شب یلدا در فرهنگ مردم افغانستان جایگاه بالایی دارد، به گونهای که در این شب، سفرههای افغانها رنگین و قصههای آنان طولانی و عزم آنان برای انجام اعمالی نیک جزم می شود.

به گزارش خبرنگار سایت افغانستان خبرگزاری فارس، شب یلدا یا شب چله بلندترین شب سال در نیم کره شمالی زمین است.

این شب به زمان بین غروب آفتاب از ۳۰ قوس، آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه جدی، نخستین روز زمستان اطلاق می شود.

جشن شب یلدا سابقه ای طولانی در تاریخ کهن آریایی ها دارد. این فرهنگ که بیشتر در کشورهای ایران، افغانستان و تاجیکستان امروزی (فلات ایران) مرسوم است، در گذشته باشکوه خاصی برگزار می شد و تا امروز ادامه دارد.

مردم افغانستان چون سایر آریایی ها در این شب تاریک و ظلمانی تا سپیده دمان بیدار می مانند.

آنها با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می کشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند. استفاده از خوراکی های متنوع و مراسم گوناگون در این شب بهانه ای برای بیدار ماندن است.

گرچه اکنون شب چله در افغانستان چون دوران قدیم به طور مبسوط برگزار نمی شود، با وجود آن، علاوه بر برپایی مراسم رسمی از سوی مجامع فرهنگی و رادیو و تلویزیون افغانستان، مردم نیز کم و بیش این شب طولانی را با هم نشینی ها و کنار هم بودن و بردن هدیه ویژه شب چله برای نوعروسان تجلیل می کنند.

در این شب خانواده داماد در خوانچه یا طبق های تزیین شده ضمن تهیه لباس زمستانی برای عروس شان، مقداری ماهی و زولبیا همراه با آجیل زمستانی قرار می دهند.

همچنین هندوانه از میوه های ضروری است که در کنار میوه های فصل در خوانچه نوعروسان چیده می شود. گاهی نیز خانواده داماد با تهیه یک یا چند نوع غذا از انواع غذاهای زمستانی مرسوم، همراه با نوعروسشان شب چله را به شادی می گذرانند.

در این شب مردم با چیدن سفره مخصوص شب یلدا که از میوه و آجیل های متنوع تشکیل می شود، در کنار بزرگان خانواده این شب را ارج می نهند.

شب یلدا یا «شب دیجور» که نخستین شب از «چله کلان» در افغانستان خوانده میشود، پایان خزان و آغاز زمستان است.

این شب، در نزد مردمان منطقه شبی خجسته و مبارک بوده که همواره با مراسمهای ویژهای برگزار شده است.

مراسم یلداشب، پس از غروب خورشید در روز سیام آذرماه تا طلوع آفتاب در صبحدم اول دیماه (جدی) که نخستین روز فصل زمستان است، به فال نیک گرفته میشود.

از همین روز تا ۴۰ روز بعد یعنی تا دهم بهمن ماه را به نام «چله کلان» یاد می کنند و پس از دهم بهمنماه به مدت ۴۰ روز دیگر یعنی تا بیستم اسفندماه «چله کوچک» نامیده می شود.

همچنان فرهیختگان و پژوهشگران عرصه فرهنگ، جشن یلدا را جشن بزرگداشت علم و دانش در دوران باستان دانسته و گفتهاند: نیاکان ما در ۷ هزار سال پیش به گاهشماری خورشیدی دست پیدا کرده و با تفکر و تأمل دریافتند که نخستین شب زمستان بلندترین شب سال است.

این شب، در فرهنگ کهن افغانها جایگاه ویژهای دارد و بهرغم تحولات گسترده فرهنگی، جایگاه خود را در بین مردم همچنان حفظ کرده است.

شب یلدا؛ نقطه مشترک فرهنگها

کارشناسان، بر این باورند که شب یلدا، با نامهای مختلف از گذشتههای دور در بین ادیان و فرهنگهای مختلف جهان وجود داشته و هم اکنون نیز از این شب، به صورت گسترده تجلیل میشود.

«صاحبنظر مرادی» پژوهشگر فرهنگی تاریخی افغان بر این باور است که شب یلدا همانند جشن نوروز، یکی از پرشکوهترین جشنها و مناسبتهای تاریخی و فرهنگی افغانستان است.

هرچند وی، گرامیداشت این شب را در بین سایر فرهنگها و ادیان یادآوری میکند، اما تأکید میکند که زادگاه و پرورشگاه اصلی این جشن، در گذشتگان باستان بوده است.

براساس اظهارات این فرهیخته افغان، شب یلدا برابر با ۲۱-۲۲ ماه دسامبر میلادی است و فرقههای مختلف زادروز حضرت عیسی مسیح را مصادف با آغاز فصل زمستان میدانند و جشن «کرسمیس» را در همین روز برگزار میکنند.

