اینستکس«سپر دیپلماتیکی» که اعتباری در حد یک صرافی دارد
باشگاه خبرنگاران جوان گزارش می دهد؛
به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، اتحادیه اروپا همزمان با نشست کمیسیون مشترک ایران و ۱+۴ در وین، اعلام کرد: «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» موسوم به اینستکس عملیاتی شده است؛ مبادلات مالی که قرار بود تحت عنوان مذاکرات هسته ای محقق شود و به دلیل تعلل اروپایی عملیاتی نشد٬ این بار تحت عنوان اینسنکس یا ساحات اجرایی خواهد شد، ولی نه تنها ایران بلکه ناظران هم درمورد روندی که این سازوکاری مالی طی می کند تردید های جدی دارند.اما برای پاسخ به این ابهامات ابتدا باید با کارکرد این ساز و کار مالی آشنا شویم.
اینستکس چیست؟
یکی از مهمترین وعده های اتحادیه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، راه اندازی سازوکاری برای ایمن سازی تجارت میان ایران و اروپا بود. در ابتدا طرح کانال ویژه مالی (SPV) ارائه شد و بعد از ۹ ماه وعده های پیاپی در نهایت، سازو کار اینستکس به عنوان بخشی از اس پی وی اجرایی شد. به عبارت دیگر اینستکس جایگزین اس پی وی است که با نام شرکت میزبان اینستکس شناخته می شود.
اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. این سازو کار مالی در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند، اما دیگر کشور های اروپایی و کشور های جهان از جمله چین و روسیه نیز می توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت ۳ هزار یورو است که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.
شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره ۱۳۹ در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون ۴ چهره کلیدی این نهاد مشخص شده اند. اینستکس بانک محسوب نمی شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت های ایرانی و اروپایی که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد داشت.
اینستکس موسسه ای است که این اجازه را می دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا، تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می کند و در قبال آن اعتباری به دست می آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه ۳ کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن ها همچنین اعلام کرده اند که کشور های دیگر نیز می توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.
گستره ساز و کار مالی اروپا با ایران تا کجاست؟
در ساز و کار مالی اروپا از ۲۸ عضو اتحادیه اروپا و اقلام غیر تحریمی شروع می شود، اما این ساز و کار محدود به این تعداد از کشور ها و به این اقلام نیست. در واقع ساز و کار برای این است که در مرحله اول شرکت های خصوصی به استفاده از آن تشویق شوند تا در ادامه به صورت کارآمد بتواند سایر حوزه ها هم پوشش دهد. این اقدام فعلی، سیاسی است تا اینکه مشخص شود در عمل چگونه اروپاییان به اقدام عملیاتی قابل اتکا تبدیل می کنند.
تمام ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا مجاز هستند از محل پول فروش نفت ایران به این کشور ها که در این کانال مالی ذخیره می شود کالا در اختیار کشورمان قرار دهند.
آیا اینستکس خرید نفت ایران را تضمین می کند؟
مهمترین نکته راه اندازی این کانال مالی بحث تضمین خرید نفت ایران است. بخشی از پالایشگاه های اروپا با نفت سبک ایران کار می کنند که این نفت با این مشخصات در بازار وجود ندارد؛ بنابراین باید راهکاری برای خرید نفت ایران پیدا می کردند که اینستکس خرید نفت از ایران را تضمین می کند. اینستکس راهی برای دور زدن تحریم های نفتی ایران است. آمریکا شرکت های خصوصی را تحت تحریم نفتی قرار داده است، اما در اینستکس ساز و کاری طراحی شده است که دولت، نفت ایران را می خرد و پول آن را در صندوقی ذخیره می کند که می تواند به ازای آن هر کالایی را در اختیار ایران قرار دهد.
تمام ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا مجاز هستند از محل پول فروش نفت ایران به این کشور ها که در این کانال مالی ذخیره می شود کالا در اختیار کشورمان قرار دهند. ایران هر کالایی را می تواند در ازای فروش نفت به اتحادیه اروپا درخواست کند و مواد غذایی و دارو در اولویت کشورمان است. از سوی دیگر ایران می تواند این پول را در این کانال و صندوق ذخیره کند و در زمان دیگری از آن برای اقدامات دیگر برداشت داشته باشد. هم اکنون نیز بخشی از منابع مالی ایران در سایر کشور ها ذخیره شده است و تهدیدی برای بلوکه شدن آن وجود ندارد.
ارزش سیاسی راه اندازی اینستکس
راه اندازی اینستکس یک پیام روشن برای آمریکا دارد و آن این است که اروپا از تحریم های وضع شده علیه ایران پیروی نمی کند و این می تواند باعث شود بقیه کشور ها هم، راهی برای دور زدن تحریم ها و داشتن مراودات اقتصادی با ایران را به اجرا برسانند. در حال حاضر ۲۸ کشور اروپایی عملا اعلام کردند که تحریم های ضدایرانی آمریکا را نادیده می گیرند و این علاوه بر منافع اقتصادی برای دو طرف حاوی یک پیام بسیار مهم برای آمریکا است.
