خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: بعد از قرآن کریم، حدیث دومین منبع و سند دین شناسی و تعیین کننده راه سعادت انسان ها است. تکیه بر این منبع حیات بخش در برخی حوزه های دین پژوهی همچون فقه و بخشهایی از اخلاق بیشتر و گسترده تر است؛ زیرا اصول این دانشها در قرآن به اجمال و اشاره آمده و تفصیل آن را باید در حدیث یافت.

حضرت آیت الله خامنه ای همواره در ابتدای درس خارج فقه خود که تا پیش از کرونا، چندین سال منظم برگزار گردید به قرائت و تبیین و شرح یک حدیث می پرداختند.احادیثی که با مضامین اخلاقی و اجتماعی و قابل استفاده برای عموم جامعه است و شرح حضرت آیت الله خامنه ای بر احادیث نیز حاوی نکات نو و کاربردی در سبک زندگی اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای جلسه درس خارج فقه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۷ با استناد به روایتی از امام علی (ع) به شرح حدیث اشتد علی الظالم و خذ علیه می پردازند که در ادامه صوت و متن این جلسه تقدیم مخاطبان می شود:

اخبرنا محمد بن محمد قال: اخبرنا ابو الحسن احمد بن محمد بن الحسن بن الولید قال: حدثنی ابی، عن محمد بن الحسن الصفار، عن احمد بن محمد بن عیسی، عن الحسن بن محبوب، عن ابی ایوب الخزاز، عن ابی حمزة الثمالی (رحمه الله)، عن ابی جعفر الباقر محمد بن علی (علیه السلام) قال سمعته یقول: … و اربع من کن فیه من المؤمنین اسکنه الله فی اعلیٰ علیین فی غرف فی محل الشرف کل الشرف من آوی الیتیم و نظر له فکان له ابا و من رحم الضعیف و اعانه و کفاه و من انفق علی والدیه و رفق بهما و برهما و لم یحزنهما و لم یخرق لمملوکه و اعانه علی ما یکلفه و لم یستسعه فیما لا یطیق .(۱)

و اربع من کن فیه من المؤمنین اسکنه الله فی اعلیٰ علیین فی غرف فی محل الشرف کل الشرف:

فقره ی قبلی این روایت را در جلسه ی قبل خواندیم؛ این فقره ی بعدی است که از حضرت ابی جعفر، امام باقر (علیه الصلاة و السلام) است. می فرماید هر کسی از مؤمنین که دارای این چهار خصوصیت باشد خداوند او را در برترین مراتب مرتفع بهشتی و مرکز قرب الهی جا می دهد که شرف واقعی هم آنجا است؛ در غرفه هایی که مرکز و محل شرافت است؛ شرافت کامل. این خصوصیات چهارگانه این جور است و این ثواب و اجر کسی است که این چهار خصوصیت را داشته باشد. حالا این چهار خصوصیت چیست؟

من آوی الیتیم و نظر له فکان له ابا

این اولی است؛ ببینید چطور ناگهان [حدیث] از عبادات و ذکر و دعا و مانند اینها منصرف می شود به یک مسئله ی اجتماعی، یک مسئله ی انسانی؛ ضعیفی را شما پناه بدهید؛ آوی، [یعنی] پناه دادن؛ به یتیمی که بی پناه است، پناه بدهید، مثل پدر با او رفتار کنید؛ این یک خصوصیت.

و من رحم الضعیف و اعانه و کفاه

این هم باز یک خصوصیت دیگر: کسی که فرد ضعیف را مورد ترحم قرار بدهد و به او کمک کند و او را کفایت کند. بیشتر ابتلائات جوامع بشری از اول دنیا تا امروز عبارت است از پامال شدن ضعفا؛ الان هم همین جور است؛ الان هم از گرفتاری های مهم بشر در جوامع مختلف [همین است]. پناه میبریم به خدا، در جامعه ی ما هم در مواردی همین جور است که ضعفا پامال می شوند؛ آن کسی که قوی است، آن کسی که دارای قدرت روحی یا قدرت مالی یا قدرت مقامی است، از معرکه های اجتماعی و از این زد و خوردی که در اجتماع به طور طبیعی وجود دارد، خود را سالم نجات می دهد اما ضعیف زیر پا له می شود؛ ضعفا زیر پا له می شوند. اگر چنانچه کسی تصمیم بگیرد و این را تکلیف خود قرار بدهد که به ضعفا مهربانی کند، ترحم کند، به آنها کمک کند، سینه سپر کند برای ضعفا، به خاطر ضعفا، یکی از این خصلت ها را دارا است؛ [یعنی یکی] از این چهار خصلتی را که انسان را در اعلیٰ علیین قرار می دهد دارا است.

