به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، این روزها در ترکیه، شاهد دعوت مکرر مقامات کشورهای آفریقایی به آنکارا و استانبول هستیم. در تازه ترین نمونه ها، مقاماتی از اتحادیه آفریقا، لیبی و آنگولا مهمان دولت اردوغان بودند و پیشبینی می شود که تعامل اقتصادی بین ترکیه و کشورهای قاره سیاه در چارچوب محور مهم سیاست خارجی «گشایش آفریقا»، بیشتر و بیشتر شود.



نگاهی به لیست اغلب مهمانان آفریقایی دولت ترکیه، نشان دهنده این است که کشورهای دارای بیشترین منابع نفت و گاز، در اولویت توسعه روابط سیاسی – اقتصادی آنکارا هستند.

به همین دلیل، ترکیه ۱۰ کشور آفریقایی ثروتمند نفتی را در یک لیست ویژه گذاشته و در حال توسعه روابط با آنان به منظور استفاده از فرصت های نفتی و اقتصادی است.

با توجه به افزایش چشمگیر حضور سیاسی – اقتصادی و دفاعی – امنیتی ترکیه در قاره سیاه، در گزارش مفصلی و در دو بخش، تلاش می کنیم تا بخشی از مهمترین محورهای اهداف اقتصادی و به ویژه اهداف نفتی ترکیه در آفریقا بررسی کنیم:

ترکیه – آفریقا، یک تاریخچه کوتاه

«سیاست گشایش آفریقا» که با پذیرش ترکیه به عنوان عضو ناظر اتحادیه آفریقا (AU) در سال ۲۰۰۵ به اجرا درآمد و با مشارکت استراتژیک اتحادیه آفریقا در سال ۲۰۰۸ شتاب بیشتری گرفت و «سیاست مشارکت آفریقا» که از سال ۲۰۱۳ به اجرا درآمد، نقاط عطف مهمی در زمینه حضور دیپلماسی ترکیه در این قاره بودند.

در دوران امپراتوری عثمانی و پیش از جنگ جهانی نخست، توسعه روابط با اروپا و آسیا مهمترین ارکان سیاست خارجی دربار بود. اما پس از جنگ جهانی نخست، انحلال عثمانی و تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ میلادی، رفته رفته اغلب کشورهای جهان به اهمیت تغییر مسیر روابط پی بردند.

به این ترتیب، ترکیه نیز پیکان سیاست خارجی خود را رو به قاره سیاه گرفت و نخستین سفارتخانه خود را در این قاره، در سال ۱۹۲۵ در قاهره افتتاح کرد. یک سال پس از آن نیز، اولین سفارت ترکیه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در آدیس آبابای اتیوپی افتتاح شد.

از دهه ۱۹۵۰ به بعد، زمانی که کشورهای آفریقایی شروع به استقلال خود از استعمارگران غربی کردند، افزایش فعالیت های دیپلماتیک ترکیه در این قاره مشاهده شد. ترکیه با افتتاح سفارتخانه هایی در لیبی، مراکش، تونس، سودان، نیجریه، سنگال، کنیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، سومالی و جمهوری آفریقای جنوبی بین سال های ۱۹۵۴ تا ۱۹۹۴، تعداد سفارتخانه های خود در آفریقا را به ۱۲ افزایش داد. با این حال، روابط ترکیه به ویژه با کشورهای جنوب صحرای آفریقا در طول قرن بیستم محدود ماند.



حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۱ میلادی تاسیس شد و در سال ۲۰۰۲ به تنهایی قدرت را در دست گرفت و کابینه تشکیل داد.

این حزب برای سامان دادن به سیاست خارجی نوین ترکیه در قاره آفریقا ۳ سال صبر کرد و از آغاز سال ۲۰۰۵ شروع به فعالیت گسترده در آفریقا کرد. در همین سال بود که با تلاش های عبدالله گل، علی باباجان و دیگران، ترکیه به عنوان عضو ناظر اتحادیه آفریقا انتخاب شد و این رویداد، نقطه عطف مهمی در روابط ترکیه و آفریقا بود.

اردوغان به عنوان نخست وزیر ترکیه بین سال های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ به چند کشور آفریقایی سفر کرد و در سال ۲۰۰۸، اتحادیه آفریقا ترکیه را به عنوان شریک استراتژیک قلمداد کرد.

به این ترتیب ظرف مدت کوتاهی، ترکیه در ساحل عاج، آنگولا، غنا، ماداگاسکار، مالی، موریس، اوگاندا و کامرون سفارتخانه افتتاح کرد و در فاز دوم نیز سراغ سودان جنوبی، موریتانی، موزامبیک، زامبیا، زیمبابوه، گامبیا، گابن، نامیبیا و نیجر رفت.