در حال حاضر انگلیس اعلام آمادگی کرده است که غرامت بانک ملت را بپردازد. این کانال مالی می تواند باعث شود بانک ملت از این فرصت استفاده کند و برای مشتریان ارزی خود در بریتانیا LC گشایش دهد؛ بنابراین اینستکس دست ایران را برای بسیاری از اقدامات باز می کند و تنها یک اقدام سیاسی نیست.
با این وجود، ثبت اینستکس در فرانسه به معنای اعلام موجودیت سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران است، اما تا عملیاتی شدن آن هنوز فاصله ای وجود دارد. بانک مرکزی ایران نیز باید همچون اروپایی ها، شرکتی در تهران ایجاد کند که طرف حساب اینستکس باشد.
وعده های اروپایی درباره اینستکس تا چه حد عملی شده است؟
در خصوص عملیاتی شدن فرایند این سازو کار ملی در دوازدهمین جلسه کمسیون مشترک «هلگا اشمید» معاون فدریکا موگرینی کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی توئیتری، پس از نزدیک به سه ساعت و ۳۰ دقیقه مذاکره میان طرف های شرکت کننده، از یک سو از «مذاکرات سازنده» کمیسیون مشترک ایران و ۱+۴ در وین و جمع بندی طرف های شرکت کننده برای «اجرای کامل و مؤثر برجام» خبر داد و از طرف دیگر، عملیاتی شدن اینستکس را اعلام کرد و گفت: «اینستکس هم اکنون عملیاتی شده و اولین تراکنش ها در حال انجام است و اعضای بیشتری از کشور های اتحادیه اروپا به آن خواهند پیوست.» علاوه بر فرانسه، آلمان و انگلیس که این ساز و کار مالی را برای نجات برجام به راه انداخته اند، هفت کشور اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلونی، اسپانیا و سوئد هم با انتشار بیانیه ای، ضمن تأکید بر لزوم حفظ توافق هسته ای ایران ۲۰۱۵، به عنوان «ابزار کلیدی برای رژیم کنترل تسلیحات» و «حفظ ثبات در منطقه»، اعلام کرده اند با سه کشور اروپایی در زمینه اینستکس همکاری خواهند کرد. آن ها گفته اند: «این برای جمهوری اسلامی ایران مهم است که به همه تعهدات و بند های موجود در توافق هسته ای پایبند باشند.» وزارت امور خارجه چین نیز راه اندازی اینستکس از طرف اتحادیه اروپا را تأیید کرده و روس ها عملیاتی شدن اینستکس را «شروع یک راه» خوانده اند و ابراز امیدواری کرده اند تعداد کشور هایی که در این قالب با ایران همکاری می کنند، به زودی افزایش یابد. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه که در نشست کمیسیون مشترک برجام شرکت کرده، تلویحا از ابراز تمایل روسیه برای مشارکت در اینستکس خبر داده و گفته است: «مهم است در کنار کشور های پایه گذار این مکانیسم و همچنین برخی کشور های اتحادیه اروپا که امکان آن را دارند و اکنون هفت کشور هستند امکان بهره گیری از این مکانیسم برای دیگر کشور ها هم فراهم آید که به آن ها کشور های ثالث می گویم.»
در این میان عملیاتی شدن بخش های آغازین این سازو کار مالی در شرایطی انجام شده که طرف های اروپایی برجام با تعلل فروانی از اجرایی شدن آن خبر داده اند.
ساحات یا اینستکس اقدامی دیر هنگام از سوی اروپایی ها
اقدام اروپائیان برای ایجاد یک ساز و کار با نام مخفف ایستکس ساحات (ساز و کار حمایت از تبادلات تجاری) گام دیرهنگام بود چرا که باید زودتر از این انجام می شد، بدین معنی که درجلسه خردادماه و درست زمانیکه تعهدات ۱۲ گانه ای درآن جلسه مطرح شد، اروپایی ها باید این اقدام را به عنوان یک پیش زمینه برای انجام تعهدات انجام می دادند که متأسفانه به دلایل مختلفی از جمله فشار های آمریکا، به طول انجامید.
اما به هر حال این ساز و کار حمایت از تبادلات تجاری (ساحات) در این مقطع یک آزمایش است، پیش از اینکه این سازو کار برای تهران مهم باشد برای اروپایی ها مهم است تا به دنیا نشان دهند تا حدی استقلال دارند و می تواند منافع خود را پیگیری کنند.
چرا راه اندازی اینستکس گام کافی برای برقراری روابط اقتصادی بین ایران و اروپا نیست؟
اروپایی ها بیش از اندازه برای راه اندازی این کانال مالی زمان صرف کردند و تعلل زیادی داشتند. باید هر چه سریع تر در کنار راه اندازی اینستکس اقدامات تکمیلی را هم انجام دهند.