به گفته وی «ابوریحان بیرونی» در کتاب «آثارالباقیه» نوشته است: «منظور از میلاد، میلاد مهریا خورشید است» و نامگذاری نخستین ماه زمستان بنام «دی»ماه به معنای «دادار» یا «خدوانداز» از همان باورهای «میترایی» تراویده است.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: در بین «زرتشتیان» ایران باستان سفره شب یلدا شامل میوههای تازه و خشک بود که به افتخار پیروزی «اهورا مزدا براهریمن» و یا غلبه روشنایی بر تاریکی ترتیب مییافت.

مرادی تصریح کرد: نخستین روز زمستان در نزد مزدکیان» (خرمدینان) با گرامیداشت پرشکوهی همراه بود و از آن به نام «خرمروز» یاد کردهاند.

وی در ادامه افزود: برگزاری جشن شب یلدا هنوز در میان «دهگانان باختری»، «تخارستانی»، «بدخشانی» و «تاجیکستان» با شب زندهداری معمول است.

این کارشناس فرهنگی اظهار داشت: یهودیان در این شب جشن «ایلانوت» یا «جشن درخت» را برگزار میکردند و با شمعافروزی به نیایش میپرداختند و «آشوریان» در این شب «آجیل» مشکل گشا میخوردند.

مصریان باستان در چهار هزار سال پیش جشن «میلاد خورشید» را برابر به شب چله بزرگ جشن میگرفتند و آن را به مدت ۱۲ روز به عنوان نماد ۱۲ ماه در سال با رقص و پایکوبی و شادی ادامه میدادند.

در رم و یونان باستان، نخستین روز زمستان روز بزرگداشت از خداوند خورشید بود که آن را «ناتالیس انویکتوس» که میلاد معنی دارد، جشن میگرفتند.

وی افزود: به نوشته «داریوش کیانی» پژوهشگر بزرگ ایران جشن یلدا در روسیه از روزگار پیش از مسحیت به مدت ۱۲ روز به عنوان عید سالیانه دهقان برگزار میشد» و آن را با مراسم های متنوعی تجلیل میکردند.

دلیل خوردن هندوانه و شبنشینی در شب یلدا

آنان در این شب با خوردن هندوانه، انار و خربزه به عنوان محصول با امتیاز کشاورزان بدان باورند که خوردن هندوانه در شب یلدا سبب کاهش تشنگی و افسردگی در گرمای تابستان میشود.

چون یلدا درازترین سال شب است، مردم میخواهند با شبنشینی عمر شب و تاریکی را کوتاه سازند و از غفلتزدگی خود بکاهند.

در شب یلدا، جنگ و خونریزی و حتی کشتن گوسفند و مرغ نیز ممنوع بوده که خود، دلهای مردم را به احتراز از جنگ و کدورت وامیداشت.

مردم آریایی در این شب به خاطر کوتاه کردن درازای آن به سفره آرایی از میوههای فصلی و خشک میپرداختند و بزرگسالان برای افراد جوان خانواده قصهها و افسانههای ملی خود را بازگو میکردند.

گردهمایی شاعران و شبنشینیها گروهی

از نمادهای بارز دیگر شب یلدا، شعرخوانی به ویژه شاهنامهخوانی بوده است، هرچند شاهنامهخوانی تقریبا تا پایان زمستان ادامه پیدا میکرد.

در گذشتهها شاعران گردهم میآمدند و در این شب، تازه سرودههای خود را به خوانش میگرفتند، اما این رسم تاکنون همچنان پابرجا مانده است.

«خانه فرهنگ افغانستان»، نیز در این شب، در سالهای اخیر، مراسمهای ویژه شب یلدا را با قصهگویی و شعرخوانی تجلیل میکند.

افزون بر شاهنامه در مناطق مرکزی افغانستان، مجموعه شعر«حمله حیدری» که در مدح امیرالمومنین علی (علیهالسلام) توسط فردی به نام «میرزا رفیعا» سروه شده بود، در این شب خوانده میشود.

بزرگان خانواده نیز در این شب، خورجین افسانهها را باز کرده و برای کوچکترهای خانواده آن را بازگو میکنند، افسانههایی که بیشترین بار فرهنگی و تاریخی دارد.

شب تصمیمهای نیک

«محمد امان پیکار» یکی از اهالی کابل در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری فارس اظهار داشت که در شب یلدا چندین بزرگ خانواده در کنار هم جمع میشدند و ضمن بازگو کردن درددلها و احیانا مشکلات، درصدد پیدا کردن راههای بهتر می باشند.

وی افزود: در این شب برخی همچنین تصمیمهای بسیار نیک همانند پیشنهاد ازدواج صورت میگیرد و حتی تصمیمهای مشترک دیگر مانند راهاندازی تجارت و فعالیتهای اقتصادی گرفته میشود.

انتهای پیام/ ر