حجت الاسلام «محمدجواد فلاح» در گفت وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به وضعیت جامعه اسلامی بعد از واقعه عاشورا و شرایطی که امام سجاد (ع) در آن قرار گرفته بود، اظهار کرد: موقعیت امام چهارم شیعیان به شکل خاصی پیچیده بود. خفقان شدیدی در جامعه حکم فرما شده و از سوی دیگر حضرت به تازگی داغ شهادت پدر و نزدیکان را دیده و رنج اسارت را تحمل کرده بود. در چنین وضعیتی باید مردم را با حقیقت دین آشنا می کرد، در نتیجه با توجه به اوضاعی که وصف آن رفت، باید از روشی مطلوب استفاده می کرد.

مدیرگروه پژوهشی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم ادامه داد: برای نیل به این منظور، حضرت در قالب دعا و مناجات، تعالیم فراوانی را به جامعه منتقل کرد. در واقع این ادعیه در کنار مباحث معرفتی، از حیث اخلاقی نیز بسیار قابل توجه بوده و در عین حال الگویی رفتاری را به مردم ارائه می کرد. بنابراین در آن شرایط خفقان، تلاش امام سجاد (ع) این بود که در قالب دعا طریق و سلوک زندگی را به شیعیان آن زمان بیاموزد.

حجت الاسلام فلاح با اشاره به رساله حقوق امام سجاد (ع) افزود: در این اثر شاهد الگویی جامع برای ارائه یک نظام حقوق محور هستیم، شاید پیش از هرچیز امام چهارم را با دعا و مناجات و صحیفه حضرت بشناسیم اما در کنار این مساله، رساله حقوق حضرت ابعاد وسیعی از نگاه جامع امام سجاد (ع) را به جامعه و زندگی نشان می دهد. نگاهی که برای امروز جامعه و همه اعصار کاربردی است. در واقع در این رساله از یک سو رابطه با خداوند در قالب مناجات ارائه می شود و در ادامه مسئولیت ها و وظایف بندگی انسان ترسیم می شود. در یک کلام در مورد رساله حقوق امام سجاد (ع) باید گفت که با یک سبک زندگی و معاشرت اسلامی در قالب این رساله مواجهیم. در این اثر مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، معنوی، روابط با افراد مختلف بیان می شود، اما نکته جالب توجه این است که همه این حقوق ها در پی رسیدن به یک واحد که همان نگرش توحیدی است بیان می شود.

این استاد حوزه علمیه در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره به سیره شخصی امام سجاد (ع) در طول زندگی گفت: آنچه که از امام چهارم شیعیان به عنوان سبک زندگی می توانیم بیان کنیم نوع برخورد آن حضرت با اقشار مختلف به ویژه مخالفان است. روایت شده روزی مردی از خاندان امام (ع) نزد ایشان رسیده و شروع به فریاد کشیدن و ناسزا گرفتن کرد. آن حضرت سکوت اختیار کرد و جواب آن مرد را نداد. وقتی آن شخص رفت رو به همراهان کرده و فرمود: آیا دوست دارید تا پاسخ مرا به این شخص بشنوید؟ همراهان گفتند آری دوست داریم و حضرت را مشایعت کردند. آن امام همام، در طول مسیر همواره آیه «الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین» را زمزمه کرده و گو اینکه خشم خود را فرو می خوردند. جالب است که هنگامی نزد آن مرد رسیدند، او در حالی که خشمگین بود قصد برخورد داشت اما حضرت فرمود: برادرم چند لحظه بالای سر من ایستادی و آن سخنان را بر زبان راندی، اگر من همانی هستم که تو گفتی از خدا به خاطر آن ویژگی ها آمرزش می طلبم و اگر آنچه گفتی در من نیست خدا تو را بیامرزد. در این لحظه آن شخص شرمنده شد و پیشانی حضرت را بوسید و گفت: آنچه بر زبان راندم در تو نیست و من به آن سخنان سزاوارترم.