در این میان برخی اینستکس را کانال مالی مختص ۳ کشور اروپایی و ایران دانسته اند، اما فرانسه، آلمان و انگلیس آن را سازوکاری برای استفاده همه کشور های اروپایی است. عدم حضور دیگر کشور ها از جمله چین و روسیه در بدو راه اندازی این سازوکار همچنین باعث شده تا در مورد جامعیت آن تردید هایی ایجاد شود. با این حال طبق بیانیه صادر شده از سوی اروپایی ها، در گام بعدی دیگر کشور ها می توانند به عضویت اینستکس درآیند. تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو در گام نخست، نقطه ضعف آن دانسته شده است. اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشور های جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه های تجاری نیز فراهم کنند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله ای زمان بر، اما امکان پذیر است.
در این میان عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران که برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام به وین رفته، مجموع جلسه سه ساعته این کمیسیون را «مثبت و سازنده» خوانده و آن را در مقایسه با جلسات قبلی این کمیسیون «یک گام به جلو» تعبیر کرده، ولی گفته که نتیجه مذاکرات «هنوز تا خواسته های جمهوری اسلامی فاصله قابل توجهی وجود دارد و با دستاورد های ملموسی که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد، هنوز فاصله داریم.» عراقچی هم عملیاتی شدن اینستکس را تأیید کرده و گفته که «دو- سه تا مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است» که به گفته او به زودی ظرف روز های آینده تبادل مالی آن انجام خواهد شد. عراقچی با این حال از تأیید یا رد اینکه آیا عملیاتی شدن اینستکس تأثیر بر گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران خواهد داشت یا نه، خودداری کرده و گفته است: «قدم های رو به جلویی را که در کمیسیون برداشته شد، بررسی کامل خواهیم کرد و من این ها را به تهران منتقل خواهم کرد و هرگونه تصمیم گیری با تهران خواهد بود.» عراقچی گفته که «فکر می کندقدم های مثبتی که برداشته شده، ارزش بررسی کردن را دارد» و به همین خاطر، گام برداشته شده اروپاییان را برای بررسی بیشتر «به تهران منتقل» خواهد کرد. با این حال، خود عراقچی هم با ابراز تردید در این باره، برآورده شدن انتظارات ایران را منوط به خرید نفت از ایران کرده و گفته است: «بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشور های اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.»
ژست اروپایی حفظ برجام
اینکه عملیاتی شدن اینستکس بتواند تصمیم ایران برای برداشتن گام دوم کاهش تعهدات ایران در برجام را معلق کرده یا به تعویق بیندازد مشخص نیست، ولی نه تنها اکثر کارشناسان بلکه مقام های اروپایی نیز تأیید می کنند که کارکرد «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» معروف به اینستکس در مرحله کنونی به شدت محدود خواهد بود. «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر خارجه روسیه روز جمعه بعد از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام از سایر طرف های توافق هسته ای با ایران خواست در برابر تحریم های یک جانبه امریکا علیه ایران ایستادگی کنند و «در برابر تحریم های امریکا علیه ایران دیوار محافظتی ایجاد کنند.» این موضع ریابکف تلویحا بیان کننده این است که از نظر کرملین اینستکس دست کم در مرحله کنونی قادر به ایجاد یک دیوار محافظی برای ایران در برابر تحریم های امریکا نخواهد بود. اکثر ناظران تأیید می کنند که کشور های اروپایی بعد از حدود یک سال تأخیر در عملیاتی کردن اینستکس، آن را نه با هدف دور زدن تحریم های امریکا، چیزی که در حال حاضر تهران بیش از هر چیز دیگری به آن نیازمند است بلکه با هدف متقاعدکردن ایران به ترک نکردن برجام راه اندازی کرده اند. آسوشیتد پرس دیروز در گزارشی نوشت که کشور های اروپایی ایجادکننده اینستکس می گویند که برای درگیر نشدن مستقیم با تحریم های امریکا، در مراحل اولیه اجرایی ساز و کار مالی اینستکس بیشتر بر نیاز های اولیه جامعه مردمی ایران مانند دارو، دستگاه های پزشکی و محصولات کشاورزی متمرکز خواهند شد، موضوعی که کارشناسان نیز آن را تأیید می کنند. «کورنلیوس آدباهر» دستیار شورای روابط خارجی آلمان می گوید: «شرکت های اروپایی که از سیستم پرداخت اینستکس استفاده می کنند، شرکت های کوچک دارای روابط تجاری طولانی مدت با منطقه خاورمیانه که با امریکا هیچ رابطه تجاری و کاری ندارند، خواهند بود.» به گفته آدباهر، در مراحل اولیه شرکت های بزرگ اروپایی وارد این ساز و کار مالی برای تبادلات تجاری با ایران نخواهند شد.
