عوامل و موانع آرامش روحی از نگاه امام علی (ع)
به گزارش مشرق، سخنان زیبا و حکمت آمیز باعث پاکی و صفای روح می شود خصوصا این که صاحب سخن، انسانی کامل و مظهر اسم اعظم و جمال و جلال الهی باشد. کسی که در وصف کلام و خطبه های او این چنین گفته شده است، «ابن ابی الحدید» عالم سنی شارح نهج البلاغه در وصف خطبه ۲۲۱ امام علی (ع) می گوید: «سزاوار است تمام فصحای عرب اجتماع کنند و این خطبه بر آنها خوانده شود و به جهت عظمت آن برای آفریدگار سجده کنند. من به کسی که به همه امت ها سوگند می خورد، قسم یاد می کنم که در طول پنجاه سال از عمرم بیش از هزار بار این خطبه را خوانده ام و هیچ زمان نبوده که به هنگام تلاوت این خطبه در من اثری از خوف و پند و موعظه و لرزش در اندام من حاصل نشود. آیا این اثر خاص برای عقیده مخصوص من درباره آن حضرت است، یا نیت صالح و یقین ثابت و اخلاص محض گوینده این کلام است.»[۱]
در این مقاله گلچینی از بوستان کلام ولی مطلق، امیر بیان، امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در مورد موانع و عوامل کسب آرامش روحی مورد دقت و تأمل قرار می دهیم.
۱- در دل با خدا نه غیر خدا
مشکلات خود را آشکار کردن و شکوه و گلایه و آه و ناله نزد دیگران ذلت و خواری به همراه دارد. اینچنین اخلاقی و روحیه ای افکار منفی را در ذهن فرد پرورش می دهد و باعث سلب آرامش می شود. ناظر به این مطلب امام علی علیه السلام می فرمایند: «أزری بنفسه من استشعر الطمع، و رضی بالذل من کشف عن ضره، و هانت علیه نفسه من أمر علیها لسانه؛[۲] آنکه جان را با طمع ورزی بپوشاند خود را خوار ساخته و هر که پریشان حالی و مشکلات خویش را با دیگران در میان نهد، تن به ذلت داده است و کسی که زبانش بر او فرمان راند و حاکم شود، خود را بی ارزش کرده است.»
کسی که سفره دل خویش را نزد این وآن باز کند و مشکلات خود را فاش کند رضایت به ذلت خود داده است. امام علی علیه السلام در نامه خود به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید: «غم و اندوه خود را در پیشگاه خداوند مطرح کن تا غم های تو را برطرف کند و در مشکلات تو را یاری رساند.»[۳] روشن است که سخن گفتن با کسی که خالق و رازق و عاشق بندگان است و مشتاق است که بندگانش با او سخن گویند و از او کمک بخواهند تا از این قدرت بی پایان خود برای یاری رساندن به آنها استفاده کند، غم و اندوه را از انسان دور و او را امیدوار و شاد می کند. دعا و نیایش باعث می شود که افراد خوش بینانه احساس کنند بر وقایع آینده کنترل بیشتری دارند و این اعتقاد موجب افزایش اعتمادبه نفس، عزت نفس و احساس هدفمندی در آنها می شود و این حس خوب و مثبت و آرامش روحی گامی است برای پیشرفت و موفقیت و خوشبختی …
۲- قبول کردن واقعیت و بی تابی نکردن
تمام حوادث تلخ و شیرین، همچون پله هایی متشکل از سنگ های سیاه و سفید، برای بالا رفتن و به کمال رسیدن است از این رو برای صعود کردن باید بدون توجه به رنگ پله ها، به سرعت از آن گذشت. چه زیبا امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «از بی تابی کردن بپرهیز که آن امید را قطع می کند و کار را به ضعف می کشاند و اندوه به بار می آورد. بدان که دو راه نجات بیشتر نیست: یا مشکلی چاره دارد که باید چاره اندیشی کرد و یا چاره ندارد که در آن صورت باید شکیبایی ورزید.»[۴]
مشکلات و تلخی ها را باید به عنوان یک واقعیت قبول کرد وگرنه دچار فکر و خیال و آشفتگی روانی می شویم؛ به همین دلیل خداوند متعال از تأسف خوردن نهی کرده است «لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم و الله لا یحب کل مختال فخور؛[۵] تا بر آنچه از دست دادید، تأسف نخورید و به آنچه به شما داده شد،(سرمستانه) شادمانی نکنید و خداوندهیچ متکبر فخرفروشی را دوست ندارد.»