البته توجه داشته باشیم، این فضیلت هم مثل فضائل دیگر، مدعیانی دارد که به زبان میگویند [اما] در عمل هیچ غلطی نمی کنند؛ مثل این قدرتهای بزرگ. این که بحث حقوق بشر و مانند این حرف ها را ذکر می کنند، معنایش همین است دیگر، یعنی می خواهند از ضعفا حمایت کنند؛ اما درست صددرصد در نقطه ی مقابل این قرار دارند؛ نه فقط از ضعفا حمایت نمی کنند، بلکه آنجایی که منافعشان ایجاب بکند، ضعفا را لگد هم می کنند، زیرپایشان له هم می کنند و در خدمت و در کنار اقویا قرار می گیرند. الان شما ملاحظه کنید، اغلب این دولتها و این قدرتها، یک جایی اختلافی بین آمریکا و یکی دیگر باشد، طرف آمریکا را می گیرند چون او قوی تر است. بنابراین این خصلتی است که اگر در عمل اتفاق بیفتد و واقعا و به معنای واقعی کلمه اگر چنین چیزی باشد، انسان در اعلیٰ علیین قرار می گیرد.

و من انفق علی والدیه و رفق بهما و برهما و لم یحزنهما

سومی این است که پدر و مادر را محزون نکند، اندوهگین نکند؛ [رفتار با] پدر و مادر خیلی مهم است. خیلی از شماها جوانید، بحمدالله پدر و مادر هم دارید؛ قدر پدر و مادرها را بدانید و غنیمت بشمرید ثواب الهی را که در خدمت به آنها، به شما وعده داده شده است. این یکی از آن [خصوصیات] است؛ [مثلا] پول دارد، برای پدر و مادرش خرج می کند، با آنها مهربانی و رفق و ملایمت به خرج می دهد، به آنها نیکی می کند و آنها را اندوهگین نمی کند.

و لم یخرق لمملوکه و اعانه علی ما یکلفه و لم یستسعه فیما لا یطیق

[خصوصیت] چهارم: سخت گیری نمی کند نسبت به مملوک و برده ی خود. حالا آن روزی که برده بود، [نسبت به] برده، اما برده خصوصیتی ندارد؛ [منظور] خدمتکار، زیردست یا آن کسی است که با دستور شما کار می کند. نسبت به آنها سخت گیری نکردن؛ اگر دارد جارو می کند، یک وقت هم جارو را از دستش بگیر شما، کمک کن به او و خودت جارو کن؛ کاری را که به عهده ی او است، تکلیف او است، شما انجام بده. او را در کارهایی که طاقت ندارد و نمی تواند؛ مجبور نکند، وادار نکند، اصرار نکند.

۱) امالی طوسی، مجلس هفتم، ص ۱۹۰؛ «ابوحمزه ثمالی می گوید شنیدم که امام باقر (علیه السلام) می فرمود: … و چهار چیز است که در هر کس از مؤمنان باشد، خداوند او را در اعلیٰ علیین، درون اتاق هایی به جایگاهی سراسر شرف سکنا دهد: هر کس که یتیمی را پناه دهد و به او چون پدری [مهربانانه] بنگرد، و کسی که بر ناتوان ببخشاید و او را یاری کرده و کفایتش نماید، و کسی که بر پدر و مادرش انفاق کند و با آنان به نیکی و مهربانی رفتار کند و آنان را از خود ناراحت نسازد، و آن کس که به زیردستان خود مدارا کرده و او را بر آنچه به عهده اش گذاشته یاری کند و او را در آنچه توانایی ندارد به زحمت نیندازد.»