اعتبار اینستکس در حد یک صرافی متوسط
اتحادیه اروپا یک خط اعتباری چند میلیون یوریی به طرف اروپایی اینستکس اختصاص داده که در حد مبادلات روزانه یک صرافی متوسط است. این مسئله در حالی است که پیش از این، «میشائیل کلور- برشتولد»، سفیر آلمان در تهران به صراحت گفته هدف ساز و کار اینستکس نقض و دورزدن تحریم های امریکا نیست، منابع امریکایی هم تأیید می کنند که این ساز و کار «چند میلیون دلاری و نه چند میلیارد دلاری» صرفا یک ژست اروپایی برای نشان دادن حسن نیت به ایران است. نیویورک تایمز روز پنج شنبه در این باره نوشت: «امضاکنندگان اروپایی توافق هسته ای با ایران در تقلا برای تقویت ترتیبات تهاتر تجاری با تهران هستند … تلاشی که هدف آن ترغیب تهران به نشکستن محدودیت های غنی سازی ایجاد شده در برجام است.» به نوشته نیویورک تایمز «مقام های امریکایی تلاش های اروپاییان را به استهزا گرفته اند و آن ها را اقداماتی غیرعملی و به شدت پیچیده می دانند که احتمالا تجارت چندانی به بار نخواهد آورد.» نیویورک تایمز می نویسد: «بیشتر تحلیلگران می پذیرند که این (اینستکس) عوایدی را که ایران به دنبال آن است به بار نخواهد آورد، ولی اروپاییان آن را یک ژست مهم برای نشان دادن حسن نیت به توافق قلمداد و پاسخی به دولت ترامپ می دانند که به گفته آن ها از قدرت مالی امریکا برای آسیب زدن به منافع و تجارت اروپا استفاده می کند.» منابع اروپایی حجم تجارتی را که از طریق اینستکس قرار است انجام شود، اعلام نکرده اند. ولی وال استریت ژورنال چند روز قبل، از تزریق چند میلیون دلاری اندک به این ساز و کار خبر داد، مبلغی که در مقایسه با مبادلات چند میلیارد دلاری که از آن انتظار دارد، «تقریبا هیچ» تلقی می شود.
ایران پیش از این اعلام کرده است صبر این کشور در برابر عدم انجام تعهدات کشور های اروپایی در چارچوب برجام بی حد و مرز نیست و به مسیر خود برای کاهش تعهدات خود و محدودیت هایی که برجام اعمال کرده است ادامه خواهد داد.
ناتوانی یا بی ارادگی طرف های اروپایی برجام در اجرای ساحات
ممکن است برخی این شبهه را مطرح کنند که اروپایی ها بیش از این قادر به انجام هیچ اقدامی برای نجات برجام نیستند. واقعیت این است که توان اروپایی ها بیش از این است. اروپایی شرکت های ملی و دولتی فراوانی در حوزه هایی همچون نفت و مبادلات بانکی دارند که ریسک سیاسی تحریم آن ها برای امریکایی ها بسیار بالاست و از طریق آن ها می توانند امکانات فراوانی را در اختیار ایران برای خرید نفت و مبادلات بانکی قرار دهند.
در کنار این امر، بسیاری از شرکت های اروپایی از طریق نمایندگی های خود در چین می توانند بدون اینکه هیچ مشکلی متوجه آن ها شود، به مبادله نفت و یا کالا با ایران بپردازند. این دو راه حل تنها بخشی از امکاناتی است که بنا بر گفته کارشناسان در اختیار اروپا است.
اما مسئله این است که در مقابل این موجود ناقص الخلقه به نام اینستکس چه باید کرد. اینستکس به رغم تمام معایب آن ظرفیت هایی دارد که در صورت حفظ فشار ایران بر اروپا می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال، ایران می تواند خواستار ایجاد یک خط اعتباری چند میلیارد یورویی سالانه بر اساس تحویل نفت در آب های داخلی خود شود تا در صورت استفاده از سامانه مشکل بدهی خارجی نیز به مشکلات ایران اضافه نشود.
همچنین باید لیست کالا های قابل خرید در اینستکس بر اساس یک معیار کاملا روشن تدوین شود و حتی در صورت لزوم کشور های اروپایی از خطوط قرمز وزارت خزانه داری امریکا نیز گذر کنند. البته تمامی این اقدامات زمانی امکان پذیر است که فشار ایران بر اتحادیه اروپا حفظ شود.
با در نظر گرفتن موارد فوق با قاطعیت می توان گفت که درخواست متوقف کردن روند کاهش تعهدات ایران در برجام هیچ نسبتی با اقدامات اروپا برای جبران تحریم های یکجانبه امریکا ندارد.
انتهای پیام/
به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، اتحادیه اروپا همزمان با نشست کمیسیون مشترک ایران و ۱+۴ در وین، اعلام کرد: «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» موسوم به اینستکس عملیاتی شده است؛ مبادلات مالی که قرار بود تحت عنوان مذاکرات هسته ای محقق شود و به دلیل تعلل اروپایی عملیاتی نشد٬ این بار تحت عنوان اینسنکس یا ساحات اجرایی خواهد شد، ولی نه تنها ایران بلکه ناظران هم درمورد روندی که این سازوکاری مالی طی می کند تردید های جدی دارند.اما برای پاسخ به این ابهامات ابتدا باید با کارکرد این ساز و کار مالی آشنا شویم.
اینستکس چیست؟
یکی از مهمترین وعده های اتحادیه اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، راه اندازی سازوکاری برای ایمن سازی تجارت میان ایران و اروپا بود. در ابتدا طرح کانال ویژه مالی (SPV) ارائه شد و بعد از ۹ ماه وعده های پیاپی در نهایت، سازو کار اینستکس به عنوان بخشی از اس پی وی اجرایی شد. به عبارت دیگر اینستکس جایگزین اس پی وی است که با نام شرکت میزبان اینستکس شناخته می شود.