۳- گمان و برداشت نیک
امام علی علیه السلام می فرماید: «حسن الظن راحة القلب؛[۶] گمان نیک، خوش بینی (فکر مثبت) باعث آرامش قلب است» و همچنین «حسن الظن یخفف الهم و ینجی من تقلد الإثم؛[۷] گمان نیک اندوه را می کاهد و از افتادن در بند گناه می رهاند.» البته ناگفته نماند باید مواظب باشیم و حساسیت شرایط زمان و مکان را در نظر بگیریم همه جا نمی شود حسن ظن داشته باشیم.
۴-تلاش در رفع نیاز مردم
تلاش در جهت رفع نیاز و گرفتاری مردم به هر طریقی اعم از جانی، مالی، لسانی، قطعا حس خوبی به انسان دست می دهد. چون کمک کردن تجلی رابطه انسان ها با یکدیگر است و این حس خوب انسان ها نتیجه اش خوشبختی است. امام علی علیه السلام می فرمایند: «من کمال السعادة السعی فی صلاح الجمهور؛ کوشش در راه اصلاح عموم مردم، از کمال خوشبختی است.[۸]
۵- تغییر کردن و نو شدن
سعی کنیم خود را با تلاش کردن و رقابت مثبت تغییر دهیم، به اصطلاح نو بشویم و امروز با فردا متفاوت باشیم؛ چون کوتاهی در فعالیت ها و انجام تکالیف موجب می شود فرد به اهدافش نرسد و آرزوهایش محقق نشود، نتیجه اش می شود احساس ناتوانی بی لیاقتی و اندوه و ناامیدی و این یعنی یک حس منفی و بد. امام علی علیه السلام می فرمایند: «من قصر فی العمل ابتلی بالهم؛[۹] کسی که در انجام تکالیف و فعالیت های خویش کوتاهی کند به اندوه و افسردگی گرفتار می شود.»
۶- صله رحم (ارتباط و دیدار با خویشاوندان)
امام علی علیه السلام درمورد اثرات مثبت رابطه با خویشاوندان می فرمایند: خویشاوندان انسان، بزرگ ترین گروهی هستند که از او حمایت می کنند و اضطراب و ناراحتی او را می زدایند و به هنگام مصیبت ها نسبت به او پرعاطفه ترین مردم هستند. [۱۰]
۷- کلام حکمت آمیز و زیبا طلب کنید
امام علی علیه السلام می فرماید: «إن هذه القلوب تمل کما تمل الأبدان فابتغوا لها طرائف الحکم؛[۱۱] همانا این دل ها همانند بدن ها خسته و افسرده می شوند، پس برای شادابی دل ها سخنان حکمت آمیز و جالب بجویید.» همان طور که بعد از کار و تلاش خسته می شویم و با استراحت و تغذیه مناسب به جسمت صفا و طراوت می بخشیم، روح انسان هم این چنین است، نیاز به تغذیه و تقویت مناسب برای شارژ شدن دارد تا آرامش و حس خوب را کسب کند و از آنجایی که انسان فطرتا همیشه طالب زیبایی و جویای حقیقت است، طبیعی است که با شنیدن سخنان زیبای حکمت آمیز حساس لذت و شادابی به او دست می دهد.
نتیجه: حس خوب و آرامش در زندگی، حقیقت مطلوبی است که اسلام آن را ستوده است و راه هایی برای رسیدن و نزدیک شدن به آن تعیین کرده است. از نظر اسلام حس مثبت و آرامش، امری واقعی حقیقتی دست یافتنی است.
