صراط مستقیم در نظریات خداوند در کتاب قرآن و نظریات چهاره معصوم سلام الله علیهم

و اعلموا أن مجازکم علی الصراط و مزالق دحضه و أهاویل زلله و تارات أهواله .

بدانید که گذر شما از صراط است و از لغزشگاههای آن و هراسهای لغزیدنهایش و وحشتهای متناوبش .

( نهج البلاغة : الخطبة ۸۳ )

صراط مستقیم :

الیمین و الشمال مضلة و الطریق الوسطی هی الجادة .

علیها باقی الکتاب و آثار النبوة

و منها منفذ السنة و إلیها مصیر العاقبة .

راست و چپ گمراهی است و راه وسط همان راه اصلی است .

کتاب خدا و سنت پیامبر به آن راهنماست

و رسیدن به سنت و عاقبت نیکو از این راه میسر است .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۶ )

و أخذوا یمینا و شمالا ظعنا فی مسالک الغی و ترکا لمذاهب الرشد .

از راست و چپ، راههای گمراهی را پیش گرفتند و راههای مستقیم ( هدایت ) را رها کردند .

( نهج البلاغة : الخطبة ۱۵۰ )

امام علی علیه السلام در توصیف ائمه علیهم السلام فرمود :

بمنزلة الأدلة فی الفلوات .

من أخذ القصد حمدوا إلیه طریقه و بشروه بالنجاة

و من أخذ یمینا و شمالا ذموا إلیه الطریق و حذروه من الهلکة .

آنان به منزله راهنمایان بیابانها هستند .

هرکه راه راست را در پیش گیرد، او را به رفتن آن راه تشویق و ستایش می کنند و نوید نجات به وی می دهند

و هرکه را به راست و چپ منحرف شود ، از کج راهه ای که در پیش گرفته نکوهش می کنند و او را از هلاکت بر حذر می دارند .

( نهج البلاغة : الخطبة ۲۲۲ )

إن الناس أخذوا یمینا و شمالا، و إنا و شیعتنا هدینا الصراط المستقیم .

مردم به چپ و راست منحرف شدند ، اما ما و شیعیانمان به صراط مستقیم هدایت شدیم .

( الکافی : ۲/۲۴۶/۵ )

معنای صراط مستقیم :

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره آیه « ما را به صراط مستقیم هدایت فرما » ( الفاتحة : ۶، ۷ ) فرمود :

« إهدنا» أرشدنا ، « الصراط المستقیم » یعنی دین الإسلام؛

لأن کل دین غیر الإسلام فلیس بمستقیم ؛الذی لیس فیه التوحید .

« صراط الذین أنعمت علیهم » یعنی به النبیین و المؤمنین الذین أنعم الله علیهم بالإسلام و النبوة ،

« غیر المغضوب علیهم » یقول : أرشدنا غیر دین هؤلاء الذین غضبت علیهم و هم الیهود « و لا الضالین » و هم النصاری .

« اهدنا » یعنی ما را رهنمون شو « صراط مستقیم » یعنی دین اسلام ؛

زیرا هیچ دینی جز اسلام راست و مستقیم نیست ؛ چون توحید و یگانه پرستی در آن نیست.

« صراط کسانی که نعمتشان دادی » یعنی پیامبران و مؤمنان که خداوند نعمت اسلام و نبوت را ارزانیشان داشت ،

« نه غضب شدگان » می فرماید : مارا به غیر دین آنان که بر ایشان خشم گرفته ای یعنی یهود راهنمایی فرما « و نه گمراهان » یعنی نصارا .

( الدر المنثور : ۱/۲۵ )

امام زین العابدین علیه السلام :

أنا صراط الله المستقیم و عروته الوثقی التی لا انفصام لها .

منم صراط مستقیم خدا و محکمترین دستگیره او که ناگسستنی است .

( بحار الأنوار : ۸/۷۰/۱۹ )

نحن الصراط المستقیم و نحن عیبة علمه .

ماییم صراط مستقیم و ما صندوق علم او هستیم .