اینستکس یا INSTEX مخفف عبارت Instrument in Support of Trade Exchanges به معنای «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» است. این سازو کار مالی در پاریس و در چارچوب قوانین فرانسه ثبت شده است. غیر از فرانسه، آلمان و انگلیس نیز سهامداران اصلی آن هستند، اما دیگر کشور های اروپایی و کشور های جهان از جمله چین و روسیه نیز می توانند وارد آن شوند. سرمایه اولیه این شرکت ۳ هزار یورو است که از سوی وزارت اقتصاد فرانسه تأمین شده است.
شرکت اداره کننده اینستکس به آدرس شماره ۱۳۹ در خیابان برسی پاریس جایی که ساختمان وزارت اقتصاد فرانسه قرار دارد ثبت شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده، تاکنون ۴ چهره کلیدی این نهاد مشخص شده اند. اینستکس بانک محسوب نمی شود و یک «شرکت تسویه مالی» است. به عبارت دیگر، این شرکت وظیفه تسویه حساب بین شرکت های ایرانی و اروپایی که در زمینه صادرات و واردات به یکی از دو مقصد را دارند به عهده خواهد داشت.
اینستکس موسسه ای است که این اجازه را می دهد که بدون انجام مراودات مالی بین ایران و اتحادیه اروپا، تجارت همچنان صورت گیرد. یک شرکت ایرانی کالایی به اروپا صادر می کند و در قبال آن اعتباری به دست می آورد که خود او یا یک واردکننده ایرانی می تواند از آن برای واردات کالا از اروپا به ایران استفاده کند؛ بدون اینکه پولی بین طرفین مبادله شود. در مقابل، همین سازوکار برای صادرکنندگان و واردکنندگان اروپایی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
طبق بیانیه مشترکی که از سوی وزرای خارجه ۳ کشور تأسیس کننده اینستکس صادر شده، این نهاد در مرحله نخست، روی مبادله مواد غذایی، محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی متمرکز خواهد شد. آن ها همچنین اعلام کرده اند که کشور های دیگر نیز می توانند در ادامه کار وارد اینستکس شوند.
گستره ساز و کار مالی اروپا با ایران تا کجاست؟
در ساز و کار مالی اروپا از ۲۸ عضو اتحادیه اروپا و اقلام غیر تحریمی شروع می شود، اما این ساز و کار محدود به این تعداد از کشور ها و به این اقلام نیست. در واقع ساز و کار برای این است که در مرحله اول شرکت های خصوصی به استفاده از آن تشویق شوند تا در ادامه به صورت کارآمد بتواند سایر حوزه ها هم پوشش دهد. این اقدام فعلی، سیاسی است تا اینکه مشخص شود در عمل چگونه اروپاییان به اقدام عملیاتی قابل اتکا تبدیل می کنند.
تمام ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا مجاز هستند از محل پول فروش نفت ایران به این کشور ها که در این کانال مالی ذخیره می شود کالا در اختیار کشورمان قرار دهند.
آیا اینستکس خرید نفت ایران را تضمین می کند؟
مهمترین نکته راه اندازی این کانال مالی بحث تضمین خرید نفت ایران است. بخشی از پالایشگاه های اروپا با نفت سبک ایران کار می کنند که این نفت با این مشخصات در بازار وجود ندارد؛ بنابراین باید راهکاری برای خرید نفت ایران پیدا می کردند که اینستکس خرید نفت از ایران را تضمین می کند. اینستکس راهی برای دور زدن تحریم های نفتی ایران است. آمریکا شرکت های خصوصی را تحت تحریم نفتی قرار داده است، اما در اینستکس ساز و کاری طراحی شده است که دولت، نفت ایران را می خرد و پول آن را در صندوقی ذخیره می کند که می تواند به ازای آن هر کالایی را در اختیار ایران قرار دهد.
تمام ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا مجاز هستند از محل پول فروش نفت ایران به این کشور ها که در این کانال مالی ذخیره می شود کالا در اختیار کشورمان قرار دهند. ایران هر کالایی را می تواند در ازای فروش نفت به اتحادیه اروپا درخواست کند و مواد غذایی و دارو در اولویت کشورمان است. از سوی دیگر ایران می تواند این پول را در این کانال و صندوق ذخیره کند و در زمان دیگری از آن برای اقدامات دیگر برداشت داشته باشد. هم اکنون نیز بخشی از منابع مالی ایران در سایر کشور ها ذخیره شده است و تهدیدی برای بلوکه شدن آن وجود ندارد.