* حجت الاسلام مصطفی پورصدوقی استاد حوزه علمیه قم
===========================
پی نوشت:
[۱]. شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره) ف ج: ۱۱ ص: ۱۵۲الی ۱۵۳، «ینبغی لو اجتمع فصحاء العرب قاطبة فی مجلس و تلی علیهم أن یسجدوا له کما سجد الشعراء ….و أقسم بمن تقسم الأمم کلها به لقد قرأت هذه الخطبة منذ خمسین سنة و إلی الآن أکثر من ألف مرة ما قرأتها …»
[۲]. نهج البلاغة، السید الشریف الرضی، ط دار الکتاب اللبنانی، ج: ۱ ص: ۴۶۹،حکمت۲.
[۳]. همان، ج۱، ص۳۹۹، نامه ۳۱، «فإذا نادیته سمع نداک وإذا ناجیته علم نجواک فأفضیت إلیه بحاجتک وأبثثته ذات نفسک وشکوت إلیه همومک واستکشفته کروبک واستعنته علی أمورک وسألته من خزائن رحمته ما لا یقدر علی إعطائه غیره من زیادة الأعمار وصحة الأبدان وسعة الأرزاق ثم جعل فی یدیک مفاتیح خزائنه …»
[۴]. دعائم الإسلام، مغربی، ابو حنیفه، نعمان بن محمد تمیمی ،ناشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، چاپ دوم، ۱۳۸۵ه ق، قم-ایران، ج:۱ ص: ۲۲۳ «إیاک و الجزع؛ فإنه یقطع الأمل، و یضعف العمل، و یورث الهم. و اعلم أن المخرج فی أمرین: ما کانت فیه حیلة فالاحتیال، و ما لم تکن فیه حیلة فالاصطبار.»
[۵]. سوره حدید/۲۳.
[۶]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۵۳، ح۵۳۲۲.
[۷]. همان، ح۵۳۲۳.
[۸].عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص۴۶۹، ح۸۵۵۹.
[۹].نهج البلاغة، السید الشریف الرضی، ط دار الکتاب اللبنانی، ج۱ ص۴۹۱، حکمت۱۲۷.
[۱۰]. همان، ج ۱ ص۶۵،خطبه ۲۳ «وهم أعظم الناس حیطة من ورائه وألمهم لشعثه وأعطفهم علیه عند نازلة إذا نزلت به …»
[۱۱]. همان، ج۱، ص۴۸۳، حکمت۹۱.
در این مقاله گلچینی از بوستان کلام ولی مطلق، امیر بیان، امیرالمؤمنین علی علیه السلام را در مورد موانع و عوامل کسب آرامش روحی مورد دقت و تأمل قرار می دهیم.
۱- در دل با خدا نه غیر خدا
مشکلات خود را آشکار کردن و شکوه و گلایه و آه و ناله نزد دیگران ذلت و خواری به همراه دارد. اینچنین اخلاقی و روحیه ای افکار منفی را در ذهن فرد پرورش می دهد و باعث سلب آرامش می شود. ناظر به این مطلب امام علی علیه السلام می فرمایند: «أزری بنفسه من استشعر الطمع، و رضی بالذل من کشف عن ضره، و هانت علیه نفسه من أمر علیها لسانه؛[۲] آنکه جان را با طمع ورزی بپوشاند خود را خوار ساخته و هر که پریشان حالی و مشکلات خویش را با دیگران در میان نهد، تن به ذلت داده است و کسی که زبانش بر او فرمان راند و حاکم شود، خود را بی ارزش کرده است.»