اما تیم اردوغان تنها به تاسیس سفارتخانه در این کشورها اکتفا نکردند و در فازهای بعدی، این کشورها نیز در دستور کار قرار گرفتند: جیبوتی، چاد، اریتره، گینه بنین، بوتسوانا، بورکینافاسو، کنگو، رواندا، بوروندی، گینه استوایی، سیرالئون، تانزانیا و …. چنین شد که در یک بازه زمانی کوتاه یعنی از سال ۲۰۰۵ میلادی تا سال ۲۰۲۳ میلادی، در مجموع ۵۴ کشور قاره آفریقا، ترکیه در ۴۴ کشور سفارتخانه تاسیس کرد و این یک رکورد بی سابقه در تاریخ توسعه روابط خارجی با آفریقا بود.

هاکان فدان وزیر امور خارجه ترکیه اعلام کرده که کشورش قصد دارد تعداد سفارتخانه های خود در این قاره را به ۵۰ مورد برساند. به عبارتی دیگر، تعداد سفارتخانه های ترکیه در آفریقا از ۱۲ به ۴۴ مورد رسیده و در همین حال، کشورهای آفریقایی ۳۸ سفارتخانه در آنکارا دارند.

افزایش تعداد سفارتخانه های ترکیه در آفریقا نشان دهنده اهمیت تقویت روابط با این قاره است. این افزایش بخشی از استراتژی است که هدف آن افزایش نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ترکیه در آفریقا است.

علاوه بر سفارتخانه های ترکیه در آفریقا، نهادهایی مانند تیکا (آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه)، موسسه آموزش زبان ترکی یونس امره و بنیاد معارف نیز حضور و فعالیت خود را در این قاره افزایش می دهند. این مؤسسات از همکاری ترکیه در زمینه های توسعه و آموزش در آفریقا حمایت می کنند.

چرا آفریقا برای ترکیه مهم است؟

توسعه روابط با کشورهای قاره آفریقا به دلایل مختلف برای ترکیه از اهمیت بالایی برخوردار است. اولا: طبق داده های بانک جهانی و نهاد های مختلف سازمان ملل متحد، آفریقا با اقتصادهای در حال رشد و منابع طبیعی گسترده، فرصت های اقتصادی قابل توجهی در اختیار ترکیه می گذارد. در همین حال، شرکت های ترکیه ای با سرمایه گذاری و امضای توافق نامه های تجاری در آفریقا، از فرصت های ارائه شده توسط این قاره بهره می برند.

دومین دلیل اهمیت آفریقا برای ترکیه، ابعاد سیاسی و دیپلماتیک است. روابط با آفریقا به ترکیه این امکان را می دهد که در عرصه بین المللی حضور پررنگ تری داشته باشد. قاره آفریقا از قدرت رأی قابل توجهی در سازمان ملل و سایر سازمان های بین المللی برخوردار است.

ترکیه به لطف روابط دوستانه ای که با کشورهای آفریقایی برقرار کرده، نقش مؤثرتری در عرصه های بین المللی ایفا می کند. برای مثال، ترکیه در دوره ۲۰۰۹-۲۰۱۰ با حمایت دوستان آفریقایی به عنوان عضو غیر دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد انتخاب شد. در این انتخابات در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ترکیه با کسب ۱۵۱ رأی از ۱۹۲ کشور عضو، به عضویت موقت شورای امنیت درآمد. ۵۱ کشور از این کشورهایی که به ترکیه رأی دادند، کشورهای آفریقایی بودند.



موضوع سوم این است که روابط با آفریقا، مطرح شدن ترکیه را در کمک های بشردوستانه و توسعه ای تقویت می کند. ترکیه به خاطر کمک های بشردوستانه و پروژه های توسعه ای که در آفریقا انجام می دهد، در جامعه بین المللی مورد تقدیر قرار گرفته است.

دکتر جان دوچی اوغلو از کارشناسان برجسته مرکز مطالعات خاورمیانه ترکیه و از تحلیلگران مسائل شمال آفریقا، به این اشاره کرده که ترکیه در این دو دهه، تلاش کرده نه تنها با دولت ها و نهادهای اقتصادی، بلکه با نخبگان و دانشگاهیان آفریقایی نیز روابط عمیقی برقرار کند.

مواهب آفریقای نفتی برای ترکیه

بدون شک مهمترین پاشنه آشیل اقتصاد ترکیه و اصلی ترین دلیل ثابت کسری تجارت خارجی در این کشور، هزینه های واردات نفت و گاز است که سالانه بیش از یکصد میلیارد دلار از درآمدهای ترکیه را می بلعد. در چنین شرایطی، توجه به کشورهای دارای نفت و گاز در قاره آفریقا، کاملا منطقی به نظر می رسد.