ارزش سیاسی راه اندازی اینستکس
راه اندازی اینستکس یک پیام روشن برای آمریکا دارد و آن این است که اروپا از تحریم های وضع شده علیه ایران پیروی نمی کند و این می تواند باعث شود بقیه کشور ها هم، راهی برای دور زدن تحریم ها و داشتن مراودات اقتصادی با ایران را به اجرا برسانند. در حال حاضر ۲۸ کشور اروپایی عملا اعلام کردند که تحریم های ضدایرانی آمریکا را نادیده می گیرند و این علاوه بر منافع اقتصادی برای دو طرف حاوی یک پیام بسیار مهم برای آمریکا است.
در حال حاضر انگلیس اعلام آمادگی کرده است که غرامت بانک ملت را بپردازد. این کانال مالی می تواند باعث شود بانک ملت از این فرصت استفاده کند و برای مشتریان ارزی خود در بریتانیا LC گشایش دهد؛ بنابراین اینستکس دست ایران را برای بسیاری از اقدامات باز می کند و تنها یک اقدام سیاسی نیست.
با این وجود، ثبت اینستکس در فرانسه به معنای اعلام موجودیت سازوکار ویژه مالی اروپا برای تجارت با ایران است، اما تا عملیاتی شدن آن هنوز فاصله ای وجود دارد. بانک مرکزی ایران نیز باید همچون اروپایی ها، شرکتی در تهران ایجاد کند که طرف حساب اینستکس باشد.
وعده های اروپایی درباره اینستکس تا چه حد عملی شده است؟
در خصوص عملیاتی شدن فرایند این سازو کار ملی در دوازدهمین جلسه کمسیون مشترک «هلگا اشمید» معاون فدریکا موگرینی کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی توئیتری، پس از نزدیک به سه ساعت و ۳۰ دقیقه مذاکره میان طرف های شرکت کننده، از یک سو از «مذاکرات سازنده» کمیسیون مشترک ایران و ۱+۴ در وین و جمع بندی طرف های شرکت کننده برای «اجرای کامل و مؤثر برجام» خبر داد و از طرف دیگر، عملیاتی شدن اینستکس را اعلام کرد و گفت: «اینستکس هم اکنون عملیاتی شده و اولین تراکنش ها در حال انجام است و اعضای بیشتری از کشور های اتحادیه اروپا به آن خواهند پیوست.» علاوه بر فرانسه، آلمان و انگلیس که این ساز و کار مالی را برای نجات برجام به راه انداخته اند، هفت کشور اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلونی، اسپانیا و سوئد هم با انتشار بیانیه ای، ضمن تأکید بر لزوم حفظ توافق هسته ای ایران ۲۰۱۵، به عنوان «ابزار کلیدی برای رژیم کنترل تسلیحات» و «حفظ ثبات در منطقه»، اعلام کرده اند با سه کشور اروپایی در زمینه اینستکس همکاری خواهند کرد. آن ها گفته اند: «این برای جمهوری اسلامی ایران مهم است که به همه تعهدات و بند های موجود در توافق هسته ای پایبند باشند.» وزارت امور خارجه چین نیز راه اندازی اینستکس از طرف اتحادیه اروپا را تأیید کرده و روس ها عملیاتی شدن اینستکس را «شروع یک راه» خوانده اند و ابراز امیدواری کرده اند تعداد کشور هایی که در این قالب با ایران همکاری می کنند، به زودی افزایش یابد. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه که در نشست کمیسیون مشترک برجام شرکت کرده، تلویحا از ابراز تمایل روسیه برای مشارکت در اینستکس خبر داده و گفته است: «مهم است در کنار کشور های پایه گذار این مکانیسم و همچنین برخی کشور های اتحادیه اروپا که امکان آن را دارند و اکنون هفت کشور هستند امکان بهره گیری از این مکانیسم برای دیگر کشور ها هم فراهم آید که به آن ها کشور های ثالث می گویم.»
در این میان عملیاتی شدن بخش های آغازین این سازو کار مالی در شرایطی انجام شده که طرف های اروپایی برجام با تعلل فروانی از اجرایی شدن آن خبر داده اند.
ساحات یا اینستکس اقدامی دیر هنگام از سوی اروپایی ها
اقدام اروپائیان برای ایجاد یک ساز و کار با نام مخفف ایستکس ساحات (ساز و کار حمایت از تبادلات تجاری) گام دیرهنگام بود چرا که باید زودتر از این انجام می شد، بدین معنی که درجلسه خردادماه و درست زمانیکه تعهدات ۱۲ گانه ای درآن جلسه مطرح شد، اروپایی ها باید این اقدام را به عنوان یک پیش زمینه برای انجام تعهدات انجام می دادند که متأسفانه به دلایل مختلفی از جمله فشار های آمریکا، به طول انجامید.
اما به هر حال این ساز و کار حمایت از تبادلات تجاری (ساحات) در این مقطع یک آزمایش است، پیش از اینکه این سازو کار برای تهران مهم باشد برای اروپایی ها مهم است تا به دنیا نشان دهند تا حدی استقلال دارند و می تواند منافع خود را پیگیری کنند.
چرا راه اندازی اینستکس گام کافی برای برقراری روابط اقتصادی بین ایران و اروپا نیست؟
اروپایی ها بیش از اندازه برای راه اندازی این کانال مالی زمان صرف کردند و تعلل زیادی داشتند. باید هر چه سریع تر در کنار راه اندازی اینستکس اقدامات تکمیلی را هم انجام دهند.
