۱- طی سال گذشته صادرات کشور در مقایسه با سال۹۷ به لحاظ وزنی بیش از دو درصد افزایش و به لحاظ ارزش ۹درصد کاهش نشان می دهد. دلیل کاهش ارزش صادرات تعدیل قیمت پایه صادراتی بوده،

۲- در سال گذشته واردات این بخش به لحاظ وزنی رشد بیش از ۲۰درصدی و به لحاظ ارزش نیز رشد ۱۷٫۵ درصدی داشته،

۳- واردات کالاهای اساسی نسبتش به سال گذشته رشد ۲۱درصدی در وزن و ۱۱درصدی در ارزش داشته است. به نظر می رسد سیاستگذار به جهت اطمینان از تامین همه نیازها در بازار، اقدام به واردات قابل توجه اقلام کشاورزی و غذایی کرده است. این امر با هر نیتی که باشد با بروز شرایط اخیر و شیوع ویروس کرونا قابل تقدیر است، ۴- در کنار موارد مذکور، نکته تاسف آور اینکه طی دوماه پایانی سال گذشته حدود ۵۴۹هزار تن گندم به ارزش ۱۴۷میلیون دلار در شرایطی وارد کشور شده که در سال گذشته دولت سه میلیون تن از گندم مازاد کشاورزان را خریداری نکرده بود. اگر گندم وارداتی را با ارز بازار حساب کنیم، درهر کیلو قیمت گندم وارداتی حدود ۴/۲برابر قیمت گندم داخلی است (۱۷۰۰تومان سال گذشته درمقابل ۴۱۰۰تومان وارداتی).

تراز تجاری کشاورزی به منفی ۷میلیارد دلار رسید

براساس داده های آماری وزارت جهادکشاورزی، طی ۱۲ماهه سال گذشته درمجموع۵٫۸میلیارد دلار انواع کالاهای کشاورزی از ایران به کشورهای مختلف صادر شده که این میزان نسبت به صادرات ۶٫۴میلیارد دلاری مدت مشابه سال ۹۷، کاهش حدود ۹درصدی را نشان می دهد. همچنین میزان واردات بخش غذا و کشاورزی ایران در سال گذشته حدود ۱۲میلیارد و ۵۸۸ میلیون دلار بوده که نسبت به ۱۰٫۷میلیارد دلار واردات مدت مشابه سال ۹۷، رشدی نزدیک به ۱۷٫۵درصدی داشته است. بر این اساس در سال گذشته تراز تجاری بخش غذا و کشاورزی منفی۶٫۷میلیارد دلار بوده که نسبت به تراز تجاری منفی۴٫۳میلیارد دلاری مدت مشابه سال ۹۷، حدود منفی۲٫۴میلیارد دلار افزایش را نشان می دهد.

۵ پرسفارش صادرات و واردات کشاورزی

براساس گزارش وزارت جهاد کشاورزی، پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ وزنی عبارتند از: هندوانه ۷۴۸هزار تن، سیب ۷۴۰هزار تن، گوجه فرنگی ۲۵۹هزار تن، سیب زمینی تازه ۴۸۰هزار تن و پیاز و موسیر ۳۹۵هزار تن. همچنین پنج قلم عمده صادراتی از لحاظ ارزشی نیز شامل پسته با پوست ۷۲۴میلیون دلار، سیب تازه ۳۶۲میلیون دلار، گوجه فرنگی ۲۵۹میلیون دلار، مغز پسته ۲۴۰میلیون دلار و هندوانه ۱۷۶میلیون دلار بوده اند. در بخش واردات نیز پنج قلم عمده وارداتی بخش کشاورزی از لحاظ وزنی شامل ذرت دامی ۸میلیون و ۹۱۹هزار تن، جو ۴میلیون تن، کنجاله سویا ۲٫۲میلیون تن، لوبیای سویا دومیلیون و ۸۵هزار تن و شکر تصفیه نشده ۱٫۸میلیون تن بوده و همچنین پنج قلم عمده وارداتی از لحاظ ارزش نیز شامل ذرت دامی ۲میلیارد و ۱۷۵میلیون دلار، برنج یک میلیارد و ۶۸۰میلیون دلار، جو یک میلیارد دلار، کنجاله ۹۵۰میلیون دلار و لوبیای سویا ۹۰۵ میلیون دلار هستند.