وی در ادامه گفت: همچنین در نقل آمده است روزی امام سجاد (ع) غلام خود را صدا زد، او جواب حضرت را نداد و نهایتا امام (ع) برای بار سوم فرمود: فرزندم آیا صدای مرا نشنیدی؟ در اینجا غلام جواب داد: من از وجود شما احساس امنیت می کنم و می دانم اگر پاسخ ندهم در امان هستم و خطری مرا تهدید نمی کند. این سیره عملی امام سجاد (ع) است. عفو و گذشت شاخصه اصلی رفتار آن امام همام بود. امام صادق (ع) در رابطه با سیره جد خود امام سجاد (ع) می فرماید: در مدینه مردی بود یاوه گو بود که کار او خنداندن مردم بود. روزی امام سجاد (ع) در حال عبور از گذر بودند و غلامان حضرت نیز همراهشان بودند. ناگهان آن مرد عبای حضرت را از پشت سر برداشت و رفت، حضرت ملتفت نشدند اما غلامان متوجه شده و او را دنبال کرده و عبا را از او گرفته و نزد حضرت آوردند، حضرت فرمودند این که بود؟ پاسخ دادند: این مرد یاوه گو و مزاح کننده ای است که مردم را می خنداند، فرمودند به او بگویید: «ان لله یوما یخسر فیه المبطلون»: «برای خداوند روزی است که افراد یاوه گو در آن روز در خسران و زیانند!»

حجت الاسلام فلاح گفت: همچنین از امام صادق (ع) نقل شده است که امام سجاد (ع) در سفرهای خود با اشخاصی همراه می شدند که آن را حضرت را نمی شناختند، حتی در طول سفر شرط می کردند که امور قافله را انجام داده و در آن مشارکت داشته باشند. برای مثال ذیل یکی از همین سفرها، فردی حضرت را شناخت و از اهل قافله سوال کرد آیا می دانید او کیست که به شما خدمت می کند؟ آنان اظهار بی اطلاعی کردند. او گفت: او علی بن الحسین است. اهل قافله سمت حضرت روانه شدند و دست و پای آن امام همام را بوسیدند و سوال کردند چرا خودتان را به ما معرفی نکردید؟ حضرت پاسخ دادند: من یکبار با قافله ای همراه شدم که مرا می شناختند و به خاطر جدم رسول الله (ص) مرا احترام کرده و اجازه مشارکت در کارها را به من ندادند. اینجا اما ناشناس بودم و برایم راحت تر بود. در واقع حضرت ناشناس بودن را برای خدمت بیشتر به خلق انتخاب کرده بود. سخن این است که امام سجاد (ع) آنچنان در میدان عبادت و این چنین در مسیر خدمتگزاری به مردم زندگی می کرد، این سیره عملی حضرت است که الگوی برای امروز به شمار می رود.

مدیرگروه پژوهشی اخلاق اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم تصریح کرد: امروز که شرایط سختی در کشور ایجاد شده و ویروس کرونا، شیوع یافته باید در کنار حفظ و مراقبت از سلامتی، به خداوند متوسل شویم؛ امام سجاد (ع) در دعای پانزدهم صحیفه سجادیه مطالب متعددی را مطرح می کند که در این مجال و با توجه به موقعیت خاصی که وجود دارد به طور کامل به آن اشاره می کنم، حضرت در این دعا می فرماید:

و کان من دعائه علیهالسلام اذا مرض او نزل به کرب او بلیة

«وقت بیماری یا روی آوردن اندوه و بلا»

اللهم لک الحمد علی ما لم ازل اتصرف فیه من سلامة

بارخدایا، تو را سپاس بر نعمت تندرستی بدن که همواره و پیوسته از آن برخوردار بودم،

بدنی، و لک الحمد علی ما احدثت بی من علة فی جسدی،

و سپاس تو را بر آن بیماری که در جسمم پدید آوردهای،

فما ادری، یا الهی، ای الحالین احق بالشکر لک؟، و ای

ای خدای من نمی دانم که کدام یک از این دو حال برای شکر به درگاهت سزاوارتر است، و کدام یک