در این میان برخی اینستکس را کانال مالی مختص ۳ کشور اروپایی و ایران دانسته اند، اما فرانسه، آلمان و انگلیس آن را سازوکاری برای استفاده همه کشور های اروپایی است. عدم حضور دیگر کشور ها از جمله چین و روسیه در بدو راه اندازی این سازوکار همچنین باعث شده تا در مورد جامعیت آن تردید هایی ایجاد شود. با این حال طبق بیانیه صادر شده از سوی اروپایی ها، در گام بعدی دیگر کشور ها می توانند به عضویت اینستکس درآیند. تمرکز این مکانیسم بر غذا و دارو در گام نخست، نقطه ضعف آن دانسته شده است. اما به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران می تواند مسیر گسترش مبادلات تجاری میان ایران و اروپا و ایران و دیگر کشور های جهان را غیر از غذا و دارو، در دیگر حوزه های تجاری نیز فراهم کنند. گسترش دامنه فعالیت تجاری اینستکس مرحله ای زمان بر، اما امکان پذیر است.
در این میان عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران که برای شرکت در نشست کمیسیون مشترک برجام به وین رفته، مجموع جلسه سه ساعته این کمیسیون را «مثبت و سازنده» خوانده و آن را در مقایسه با جلسات قبلی این کمیسیون «یک گام به جلو» تعبیر کرده، ولی گفته که نتیجه مذاکرات «هنوز تا خواسته های جمهوری اسلامی فاصله قابل توجهی وجود دارد و با دستاورد های ملموسی که جمهوری اسلامی ایران انتظار دارد، هنوز فاصله داریم.» عراقچی هم عملیاتی شدن اینستکس را تأیید کرده و گفته که «دو- سه تا مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است» که به گفته او به زودی ظرف روز های آینده تبادل مالی آن انجام خواهد شد. عراقچی با این حال از تأیید یا رد اینکه آیا عملیاتی شدن اینستکس تأثیر بر گام دوم کاهش تعهدات برجامی ایران خواهد داشت یا نه، خودداری کرده و گفته است: «قدم های رو به جلویی را که در کمیسیون برداشته شد، بررسی کامل خواهیم کرد و من این ها را به تهران منتقل خواهم کرد و هرگونه تصمیم گیری با تهران خواهد بود.» عراقچی گفته که «فکر می کندقدم های مثبتی که برداشته شده، ارزش بررسی کردن را دارد» و به همین خاطر، گام برداشته شده اروپاییان را برای بررسی بیشتر «به تهران منتقل» خواهد کرد. با این حال، خود عراقچی هم با ابراز تردید در این باره، برآورده شدن انتظارات ایران را منوط به خرید نفت از ایران کرده و گفته است: «بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشور های اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.»
ژست اروپایی حفظ برجام
اینکه عملیاتی شدن اینستکس بتواند تصمیم ایران برای برداشتن گام دوم کاهش تعهدات ایران در برجام را معلق کرده یا به تعویق بیندازد مشخص نیست، ولی نه تنها اکثر کارشناسان بلکه مقام های اروپایی نیز تأیید می کنند که کارکرد «ابزار پشتیبانی مبادلات تجاری» معروف به اینستکس در مرحله کنونی به شدت محدود خواهد بود. «سرگئی ریابکوف»، معاون وزیر خارجه روسیه روز جمعه بعد از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام از سایر طرف های توافق هسته ای با ایران خواست در برابر تحریم های یک جانبه امریکا علیه ایران ایستادگی کنند و «در برابر تحریم های امریکا علیه ایران دیوار محافظتی ایجاد کنند.» این موضع ریابکف تلویحا بیان کننده این است که از نظر کرملین اینستکس دست کم در مرحله کنونی قادر به ایجاد یک دیوار محافظی برای ایران در برابر تحریم های امریکا نخواهد بود. اکثر ناظران تأیید می کنند که کشور های اروپایی بعد از حدود یک سال تأخیر در عملیاتی کردن اینستکس، آن را نه با هدف دور زدن تحریم های امریکا، چیزی که در حال حاضر تهران بیش از هر چیز دیگری به آن نیازمند است بلکه با هدف متقاعدکردن ایران به ترک نکردن برجام راه اندازی کرده اند. آسوشیتد پرس دیروز در گزارشی نوشت که کشور های اروپایی ایجادکننده اینستکس می گویند که برای درگیر نشدن مستقیم با تحریم های امریکا، در مراحل اولیه اجرایی ساز و کار مالی اینستکس بیشتر بر نیاز های اولیه جامعه مردمی ایران مانند دارو، دستگاه های پزشکی و محصولات کشاورزی متمرکز خواهند شد، موضوعی که کارشناسان نیز آن را تأیید می کنند. «کورنلیوس آدباهر» دستیار شورای روابط خارجی آلمان می گوید: «شرکت های اروپایی که از سیستم پرداخت اینستکس استفاده می کنند، شرکت های کوچک دارای روابط تجاری طولانی مدت با منطقه خاورمیانه که با امریکا هیچ رابطه تجاری و کاری ندارند، خواهند بود.» به گفته آدباهر، در مراحل اولیه شرکت های بزرگ اروپایی وارد این ساز و کار مالی برای تبادلات تجاری با ایران نخواهند شد.