کسی که سفره دل خویش را نزد این وآن باز کند و مشکلات خود را فاش کند رضایت به ذلت خود داده است. امام علی علیه السلام در نامه خود به فرزندش امام حسن علیه السلام می فرماید: «غم و اندوه خود را در پیشگاه خداوند مطرح کن تا غم های تو را برطرف کند و در مشکلات تو را یاری رساند.»[۳] روشن است که سخن گفتن با کسی که خالق و رازق و عاشق بندگان است و مشتاق است که بندگانش با او سخن گویند و از او کمک بخواهند تا از این قدرت بی پایان خود برای یاری رساندن به آنها استفاده کند، غم و اندوه را از انسان دور و او را امیدوار و شاد می کند. دعا و نیایش باعث می شود که افراد خوش بینانه احساس کنند بر وقایع آینده کنترل بیشتری دارند و این اعتقاد موجب افزایش اعتمادبه نفس، عزت نفس و احساس هدفمندی در آنها می شود و این حس خوب و مثبت و آرامش روحی گامی است برای پیشرفت و موفقیت و خوشبختی …
۲- قبول کردن واقعیت و بی تابی نکردن
تمام حوادث تلخ و شیرین، همچون پله هایی متشکل از سنگ های سیاه و سفید، برای بالا رفتن و به کمال رسیدن است از این رو برای صعود کردن باید بدون توجه به رنگ پله ها، به سرعت از آن گذشت. چه زیبا امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «از بی تابی کردن بپرهیز که آن امید را قطع می کند و کار را به ضعف می کشاند و اندوه به بار می آورد. بدان که دو راه نجات بیشتر نیست: یا مشکلی چاره دارد که باید چاره اندیشی کرد و یا چاره ندارد که در آن صورت باید شکیبایی ورزید.»[۴]
مشکلات و تلخی ها را باید به عنوان یک واقعیت قبول کرد وگرنه دچار فکر و خیال و آشفتگی روانی می شویم؛ به همین دلیل خداوند متعال از تأسف خوردن نهی کرده است «لکیلا تأسوا علی ما فاتکم و لا تفرحوا بما آتاکم و الله لا یحب کل مختال فخور؛[۵] تا بر آنچه از دست دادید، تأسف نخورید و به آنچه به شما داده شد،(سرمستانه) شادمانی نکنید و خداوندهیچ متکبر فخرفروشی را دوست ندارد.»
۳- گمان و برداشت نیک
امام علی علیه السلام می فرماید: «حسن الظن راحة القلب؛[۶] گمان نیک، خوش بینی (فکر مثبت) باعث آرامش قلب است» و همچنین «حسن الظن یخفف الهم و ینجی من تقلد الإثم؛[۷] گمان نیک اندوه را می کاهد و از افتادن در بند گناه می رهاند.» البته ناگفته نماند باید مواظب باشیم و حساسیت شرایط زمان و مکان را در نظر بگیریم همه جا نمی شود حسن ظن داشته باشیم.
۴-تلاش در رفع نیاز مردم
تلاش در جهت رفع نیاز و گرفتاری مردم به هر طریقی اعم از جانی، مالی، لسانی، قطعا حس خوبی به انسان دست می دهد. چون کمک کردن تجلی رابطه انسان ها با یکدیگر است و این حس خوب انسان ها نتیجه اش خوشبختی است. امام علی علیه السلام می فرمایند: «من کمال السعادة السعی فی صلاح الجمهور؛ کوشش در راه اصلاح عموم مردم، از کمال خوشبختی است.[۸]
۵- تغییر کردن و نو شدن
سعی کنیم خود را با تلاش کردن و رقابت مثبت تغییر دهیم، به اصطلاح نو بشویم و امروز با فردا متفاوت باشیم؛ چون کوتاهی در فعالیت ها و انجام تکالیف موجب می شود فرد به اهدافش نرسد و آرزوهایش محقق نشود، نتیجه اش می شود احساس ناتوانی بی لیاقتی و اندوه و ناامیدی و این یعنی یک حس منفی و بد. امام علی علیه السلام می فرمایند: «من قصر فی العمل ابتلی بالهم؛[۹] کسی که در انجام تکالیف و فعالیت های خویش کوتاهی کند به اندوه و افسردگی گرفتار می شود.»