( معانی الأخبار : ۳۵/۵ )

امام صادق علیه السلام درباره معنای صراط فرمود :

هو الطریق إلی معرفة الله عز و جل

و هما صراطان : صراط فی الدنیا و صراط فی الآخرة .

فأما الصراط الذی فی الدنیا فهو الإمام المفروض الطاعة.

من عرفه فی الدنیا و اقتدی بهداه ، مر علی الصراط الذی هو جسر جهنم فی الآخرة .

آن راه شناخت خداوند عز و جل است

و دو صراط وجود دارد : صراطی در دنیاست و صراطی در آخرت .

صراط دنیا همان امامی است که اطاعتش واجب است .

هرکه در دنیا او را بشناسد و از راهنماییهایش پیروی کند ، از صراط آخرت که پلی است بر روی دوزخ بگذرد .

( بحار الأنوار : ۲۴/ ۱۱/۳ )

الصراط المستقیم ، أمیر المؤمنین علی علیه السلام .

صراط مستقیم ، امیر المؤمنین علی علیه السلام است .

( معانی الأخبار : ۳۲/۲ )

امام صادق علیه السلام درباره آیه « ما را به صراط مستقیم هدایت فرما » ( الفاتحة : ۶ ) فرمود :

أرشدنا الصراط المستقیم ،

أرشدنا للزوم الطریق المؤدی إلی محبتک و المبلغ إلی جنتک ،

من أن نتبع أهواءنا فنعطب .

یعنی ما را به راه راست رهنمون شو،

مارا به پیمودن راهی که به محبت تو می انجامد و به بهشتت می رساند رهنمون شو؛

تا از هواهای نفس خود پیروی نکنیم و به هلاکت نیفتیم .

( بحار الأنوار : ۴۷/۲۳۸/۲۳ )

التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام درباره آیه « ما را به صراط مستقیم هدایت فرما » ( الفاتحة : ۶ ) فرمود : آدمی می گوید :

أدم لنا توفیقک الذی به أطعناک فی ماضی أیامنا حتی نطیعک کذلک فی مستقبل أعمارنا .

الصراط المستقیم هو صراطان : صراط فی الدنیا و صراط فی الآخرة.

فأما الصراط المستقیم فی الدنیا ، فهو ما قصر عن الغلو و ارتفع عن التقصیر و استقام فلم یعدل إلی شیء من الباطل

و أما الطریق الآخر ، فهو طریق المؤمنین إلی الجنة الذی هو مستقیم .

آن توفیقی را که عطایمان کردی تا در ایام گذشته عمر خود طاعتت کنیم بر ما ادامه بده تا در ایام مانده عمر خود نیز طاعتت کنیم .

صراط مستقیم دو گونه است : صراطی در دنیا و صراطی در آخرت .

صراط مستقیم در دنیا ، همان راهی است که از افراط و تفریط به دور است . راه میانه است و به سوی باطل کمترین انحرافی ندارد

و صراط آخرت ، همان راه مؤمنان به سوی بهشت است که راهی است مستقیم .

( التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام : ۴۴ / ۲۰ )

ویژگی صراط :

الصراط ، أدق من الشعرة و أحد من السیف .

صراط ، باریک تر از مو و تیزتر از شمشیر است .

( بحار الأنوار : ۸/ ۶۵/۲ )

إن علی جهنم ، جسرا أدق من الشعر و أحد من السیف .

بر روی جهنم ، پلی است که از مو باریک تر و از شمشیر تیزتر است .

( کنز العمال : ۳۹۰۳۶ )

الصراط ، أدق من الشعر و من حد السیف .

صراط ، از مو و از لبه شمشیر باریک تر است .

( بحار الأنوار : ۸/۶۴/۱ )

آنچه موجب پایداری بر صراط است .

أثبتکم قدما علی الصراط ، أشدکم حبا لأهل بیتی .

پایدارترین شما بر صراط ، کسی است که محبتش به اهل بیت من بیشتر باشد .

( فضائل الشیعة : ۴۸/۳ )

یا علی ! إذا کان یوم القیامة أقعد أنا و أنت و جبرئیل علی الصراط

فلا یجوز علی الصراط ، إلا من کانت معه براءة بولایتک .

