به گزارش خبرگزاری مهر، سید عطا هاشمی از مداحان پیشکسوت کشور و اولین رئیس کانون مداحان اداره تبلیغات اسلامی شمال شرق تهران در یادداشتی به سیر تاریخی شکل گیری عزاداری ماه محرم در ایران پرداخت.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

نهضت عاشورا، چون بر پایه حق خواهی و اخلاص و ایمان بود و شهدا برای ادای تکلیف الهی و یاری حجت خداوند، جان خود را فدا کردند، خداوند به حرکتشان برکت و آثار فراوان داد و در واقع آنان پیروز شدند و امویان نابود و فراموش گشتند.

روزی در مدینه - پس از واقعه عاشورا - ابراهیم بن طلحه از امام سجاد (ع) پرسید: من الغالب؟ چه کسی پیروز شد؟ حضرت فرمود: وقتی که هنگام نماز فرا رسید، اذان و اقامه بگو، پیروز را خواهی شناخت.

اولین مراسم عزاداری محرم

بعد از واقعه کربلا، اولین باری که مراسم عزاداری به صورت رسمی باب شد در سال ۳۵۲ و در زمان آل بویه بود؛ یعنی حدودا ۳۰۰ سال بعد این عزاداری شکل گرفت. ابن جوزی در کتاب «المنتظم» می گوید: در سال ۳۵۲ هجری؛ معزالدوله دیلمی دستور داد در روز «عاشورا» مردم را جمع کنند و مردم اظهار حزن کنند. در این روز بازارها بسته شد و خرید و فروش موقوف گردید، قصابان گوسفند ذبح نمی کردند و هریسه پزها (حلیم پز) هریسه نمی پختند. مردم آب نمی نوشیدند.در بازارها خیمه بر پا کردند و به رسم عزاداری؛ کرباس می آویختند.همچنین زنان بر سر و روی خود می زدند و بر حسین (ع) ندبه می کردند.



بعد از آل بویه؛ در زمان سلجوقیان؛ این مراسم کم رنگ و یا حتی برچیده می شود و گهگاه تا حد یک سخنرانی در بارگاه امام علی (ع) پیش می رفته و دیگر هیچ. و در زمان خوارزمشاهیان و ایلخانان هم رونقی نداشته است.

صفویه و باشکوه برگزار کردن مراسمات عزاداری محرم

اما صفویان مذهب تشیع را در ایران رسمی کردند. در این دوران پادشاهان صفوی عزاداری های باشکوه و بی سابقه ای انجام می دادند. و سرودن اشعار مذهبی و تعزیه در رثای امام کربلا مرسوم شد.

کاررنی جهانگرد در سفرنامه خود می نویسد: در سر کوچه ها کرسی می گذارند و روحانی روی آن می نشیند و سخنانی در مصیبت کشتگان کربلا می گوید. مردم هم به دور او جمع می شوند و ملایان در بین سخنرانی کرده و گریز مصیبت می کرد.

در دوره صفویان موقوفات و حسینیه ها به کار افتاد. به گفته کاررنی مردم جامه کبود یا سرخ بر تن می کردند که جامه عزاداری بود. (از این نکته می توان دریافت که لباس مشکی هنوز در آن دوره لباس عزاداری نبوده است.).



رواج تعزیه خوانی در دوران زندیه

در دوره افشاریان کما بیش با همین ترتیب یعنی سخنرانی و گاه تعزیه مراسم عزاداری ادامه داشته است و در دوره زندیه (کریم خان) تعزیه خوانی رواج بیشتری داشته است.

تعزیه خوانی بدین شکل بوده که چند نفر لباس عربی می پوشیدند و صحنه اتفاقات کربلا را به نمایش می گذاشتند. این نوع نمایش به «تعزیه خوانی» معروف شد. و این نمایش در کاروانسراها و میادین اجرا می شد.



تاریخچه عزاداری محرم از دوره قاجار به بعد



در دوره قاجار ناصرالدین شاه خود را سخت شیفته معصومین علی الخصوص شهید کربلا نشان می داد. در این دوره عزاداری ها، چه از لحاظ کیفی و چه از لحاظ محتوا کلا تغییر کرد و هر ساله شروع به پختن غذای نذری می کردند و لباس مشکی بین مردم تقسیم می کرد و مراسم سخنرانی و تعزیه خوانی را انجام می دادند.

رسوماتی که در دوران ناصرالدین شاه به مراسم عزاداری افزوده شد

می گویند او بعد از سفرهای خارجی اش و دیدن برنامه های کارناوال تصمیم می گیرد چیزی مشابه آن را در ایران بنا کند، در نتیجه با الگو برداری از ساختمان «رویال آلبرت هال» (در لندن) «تکیه دولت» را می سازد. تکیه دولت با گنجایش هزار نفر ساخته شد.