خبرگزاری چینی شین هوا، در یک گزارش جامع به علاقه روز افزون قدرت های بزرگ دنیا به ذخایر نفتی قاره آفریقا اشاره کرده و نوشته است: «همه کشورها به دنبال کشف منابع نفتی آفریقا هستند و می خواهند تا جایی که ممکن است نفت مورد نیازشان را از خلیج گینه تامین کنند و وابستگی خود را به کشورهای عربی کاهش دهند. آفریقا از ذخایر نفتی بسیار گسترده و عظیمی برخوردار است».



حالا کارشناسان دیپلماسی انرژی ترکیه به خوبی می دانند که آفریقا روی چه گنج عظیمی خوابیده است. لیبی با داشتن ۳ هزار و ۸۹۲ میلیون تن نفت، بزرگترین ذخایر این قاره را در خود جای داده است.

پس از لیبی، نیجریه با ۳ هزار میلیون تن ذخیره و الجزایر با یک هزار و ۲۳۶ میلیون تن ذخیره نفت قرار دارند. آنگولا نیز با ۷۳۰ میلیون تن ذخیره، در رده چهارم جای دارد. همچنین مصر، گابن و کنگو نیز مقدار قابل توجهی ذخایر نفتی دارند. حتی در کشورهای کوچک آفریقایی نیز نفت پیدا می شود.

در دو سال اخیر، سه میدان نفتی جدید در آب های موریتانی کشف شده که ۱۰ میلیون تن نفت را در خود جای داده اند. میزان ذخایر نفتی کشور چاد نیز در حدود ۱۲۰ میلیون تن برآورد می شوند.

آفریقا ۱۲ درصد از نفت دنیا و هفت درصد از ذخایر جهانی نفت و گاز طبیعی را تامین می کند و میزان ذخایر خلیج گینه بیش از ۸۰ میلیارد بشکه است.

میزان سرمایه گذاری های صورت گرفته در سال ۲۰۰۴ در خلیج گینه ۵ میلیارد دلار بود. شرکت های آمریکایی اکسون موبیل و شورون – تگزاکو، شرکت توتال فرانسه، شرکت بی.پی انگلیس، شرکت های نروژی استات اویل و نورسک هیدرو و نیز شرکت هلندی - انگلیسی رویال داچ – شل، در این خلیج مشغول فعالیت هستند.

به این ترتیب کار برای ترکیه آسان نیست و با رقبای بسیار قدرتمندی روبروست. آن هم در شرایطی که شرکت های آمریکایی، بیش از دیگر شرکت ها به خلیج گینه علاقه نشان می دهند و محافل نفتی تگزاس، بر کنگره فشار می آورند تا خلیج گینه را به عنوان منطقه منافع حیاتی و استراتژیک اعلام کند. چرا که این ذخایر به پالایشگاه های خلیج مکزیک نزدیکتر هستند و انتقال نفت خلیج گینه دو برابر سریعتر از انتقال نفت خاورمیانه است و هر بشکه ۳۵ سنت ارزانتر از نفت کشورهای عربی است.

به همین دلیل است که ۱۵ درصد از نیازهای نفتی آمریکا را نیجریه، آنگولا و گابن تامین می کنند. احتمالا این رقم ظرف ۱۰ سال آینده به ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت.



آمریکا، تنها رقیب نفتی ترکیه در قاره آفریقا نیست و شرکت نفتی توتال فرانسه نیز با تولید ۸۱۳ هزار بشکه در روز، بزرگترین تولید کننده نفت در این قاره است. توتال همچنین در ماه ژوییه سال ۲۰۰۵ ذخایر جدیدی در نیجریه کشف کرد و برنامه وسیعی برای گسترش حضور در آنگولا نیز در دست دارد.

ترکیه امیدوار است با وجود حضور رقبای قدرتمندی مانند آمریکا، فرانسه، انگلیس و چین، در بهره برداری از مواهب نفتی قاره آفریقا جایی برای خود دست و پا کند. چرا که این قاره با تولید متوسط ۱۰ میلیون بشکه نفت در روز یا ۵۰۰ میلیون تن نفت در سال، دوازده درصد از تولید جهانی را در دست دارد. از این مقدار، یک سوم را مصرف و دو سوم آن را نیز صادر می کند.

ترکیه برای استفاده از ثروت های عظیم نفت و گاز آفریقا، یک لیست طلایی از کشورهای غنی قاره سیاه را به عنوان قطب نمای سیاست خارجی خود انتخاب کرده است. در این لیست، نیجریه، الجزایر، لیبی، آنگولا، مصر، گابن، کنگو و گینه استوایی از اهمیت بالایی برخوردارند و علاوه بر آنها، توسعه روابط گازی و نفتی با موزامبیک، غنا، تانزانیا و ساحل عاج در فاز دوم است.

ادامه دارد ….

انتهای پیام/