باید این را کنترل کرد و ریل سیاست های ارزی ما از دولت احمدی نژاد تا روحانی و رئیسی تغییری نکرده است.

چه باید کرد آقای دکتر؟!

صمصامی: ببینید، کاری که باید انجام بدهیم یک مجموعه ۶بندی است که با هم مرتبط است. شما نمی توانید یک بند را انجام بدهید و یک بند را انجام ندهید، مثل چسب دوقلو باید هردو با هم ترکیب شوند تا بشود یک چسب قوی، یک قل تنهایی کار نمی کند، این شش بند چیست؟

اول اینکه ما فقط باید یک نرخ را در اقتصاد در نظر بگیریم که با یک منطق درست محاسبه شود. من محاسبه کردم. نمی خواهم اینجا نرخ را بگویم، ولی قطع یقین این نرخ کمتر از ۲۰ هزار تومان است. بنابراین تمام نرخ های دیگر مثل بازار مبادله و غیره، همه باید جمع شود.

مجری: می شود با دستور؟ مردم در این سال ها تجربه ای دارند، نمونه اش هم همین ارز۴۲۰۰ است.

صمصامی: عدم موفقیت به این دلیل است که ۶بند باهم اجرا نشد.

مجری: یعنی شما می گویید ارز۴۲۰۰یک قطعه ای از پازلی بود که خودش درست بود، بقیه اجزایش غلط بود.

صمصامی: نه؛ اگر آن آیین نامه ای که بانک مرکزی در ۲۰فروردین ۹۷ صادر کرد، مجموعه کاملش اجرا می شود مطلوب محقق می شد، آن را اجرا نکردند.

اما اینکه گفتید «دستوری»؛ خب، در مقابل دستوری نرخ «بازار» را داریم. ببینید اولا در ادبیات اقتصاد بحث کارآیی بازار مطرح است، ما در اقتصاد یک بازار داریم، و آن فقط بازار کارآ و رقابت کامل است. بازار رقابت کامل در دنیای واقع به ندرت پیدا می شود. پیدایش و تحول دانش اقتصاد کلان را ببینید. چرا دانش اقتصاد کلان مدرن ایجاد شد؟ برای اینکه می خواست بگوید بازار کارا نیست، شکست خورده و دولت باید بیاید در اقتصاد دخالت کند و دخالت دستوری هم بکند! پس اینکه دولت در زمانی که بازار کارایی ندارد باید مستقیما ورود کند، یک مبانی نظری بسیار جدی دارد.

من می خواهم بدانم بازار به لحاظ علمی کارآ هست؟ برای اینکه من این را باز کنم فقط سریع و گذرا اشاره می کنم. باید اجزای بازار را بشکافم. بازار یعنی عرضه و تقاضا. خب، عرضۀ بازار ارز آزاد از کجا تأمین می شود؟ یکی بحث قاچاقچی هاست، ارز دارند، می آیند در بازار می فروشند، صادرکننده غیرنفتی ماست، صادر می کند و ارز را به دولت نمی دهد و پیمان سپاری تعهد پیاده نمی کند می آید در این بازار می فروشد، دیگر اینکه بانک مرکزی خودش می آید ارز را در این بازار می فروشد، ارزهای خانگی در این بازار حضور دارند. اما تقاضای این ارز چیست؟ بخش قابل توجهی از آن قاچاق است، قاچاقچی از این بازار ارز را تأمین می کند. حداقل سالانه ۱۵ تا ۲۵ میلیارد دلار، ارز از این بازار باید تأمین شود برای کالای قاچاق. دیگری فرار سرمایه است، طرف می خواهد خانه اش را منتقل کند به کشورهای خارجی، ما سالانه حدود ۸ و ۹ در دو سه سال ۲۰ میلیارد فرار سرمایه به همین صورت داشتیم، این ارز از کجا می آید؟ از همین بازار می آید. ارز مسافری است، طرف می خواهد ارز ببرد در فلان کشورها تفریح کند، از بازار ارز تهیه می کند، بحث سفته بازی است، مردم می ترسند پول نقد نگه دارند می روند تبدیل به ارز می کنند، و نهایتا بحث تقاضای اخلالگران ارزی است، که آنها می آیند عمدا ارز بخرند که قیمت ارز در بازاربالا برود.