تعدیل قیمت ها، صادرات ایران را کاهش داد

براساس گزارش وزارت جهادکشاورزی در سال گذشته ۷میلیون و ۱۰۳هزار تن انواع کالای کشاورزی و غذا به ارزش ۵٫۸میلیارد دلار به کشورهای مختلف صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۹۷، از لحاظ وزنی رشد ۲٫۳درصدی و از لحاظ ارزشی کاهش ۹درصدی را در پی داشته است. در نگاه اول اینطور به نظر می رسد که کاهش ارزش صادرات ایران به رغم افزایش وزن این اقلام به جهت کاهش ارزآوری و صادرات محصولات با ارزش افزوده پایین تر و همچنین پایین بودن قیمت ها در مقاصد صادراتی باشد، اما طبق اعلام گمرک ایران در سال ۹۸ با افزایش هزینه صادرات ناشی از تحریم و مسائل مربوط به بازگشت ارزهای صادراتی و بنابر درخواست فعالان بازرگانی، این سازمان قیمت پایه اقلام صادراتی ایران را ۳۰درصد تعدیل کرده و کاهش ارزش اقلام صادراتی به همین دلیل بوده است.

همچنین داده های آماری نشان می دهد در سال گذشته ازمجموع ۵٫۸میلیارد دلار صادرات بخش کشاورزی و غذای ایران، ۲میلیارد و ۷۲۶میلیون دلار از آن مربوط به صادرات زیربخش باغی (با سهم ۴۷درصدی از کل صادرات)، ۲میلیارد و ۹۲میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش زراعی (با سهم ۳۶درصدی از کل)، ۷۱۸میلیون دلار مربوط به صادرات زیربخش دام و طیور (سهم ۱۲درصدی از کل)، ۲۴۹میلیون دلار مربوط به شیلات (با سهم ۴٫۳درصدی از کل) و ۳۵میلیون دلار مابقی (با سهم کمتر از یک درصدی از کل صادرات کشاورزی ایران) نیز مربوط به دو زیربخش دامپزشکی و جنگل ها و مراتع است. طبق این آمارها، طی سال گذشته صادرات بخش باغی ایران افزایش ۲۰درصدی، زراعی کاهش ۲۰ درصدی، دام و طیور کاهش ۳۵درصدی، شیلات کاهش ۲۵درصدی، دامپزشکی کاهش ۲۷درصدی و جنگل و مراتع نیز کاهش ۴۶درصدی را تجربه کرده اند.

۳۳درصد واردات کشاورزی؛ خوراک دام و طیور است

واردات بخش کشاورزی نیز در ۶زیربخش اصلی شامل واردات دام و طیور، واردات دامپزشکی، واردات شیلات، واردات زراعی، واردات باغی و وارات زیربخش جنگل و مراتع تقسیم بندی می شود که از مجموع ۱۲٫۶میلیارد دلار واردات این بخش در سال گذشته، ۹٫۶میلیارد دلار یا ۷۶درصد از کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران مربوط به بخش زراعت است. پس از آن، واردات زیربخش محصولات باغی با ۱٫۴میلیارد دلار و سهمی ۱۱٫۳درصدی در رتبه دوم، واردات زیربخش دام و طیور (شامل حیوانات و دام زنده و فرآوری شده) با یک میلیارد و ۳۹۷میلیون دلار و سهم ۱۱درصدی در رتبه سوم و زیربخش های دامپزشکی، شیلات و جنگل و مراتع نیز به ترتیب با ۷۹میلیون دلار، ۷۲میلیون دلار و ۵۵میلیون دلار، درمجموع سهمی ۱٫۷درصدی از کل واردات دارند.

همچنین داده های آماری نشان می دهد در سال گذشته واردات زیربخش زراعت نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ رشد ۱۹درصدی، واردات محصولات باغی رشد ۱۰درصدی، واردات دام و طیور رشد ۱۳درصدی، واردات زیربخش دامپزشکی رشد ۶درصدی، واردات زیربخش شیلات رشد ۲۲درصدی و زیربخش جنگل و مراتع نیز رشد ۱۷٫۵درصدی داشته اند.