اعتبار اینستکس در حد یک صرافی متوسط
اتحادیه اروپا یک خط اعتباری چند میلیون یوریی به طرف اروپایی اینستکس اختصاص داده که در حد مبادلات روزانه یک صرافی متوسط است. این مسئله در حالی است که پیش از این، «میشائیل کلور- برشتولد»، سفیر آلمان در تهران به صراحت گفته هدف ساز و کار اینستکس نقض و دورزدن تحریم های امریکا نیست، منابع امریکایی هم تأیید می کنند که این ساز و کار «چند میلیون دلاری و نه چند میلیارد دلاری» صرفا یک ژست اروپایی برای نشان دادن حسن نیت به ایران است. نیویورک تایمز روز پنج شنبه در این باره نوشت: «امضاکنندگان اروپایی توافق هسته ای با ایران در تقلا برای تقویت ترتیبات تهاتر تجاری با تهران هستند … تلاشی که هدف آن ترغیب تهران به نشکستن محدودیت های غنی سازی ایجاد شده در برجام است.» به نوشته نیویورک تایمز «مقام های امریکایی تلاش های اروپاییان را به استهزا گرفته اند و آن ها را اقداماتی غیرعملی و به شدت پیچیده می دانند که احتمالا تجارت چندانی به بار نخواهد آورد.» نیویورک تایمز می نویسد: «بیشتر تحلیلگران می پذیرند که این (اینستکس) عوایدی را که ایران به دنبال آن است به بار نخواهد آورد، ولی اروپاییان آن را یک ژست مهم برای نشان دادن حسن نیت به توافق قلمداد و پاسخی به دولت ترامپ می دانند که به گفته آن ها از قدرت مالی امریکا برای آسیب زدن به منافع و تجارت اروپا استفاده می کند.» منابع اروپایی حجم تجارتی را که از طریق اینستکس قرار است انجام شود، اعلام نکرده اند. ولی وال استریت ژورنال چند روز قبل، از تزریق چند میلیون دلاری اندک به این ساز و کار خبر داد، مبلغی که در مقایسه با مبادلات چند میلیارد دلاری که از آن انتظار دارد، «تقریبا هیچ» تلقی می شود.
ایران پیش از این اعلام کرده است صبر این کشور در برابر عدم انجام تعهدات کشور های اروپایی در چارچوب برجام بی حد و مرز نیست و به مسیر خود برای کاهش تعهدات خود و محدودیت هایی که برجام اعمال کرده است ادامه خواهد داد.
ناتوانی یا بی ارادگی طرف های اروپایی برجام در اجرای ساحات
ممکن است برخی این شبهه را مطرح کنند که اروپایی ها بیش از این قادر به انجام هیچ اقدامی برای نجات برجام نیستند. واقعیت این است که توان اروپایی ها بیش از این است. اروپایی شرکت های ملی و دولتی فراوانی در حوزه هایی همچون نفت و مبادلات بانکی دارند که ریسک سیاسی تحریم آن ها برای امریکایی ها بسیار بالاست و از طریق آن ها می توانند امکانات فراوانی را در اختیار ایران برای خرید نفت و مبادلات بانکی قرار دهند.
در کنار این امر، بسیاری از شرکت های اروپایی از طریق نمایندگی های خود در چین می توانند بدون اینکه هیچ مشکلی متوجه آن ها شود، به مبادله نفت و یا کالا با ایران بپردازند. این دو راه حل تنها بخشی از امکاناتی است که بنا بر گفته کارشناسان در اختیار اروپا است.
اما مسئله این است که در مقابل این موجود ناقص الخلقه به نام اینستکس چه باید کرد. اینستکس به رغم تمام معایب آن ظرفیت هایی دارد که در صورت حفظ فشار ایران بر اروپا می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. برای مثال، ایران می تواند خواستار ایجاد یک خط اعتباری چند میلیارد یورویی سالانه بر اساس تحویل نفت در آب های داخلی خود شود تا در صورت استفاده از سامانه مشکل بدهی خارجی نیز به مشکلات ایران اضافه نشود.
همچنین باید لیست کالا های قابل خرید در اینستکس بر اساس یک معیار کاملا روشن تدوین شود و حتی در صورت لزوم کشور های اروپایی از خطوط قرمز وزارت خزانه داری امریکا نیز گذر کنند. البته تمامی این اقدامات زمانی امکان پذیر است که فشار ایران بر اتحادیه اروپا حفظ شود.
با در نظر گرفتن موارد فوق با قاطعیت می توان گفت که درخواست متوقف کردن روند کاهش تعهدات ایران در برجام هیچ نسبتی با اقدامات اروپا برای جبران تحریم های یکجانبه امریکا ندارد.
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «اینستکس«سپر دیپلماتیکی» که اعتباری در حد یک صرافی دارد» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.