این ساختار به اصطلاح بازار ارز ماست. خب، سئوال من این است اگر ما بازار ارزمان همچنین شاکله ای و ساختاری دارد، آیا این شاکله و اجزا صلاحیت تعیین نرخ ارز را دارند که من با این ارز بروم کالای اساسی بخرم و در سفره مردم بگذارم؟ آیا این بازار این صلاحیت را دارد که برود یک نرخ ارز را تعیین کند که من با آن مواداولیه تولید کنم و کالای واسطه ای وارد کنم؟ این یک بازار مختل شده است! این بازار صلاحیت تعیین نرخ ارز ندارد.

لذا آن آقایانی که می گویند بسپارید به بازار، می گوییم کدام بازار؟ چه بازاری؟ این بازار، بازاری نیست که بتواند قیمت مناسب برای من کشف کند! چون بازاری نداریم لازم است طبق مبانی علمی دولت ورود کند، براساس یک سری ملاحظاتی یک نرخی را تعیین کند، تا هم تورم را کنترل کند و هم باعث رشد اقتصادی شود. پس سؤال این است که مکانیزم تعیین نرخ ارز ما باید چگونه باید باشد؟ آیای ما ارز را بسپاریم به بازار و بازار تعیین کند یا اینکه نه در شرایطی که ما بازار کارآ نداریم دولت مجبور است «با یک ملاحظاتی» نرخ را تعیین کند در همه جای دنیا که دراین شرایط قرار داشته اند دولت این کار را می کرده است.

دوم پیمان سپاری ارزی؛ صادرکننده ملزم است که ارز را وارد سیستم کند. یعنی چه که صادرکننده صادر می کند، از امکانات اقتصادی استفاده می کند، به واسطه افزایش قیمت ارز هزینه ها را به مردم تحمیل می کند و وقتی که ارز باید صرف شکوفایی اقتصاد بشود نمی آید هزینه کند؟ می برد برای خودش استفاده می کند؟ پسته یک دفعه می شود کیلویی ۸۰۰هزار تومان؛ صادرکننده پسته، پسته را صادر می کند، در اقتصاد ارز را وارد کشور نمی کند؟ خب، اینگونه صادراتی نمی خواهیم! صادرکننده ای که ارز را وارد کشور نکند نمی خواهیم! این مدل صادرکننده حتی بهتر است اصلا صادر نکند که حداقل مردم داخل کشور خودمان از پسته ارزان استفاده کنند. این چه صادراتی است که ارز وارد کشور نمی شود؟ دولت قدرتش را دارد و باید الزام کند که ارز را وارد کنند.

کنترل شدید مصارف ارزی است، اینکه دولت اجازه ندهد ارز را به هرکسی بدهند، مثل کاری که در ۴۲۰۰ اتفاق افتاد. چرا ۴۲۰۰ شکست خورد؟ به خاطر اینکه شما ارز ۴۲۰۰ را به همه دادید، به موز دادید، به چیزهای ابتدایی که اصلا ضروری نیست و در داخل اقتصاد تولید می شود دادید، این غلط است. شما ارز را باید اولویت بندی کنید، مواد اولیه تولید و صنعت و کالاهای سرمایه ای آن ها را باید بدهید و قطعا با قاچاق کالا باید مبارزه کنید و باید به انواع واردات کالا نظمی بدهید. دلیلی ندارد هر کالایی را وارد کنید، از دسته بیل گرفته تا فلان، ارز کمیاب را اختصاص بدهید، به این کالاهای غیرضرور! خب، اینکه می گویم قطعا ما در شرایط جنگ اقتصادی هستیم اما آرایش جنگی به خود نگرفته ایم به این خاطر است.

چهارم برخورد شدید امنیتی با بازار قاچاق ارز است. ما یک زمانی قانون نداشتیم ولی الآن قانون داریم. آقای قانونگذار! شما یا قانون نگذار یا وقتی که می گذارید اجرا کنید و قانون مدار باشید. عرض کردم بند پ ماده دوم مکرر قانون اصلاح قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب ۲۰فروردین ۱۴۰۱ مجلس مصوب و ابلاغ کرد. خب، چرا در سبزه میدان یا چهارراه استانبول باید ارز بخرند و بفروشند؟ این بازار آزاد یعنی چه؟ دولت نه تنها با آن مبارزه نمی کند بلکه از نرخش تبعیت می کند! می آید در بازار مبادله دلار را می کند ۴۰هزار تومان، این چه مبارزه با قاچاقی است و چه اجرای قانونی است؟ طبیعی است وقتی شما این کار را انجام می دهید این بازار قدرت می گیرد.

