منظور از «شفق»

پرسش : منظوراز «شفق» چیست؟

پاسخ اجمالی:

منظور از شفق روشنی آمیخته با تاریکی در آغاز شب است. ظهور شفق خبر از یک حالت تحول و دگرگونی عمیق در جهان می دهد و اعلام پایان روز و آغاز شب است، به علاوه وقت نماز مغرب است، و خداوند به آن سوگند یاد کرده.

پاسخ تفصیلی:

در آیه ۱۶ سوره «انشقاق» می خوانیم(سوگند به شفق)؛ «فلا أقسم بالشفق».
«شفق» به گفته «راغب» در «مفردات»، آمیخته شدن روشنائی روز به تاریکی شب است و لذا واژه «اشفاق» به معنی توجه و عنایت آمیخته با ترس به کار می رود، فی المثل هر گاه انسان نسبت به کسی علاقه داشته باشد و در عین حال از حوادثی درباره او بیمناک گردد، به این حالت «اشفاق» گویند و آن شخص را «مشفق».
اما «فخر رازی» معتقد است: واژه «شفق» در اصل به معنی «رقت» و «نازکی» است و لذا به لباس بسیار نازک «شفق» می گویند و حالت «شفقت» به همان حالت رقت قلب اطلاق می شود (ولی گفته «راغب» صحیح تر به نظر می رسد).به هر حال، منظور از «شفق» در قرآن همان روشنی آمیخته با تاریکی در آغاز شب است و از آنجا که در آغاز شب، نخست سرخی کمرنگی در افق مغرب پیدا می شود و بعد جای خود را به سفیدی می دهد، اختلاف شده است آیا شفق به آن سرخی اطلاق می شود، یا سفیدی؟
مشهور و معروف در میان علما و دانشمندان و مفسران همان معنی اول است که در اشعار نیز روی آن تکیه شده است و شفق را به «دماء الشهداء» (خون شهیدان) تشبیه کرده اند.
گر چه، بعضی معنی دوم را انتخاب کرده اند که بسیار ضعیف به نظر می رسد، به خصوص این که: اگر ریشه لغوی این واژه را «رقت» بدانیم، تناسب با همان سرخی کمرنگ که نور رقیق آفتاب است دارد.
به هر حال، از آنجا که ظهور «شفق» خبر از یک حالت تحول و دگرگونی عمیق در جهان می دهد و اعلام پایان روز و آغاز شب است، به علاوه جلوه و زیبائی خاصی دارد و از همه گذشته وقت نماز مغرب است، خداوند به آن سوگند یاد فرموده تا همگان را وادار به اندیشه در این پدیده زیبای آسمانی کند. (۱)

پی نوشت:

(1). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سی و سوم، ج 26، ص 326.

 https://www.makarem.ir

تاریخ انتشار: « ۱۳۹۲/۱۱/۰۹ »