۶- صله رحم (ارتباط و دیدار با خویشاوندان)
امام علی علیه السلام درمورد اثرات مثبت رابطه با خویشاوندان می فرمایند: خویشاوندان انسان، بزرگ ترین گروهی هستند که از او حمایت می کنند و اضطراب و ناراحتی او را می زدایند و به هنگام مصیبت ها نسبت به او پرعاطفه ترین مردم هستند. [۱۰]
۷- کلام حکمت آمیز و زیبا طلب کنید
امام علی علیه السلام می فرماید: «إن هذه القلوب تمل کما تمل الأبدان فابتغوا لها طرائف الحکم؛[۱۱] همانا این دل ها همانند بدن ها خسته و افسرده می شوند، پس برای شادابی دل ها سخنان حکمت آمیز و جالب بجویید.» همان طور که بعد از کار و تلاش خسته می شویم و با استراحت و تغذیه مناسب به جسمت صفا و طراوت می بخشیم، روح انسان هم این چنین است، نیاز به تغذیه و تقویت مناسب برای شارژ شدن دارد تا آرامش و حس خوب را کسب کند و از آنجایی که انسان فطرتا همیشه طالب زیبایی و جویای حقیقت است، طبیعی است که با شنیدن سخنان زیبای حکمت آمیز حساس لذت و شادابی به او دست می دهد.
نتیجه: حس خوب و آرامش در زندگی، حقیقت مطلوبی است که اسلام آن را ستوده است و راه هایی برای رسیدن و نزدیک شدن به آن تعیین کرده است. از نظر اسلام حس مثبت و آرامش، امری واقعی حقیقتی دست یافتنی است.
* حجت الاسلام مصطفی پورصدوقی استاد حوزه علمیه قم
===========================
پی نوشت:
[۱]. شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره) ف ج: ۱۱ ص: ۱۵۲الی ۱۵۳، «ینبغی لو اجتمع فصحاء العرب قاطبة فی مجلس و تلی علیهم أن یسجدوا له کما سجد الشعراء ….و أقسم بمن تقسم الأمم کلها به لقد قرأت هذه الخطبة منذ خمسین سنة و إلی الآن أکثر من ألف مرة ما قرأتها …»
[۲]. نهج البلاغة، السید الشریف الرضی، ط دار الکتاب اللبنانی، ج: ۱ ص: ۴۶۹،حکمت۲.
[۳]. همان، ج۱، ص۳۹۹، نامه ۳۱، «فإذا نادیته سمع نداک وإذا ناجیته علم نجواک فأفضیت إلیه بحاجتک وأبثثته ذات نفسک وشکوت إلیه همومک واستکشفته کروبک واستعنته علی أمورک وسألته من خزائن رحمته ما لا یقدر علی إعطائه غیره من زیادة الأعمار وصحة الأبدان وسعة الأرزاق ثم جعل فی یدیک مفاتیح خزائنه …»
[۴]. دعائم الإسلام، مغربی، ابو حنیفه، نعمان بن محمد تمیمی ،ناشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام ، چاپ دوم، ۱۳۸۵ه ق، قم-ایران، ج:۱ ص: ۲۲۳ «إیاک و الجزع؛ فإنه یقطع الأمل، و یضعف العمل، و یورث الهم. و اعلم أن المخرج فی أمرین: ما کانت فیه حیلة فالاحتیال، و ما لم تکن فیه حیلة فالاصطبار.»
[۵]. سوره حدید/۲۳.
[۶]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۵۳، ح۵۳۲۲.
[۷]. همان، ح۵۳۲۳.
[۸].عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، ص۴۶۹، ح۸۵۵۹.
[۹].نهج البلاغة، السید الشریف الرضی، ط دار الکتاب اللبنانی، ج۱ ص۴۹۱، حکمت۱۲۷.
[۱۰]. همان، ج ۱ ص۶۵،خطبه ۲۳ «وهم أعظم الناس حیطة من ورائه وألمهم لشعثه وأعطفهم علیه عند نازلة إذا نزلت به …»
[۱۱]. همان، ج۱، ص۴۸۳، حکمت۹۱.
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «عوامل و موانع آرامش روحی از نگاه امام علی (ع)» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.