الوقتین اولی بالحمد لک؟ ا وقتالصحة التی هناتنی فیها

از این دو وقت حمد تو را شایسته تر؟ آیا زمان سلامت که روزی های پاکیزهات را بر من گوارا ساختهای،

طیبات رزقک، ونشطتنی بها لابتغآء مرضاتک و فضلک،

و به سبب آن برای به دست آوردن رضایت و نعمتهایت به من نشاط بخشیدهای،

وقویتنی معها علی ما وفقتنی له منطاعتک، ام وقتالعلة

و به سبب آن تندرستی به من نیرو داده تا به طاعتت توفیق یابم، یا به هنگام بیماری که مرا

التی محصتنی بها، والنعم التی اتحفتنی بها، تخفیفا لما

به آن پاک می سازی، و نعمتهائی که به من تحفه دادهای، تا گناهانی را

ثقل به علی ظهری من الخطیئآت، و تطهیرا لما انغمست

که از آن گرانبار شدهام تخفیف دهی، و مرا از سیئاتی که در آن فرو رفتهام

فیه من السیئات، وتنبیها لتناول التوبة، وتذکیرا لمحوالحوبة

پاک نمایی، و آگاهیم دهی که پلیدی گناه را به توبه از دل بشویم، و با یادآوری نعمت قدیم، گناه بزرگم را

بقدیم النعمة؟ و فی خلال ذلک ما کتب لی الکاتبان من

از پروندهام محو نمایم، و در خلال این بیماری از جمله تحفه ها که به من عنایت می کنی این است که فرشتگان به حساب من

زکی الاعمال، ما لا قلب فکر فیه، ولا لسان نطق به، ولا

اعمال پاکیزهای نوشتهاند که فکر آن به خاطری نگذشته، و بر زبانی نرفته، و هیچ

جارحة تکلفته، بل افضالا منک علی، و احسانا من

یک از اعضاء در انجامش رنجی نبرده، بلکه این همه از باب تفضل و احسان

صنیعک الی. اللهم فصل علی محمد و اله، و حبب الی

تو بر من نوشته شده. بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، و آنچه را برایم

ما رضیت لی، و یسر لی ما احللت بی، و طهرنی من دنس

پسندیدهای درنظرم محبوب ساز، وتحمل آنچه را برمن وارد نمودهایآسان ساز، و مرا از آلودگی اعمال

ما اسلفت، وامح عنی شر ما قدمت، واوجدنی حلاوة

گذشته پاک کن، و شر اعمال گذشتهام را از من بزدای، و از لذت عافیت کامیابم

العافیة، واذقنی برد السلامة، واجعل مخرجی عن علتی

فرما، و گوارایی تندرستی را به من بچشان، و لطفی کن که از بستر این مرض به سوی عفو و بخشایش

الی عفوک، ومتحولی عن صرعتی الی تجاوزک، و خلاصی

تو راه خلاص یابم، و از این زمینگیری به گذشت تو انتقال یافته، و از این اندوه و گرفتاری

من کربی الی روحک، و سلامتی من هذه الشدة الی

به راحت تو خلاص یابم، و از این دشواری به فرج و گشایش تو

فرجک، انک المتفضل بالاحسان، المتطول بالامتنان،

سلامت یابم، که همانا تو بیاستحقاق ما احسان روا می داری، و نعمت بیدریغ نثار می کنی،

الوهاب الکریم، ذوالجلال والاکرام

و بخشندهای کریمی که عطایت را پایانی نیست، و دارای جلال و اکرامی.

وی ادامه داد: باید مراقب باشیم، این اتفاقی است که افتاده، باید به امور معنوی پناه ببریم، البته این مهم بدان معنا نیست که مسائل پزشکی را تخطئه کنیم، بلکه باید در کنار توجه به این مسائل نسبت به مسائل معنوی توجه کرده و بر خداوند توکل کنیم. فرازهای مختلفی از این دعا حکایت از آن دارد انسان در بدترین شرایط زندگی خود باید بخداوند توکل کند و گشایش کارها به دست حضرت است.