ای علی! چون روز قیامت شود ، من و تو و جبرئیل بر صراط می نشینیم

و هیچ کس از صراط نخواهد گذشت، مگر این که جواز ولایت تو را با خود داشته باشد .

( بحار الأنوار : ۸/۷۰/۱۹ )

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمود :

ما ثبت حبک فی قلب امرئ مؤمن؛

فزلت به قدمه علی الصراط، إلا ثبت له قدم ؛

حتی أدخله الله بحبک الجنة .

محبت تو در دل هیچ مؤمنی جای نگرفت ؛

مگر این که هرگاه پایش بر صراط بلغزد ، گام دیگرش استوار شود،

تا آن که [ سرانجام ] خداوند به سبب محبتش به تو او را به بهشت در آورد .

( فضائل الشیعة : ۴۸/۴ )

پلهای صراط :

. . . ثم یوضع علیها [ أی علی جهنم ]الصراط···

علیها ثلاث قناطر:

فأما واحدة فعلیها الأمانة و الرحم و أما ثانیها فعلیها الصلاة و أما الثالثة فعلیها عدل رب العالمین لا إله غیره .

··· آن گاه، صراط [ بر روی جهنم ] گذاشته می شود . . .

روی آن سه پل قرار دارد :

روی یکی از آن ها امانتداری و خویشاوندی جای دارد ، روی دومی نماز و روی سومی عدالت پروردگار جهانیان که خدایی جز او نیست .

( بحار الأنوار : ۸/۶۵/۲ )

امام صادق علیه السلام درباره آیه « همانا پروردگار تو سخت در کمین است » ( الفجر : ۱۴ ) فرمود :

قنطرة علی الصراط لا یجوزها عبد بمظلمة .

[ کمینگاه ] پلی است بر روی صراط که هر بنده ای مظلمه ای به گردن داشته باشد ، نمی تواند از آن بگذرد .

( ثواب الأعمال : ۳۲۱/۲ )

گروههای مردم در گذشتن از صراط :

و الناس علی الصراط ، فمتعلق بید و تزول قدم و یستمسک بقدم .

و مردم بر صراط ، برخی با دست آویزانند ، بعضی پای لغزان و برخی پابرجا .

( بحار الأنوار : ۸/۶۵/۲ )

و الناس علیه کالبرق و کطرفة العین و کأجاود الخیل و الرکاب و شدا علی الأقدام .

فناج مسلم و مخدوش مرسل و مطروح فیها .

در عبور از صراط ، برخی از مردم چون برق می گذرند ، برخی چون چشم به هم زدنی ، برخی مانند اسبان و شتران تندرو و برخی مانند افراد پای بسته .

پس عده ای حتما نجات می یابند و عده ای زخمی و خونی به آهستگی می گذرند و عده ای در آن ( دوزخ ) می افتند .

( کنز العمال : ۳۹۰۳۴ )

فمنهم من یمضی علیه کلمح البرق و منهم من یمضی علیه کمر الریح

و منهم من یعطی نورا إلی موضع قدمیه و منهم من یحبو حبوا

و تأخذ النار منه بذنوب أصابها .

عده ای از صراط همچون برق می گذرند و عده ای همچون باد

و به عده ای نوری داده می شود که جلوی پایشان را روشن می بینند

و عده ای چهار دست و پا می گذرند و به سبب گناهانی که کرده اند ، آتش قسمتی از آنها را فرا می گیرد .

( کنز العمال : ۳۹۰۳۶ )

أسبغ الوضوء ؛ تمر علی الصراط مر السحاب .

وضو را کامل بگیر ؛ تا از صراط همچون ابر بگذری .

( بحار الأنوار : ۷۶/۴/۸ )

موسی علیه السلام در مناجات گفت :

إلهی ! ما جزاء من تلا حکمتک سرا و جهرا ؟

قال : یا موسی ! یمر علی الصراط کالبرق .

بار خدایا ! پاداش کسی که حکمت تو را آشکارا و پنهانی تلاوت کند چیست؟

فرمود : ای موسی ! از صراط همچون برق می گذرد .

( بحار الأنوار : ۹۲/۱۹۷/۳ )