پنجم سامان دهی صرافی ها است. یکی از عوامل اختلال زا در بازار ارز برخی صرافی ها هستند. شما بررسی کنید جزئیات همین ارزهایی را که صرافی ها به مردم می فروشند. باید صرافی های این مدلی تعطیل شوند.

مجری: خب، فروش ارز بالاخره باید در چه مکانیزمی انجام شود؟

صمصامی: مکانیزم بانک مرکزی و بانک ها.

مجری: شما می گویید صرافی باید کلا تعطیل شود؟

صمصامی: بله صرافی هایی که اینگونه عمل می کنند باید تعطیل شوند. چند صرافی کارآ و مفید را نگه می داریم برای کارهای اساسی و ضروری خودمان و نیازهای ضروری، بقیه صرافی ها تعطیل! این در بازار ارز ما اخلال ایجاد می کند.

و مورد آخر که فوق العاده مهم است این سیاست ها اجرایی نمی شود مگر اینکه ما بتوانیم بسته سیاست های رسانه ای و فضای مجازی را اجرا کنیم. اگر این سیاست اجرا شود قطعا بورس ما تحت تأثیر قرار می گیرد. یعنی شما نرخ ارز را بیاورید پایین، قطعا بورس خراب می شود. چرا بورس می رود بالا؟ به خاطر ارز می رود بالا. بورس هم می رود بالا و اکثریت را بدبخت می کند، و یک عده ای را خوشبخت می کند.

مجری: در یک هفته اخیر اینگونه نبوده است، بورس رکورد قبلش را فتح کرد ولی ارز نسبتا ثبات داشت.

صمصامی: شما در بورس نگاه کنید بورس کی یک دفعه رفته است بالا؟ وقتی دلار می رود بالا بورس هم می رود بالا. شما شک نکنید، چون قیمت کالاهای بورسی افزایش پیدا می کند سودآوری می رود بالا و سهامشان هم می رود بالا. شما اگر این سیاست را اجرا کنید قطعا روی بورس تأثیر دارد. شک نکنید وقتی بخواهید این سیاست را اجرا کنید دوباره همین نکاتی که جنابعالی فرمودید که سیاست دستوری و اقتصاد فلان و ارز ۴۲۰۰ این داستان ها شروع می شود! یک موج حمله شدیدی روی این سیاست اجرا می شود، به خاطر همین نه بانک مرکزی تنها قادر است این سیاست ها را اجرا کند نه خود دولت به تنهایی قادر است که این سیاست ها را اجرا کند، الآن خود مجلسی ها چند فرقه اند، یک فرقه ای به شدت مخالف این سیاست ها هستند، رهبری در رأس و قوه مقننه وقوه قضاییه وقوه مجریه، اینها باید باهم هماهنگ باشند.

مجری: در بحث سیاست کلان، بالاخره رهبری بارها در بحث مهارتورم و افزایش ارزش پول ملی صحبت کردند و همین امسال تأکید کردند. البته هر سال می گویند، آن بحثی که شما گفتید چیزی که من متوجه شدم در دولت و مجلس مشکل بیشتری وجود دارد، چون مجلس نظرات بسیار متکثری دارد. دراین باره الآن در خود مجلس چند طیف هست، در دولت هم همین طور است، یعنی نگاه اقتصادی دولت هم یکی نیست، افراد مختلف نگاه متفاوتی دارند، اینجا را عرض می کنم که چه کسی باید آن فرمان واحد را به دست بگیرد؟

صمصامی: ببینید، فرمان واحد در اختیار ریاست جمهور است، چون قوه مجریه ریاستش به عهده ریاست محترم جمهوری است. ریاست محترم جمهوری باید این را خوب بفهمد و درک کند که در شرایط موجود تنها راه نجات اقتصاد ایران و تنها راه مبارزه با بحث تورم و رشد تولید اجرای این پکیج سیاستی است.

محال است بدون اجرای این سیاست ها ما بخواهیم کنترل تورم کنیم! اتفاق نمی افتد اصلا! من با قاطعیت می گویم کنترل تورم قطعا اتفاق نمی افتد و ما شاهد همین روال هستیم، در ده سال گذشته شاهد بوده ایم و خدای نکرده در ده سال آینده هم خواهیم بود، اگر اینها اجرا نشود.

انتهای پیام/