در بخش واردات، درمجموع با احتساب یک میلیارد و ۹میلیون دلار واردات جو، ۲٫۲میلیارد دلار واردات ذرت و همچنین ۹۵۸میلیون دلار واردات کنجاله سویا و کلزا، طی سال گذشته ۴٫۲میلیارد دلار صرف واردات خوراک دام و طیور شده که این میزان معادل بیش از ۳۳درصد کل واردات بخش کشاورزی و غذای ایران است. از آنجا که واردات خوراک دام و طیور جزو اقلام استراتژیک نیز هستند، مرور این آمار از این منظر اهمیت دارد که درصورت برنامه ریزی درست و طراحی و اجرای الگوی کشت سرزمینی و همچنین ارتقای بهره وری در بخش کشاورزی، می توان بخش قابل توجهی از نیاز وارداتی به خوراک دام و طیور ازجمله کل واردات یک میلیارد دلاری جو را در داخل کشور تامین کرد. توجه داشته باشیم اختصاص یک میلیارد دلار به واردات جو با احتساب نرخ ارز بازار، رقمی بیش از ۱۵هزار میلیارد تومان را دربرمی گیرد. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم کل بودجه تخصیص داده شده دولت برای خرید تضمینی و هزینه های جانبی (حمل ونقل و …) گندم در سال ۹۹ حدود ۱۵٫۷هزار میلیارد تومان است.

رشد ۱۱درصدی واردات کالاهای اساسی

براساس داده های آماری گمرک ایران، طی ۱۲ماهه سال ۹۷ درمجموع ۱۹هزار و ۵۳۵تن کالای مهم و اساسی بخش کشاورزی و غذا به ارزش ۹میلیارد و ۱۱۰میلیون وارد کشور شده بود که این میزان در ۱۲ماهه سال ۹۸ به لحاظ وزنی با رشد ۲۱درصدی به ۲۳هزار و ۶۳۵تن و به لحاظ ارزش نیز با رشد ۱۱درصدی به ۱۰میلیارد و ۷۴۹ میلیون دلار رسیده است. اما مقایسه واردات کالاهای اساسی سال ۹۸ با مدت مشابه سال ۹۷ نیز نشان می دهد واردات قند و شکر تصفیه نشده با رشد ۵۲۲درصدی، رکورددار واردات در بین این کالاهاست.

پس از آن، واردات جو با ۶۷درصد رشد، واردات کره بسته بندی، چای و کنجاله (سویا، کلزا و …) با رشد ۴۳ تا ۴۵درصدی در رتبه های بعدی قرار دارند. واردات حبوبات کاهش ۴۰درصدی، دانه های روغنی کاهش ۱۳درصدی و گوشت قرمز نیز کاهش ۴درصدی داشته اند. درخصوص کاهش واردات این اقلام باید توجه داشت در بخش واردات گوشت قرمز با کاهش مصرف داخلی و در بخش حبوبات نیز باتکرار خودکفایی سال های گذشته، نیاز داخلی کاملا تامین شده و کاهش واردات هرچند اندک، سیاست درستی بوده است.

قصه پرغصه واردات ۵۴۹هزار تن گندم

همانطور که در جدول قابل مشاهده است، براساس آمارهای گمرک ایران در دوماه پایانی سال گذشته حدود ۵۴۹هزار تن گندم به ارزش ۱۴۷میلیون دلار وارد کشور شده است. این میزان واردات گندم درحالی است که در سال ۹۷ هیچ گندمی وارد کشور نشده و در سال ۹۶ نیز این میزان فقط ۷۴هزار تن بوده است.

اما واردات نیم میلیون تنی گندم طی سال گذشته درحالی صورت می گیرد که براساس اظهارات محمدحسن طلعتی، رئیس انجمن غلات ایران با کم توجهی دولت به خرید تضمینی «در سال ۹۸ کشاورزان ۲۰ تا ۳۰درصد از گندم تولیدی خود را تحویل دولت نداده اند.» همچنین عباس کشاورز، معاون وقت امور زراعی وزارت جهاد کشاورزی نیز با تایید اظهارات طلعتی، در مهر سال ۹۸ گفته بود: «در سال ۹۸ حدود ۱۴میلیون تن گندم در کشور تولید شد، اما شرایط خرید تضمینی باعث شد کشاورزان رغبتی به فروش محصول خود نشان ندهند و سه میلیون تن گندم در انبارها باقی بماند.»

با توجه به اینکه این میزان واردات گندم با ارز ۴۲۰۰تومانی انجام شده، شاید حساب وکتاب آن برای برخی مسئولان جهادکشاورزی رقم درشتی را نشان ندهد، اما اگر رقم ریالی ۱۴۷میلیون دلار واردات گندم را با ارز بازار محاسبه کنیم، با دلار ۱۵هزار و ۶۰۰ تومانی دو ماه اخیر به رقم دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان خواهیم رسید. برای تصور درشتی رقم مذکور کافی است بدانیم این مقدار واردات گندم، معادل حدود ۱۵درصد کل بودجه ۷/۱۵هزار میلیارد تومانی خرید تضمینی گندم و هزینه های جانبی آن (حمل ونقل و …) در سال ۹۹ است.