به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، فضای مجازی با بمباران های اطلاعاتی خود، زندگی انسان ها را از واقعیت دور و آنها را وارد فضایی تخدیری و کاذب کرده است. وقتی به دور و بر خود نگاه می کنیم متوجه می شویم که بسیاری انسان ها از قوه عاقله خود به درستی استفاده نمی کنند و اسیر ظواهر فریبنده همین فضاهای سطحی و کم عمق می شوند.

حقیقت این است که قلب های رسانه ای جدید به شکلی تعمدی، میزان دقت افراد را پایین آورده و حقایقی را که انسان در زندگی خود باید بدان توجه ویژه داشته باشد به ضعف و سستی کشانده است و نتیجه اش آن شده که با کوچک ترین جوسازی ها و شایعات رسانه ای بخش زیادی از جامعه تحت تأثیر قرار گرفته و بدون تحقیق خاصی این اخبار و تحلیل ها را با گاردی باز پذیرفته است.

با سست شدن تفکرات، اخلاق و رفتار انسان نیز تغییر پیدا می کند؛ به طور مثال وقتی یاد مرگ در انسان به عنوان یک حقیقت غیر قابل انکار، مورد توجه قرار نگیرد، در پس آن خلق و خوی دنیاطلبانه رشد پیدا خواهد کرد و رفتارهایی که از انسان رخ می دهد نیز بر همین اساس خواهد بود. چشم و هم چشمی، مصرف گرایی، اسراف و اموری از این قبیل زاییده این خلق و خوست.

امام باقر علیه السلام در حدیث شریفی به ما کمک می دهد که با شیوه ای درست از قوه عاقله خودمان استفاده کنیم و زندگی خود را در فضایی واقع بینانه پیش ببریم تا بتوانیم هم در زمان سختی ها از تاب آوری بالایی برخوردار باشیم و هم در زمان خوشی ها مغرور و سرمست نشویم.

در این حدیث شریف امام باقر علیه السلام با پرداختن به نصایحی که لقمان حکیم نسبت به فرزند خود داشته اند می فرمایند: «کان فیما وعظ به لقمان ابنه أن قال: یا بنی، إن تک فی شک من الموت فارفع عن نفسک النوم ولن تستطیع ذلک، وإن کنت فی شک من البعث فادفع عن نفسک الانتباه ولن تستطیع ذلک، فإنک إذا فکرت علمت أن نفسک بید غیرک، وإنما النوم بمنزلة الموت، وإنما الیقظة بعد النوم بمنزلة البعث بعد الموت؛[۱] در نصایح لقمان به پسرش هست که گفت: «ای پسرم! اگر درباره مرگ تردید داری، خواب را از خود دور کن که نخواهی توانست و اگر درباره رستاخیز تردید داری، بیدار شدن از خواب را از خود دور کن که نخواهی توانست ؛ زیرا اگر اندیشه کنی، می دانی که جان تو در دست دیگری است و همانا خواب به منزله مرگ است و بیداری پس از خواب، به منزله بر انگیخته شدن پس از مرگ.»

روش درست اندیشیدن را امام باقر علیه السلام از دل همین حوادث به ظاهر طبیعی، به انسان یاد می دهد و او را به سادگی به فکر فرو می برد. وقتی انسان خوب دقت کند متوجه می شود زمانی که خواب به سراغ او آمد دیگر توانی برای بیدار بودنش نیست و در سمت مقابل وقتی بیداری به سراغش آمد دیگر نمی تواند آن را از خود دور کند؛ امام باقر علیه السلام با یادآوری همین یک نمونه به ظاهر ساده که از لسان لقمان حکیم جاری شده است، تنبهی بسیار عظیم را برای ما ایجاد می کند که با تمثیلی زیبا خواب ما را به منزله مرگ قلمداد می کند که اگر از خواب گریزی نیست از مرگ به طریق اولی گریزی وجود نخواهد داشت و اگر بیداری انسان در دست خودش نیست، برانگیخته شدن او نیز به دستان او نخواهد بود و او در هر صورت خواهد مرد و برانگیخته خواهد شد و نهایتا باید در برابر جایگاه عدل الهی پاسخگوی اعمال خود باشد.

استفاده درست از قدرت تفکری که خدا به انسان هدیه داده است، اخلاق و رفتار او را نیز تنظیم خواهد کرد. در نگاه امام باقر علیه السلام عقل جایگاه ویژه ای دارد؛ ایشان در این باره می فرمایند: «لما خلق الله العقل قال له أقبل فأقبل ثم قال له أدبر فأدبر فقال و عزتی و جلالی ما خلقت خلقا أحسن منک إیاک آمر و إیاک أنهی و إیاک أثیب و إیاک أعاقب؛[۲] خداوند وقتی که عقل را آفرید، به او گفت: رو کن! پس رو کرد. سپس به او گفت: برگرد! پس برگشت؛ سپس فرمود: به عزت و جلالم قسم! خلقی نیکوتر از تو نیافریدم تو را امر می کنم و تو را نهی می کنم و تو را ثواب می دهم و تو را (در صورت مخالفت) عقاب می کنم.»

به عقیده امام باقر علیه السلام محور سعادت و شقاوت انسان در استفاده از عقل اوست. اگر از این نعمت الهی به درستی استفاده کند سعادتش تضمین است و اگر درست استفاده نکند و یا اصلا استفاده نکند باید منتظر عقاب الهی باشد. ذکر این مطلب حیاتی در کلام نورانی امام باقر برای ما واقعیات مهمی را آشکار می کند که چرا این همه فرهنگ غربی بر اسارت انسان تأکید دارد و به چه علت بیشترین سعی خود را در این مسیر قرار داده است که این اسارت بیشتر از هر چیز دیگری در فضای تفکری او به وقوع بپیوندد.

شکی نیست انسانی که اجازه فکر کردن از او گرفته شده به هر نحوی که باشد، شخصیت ضعیفی دارد بنابراین می توان او را به هر سمت و سویی کشید و به عبارتی دیگر او را استثمار کرد. استفاده درست از قدرت تفکر، بندهای اسارت را باز می کند و انسان را آزاداندیش بار می آرد. انسان آزاداندیش طبع بلندی دارد و به راحتی در برابر هر حرف زوری سر خم نخواهد کرد.

وقتی پای درس امام باقر علیه السلام می نشینیم روح آزادگی، استقلال و عزتمندی در انسان رشد خواهد کرد و از این روح بلند نیز رفتارهایی متناسب با خود صادر خواهد شد که در اجتماع نیز اثرات خود را نشان خواهد داد. مکتب اهل بیت علیهم السلام گره از کار بشر امروزی خواهد گشود؛ البته به شرطی که هیاهوی اطراف این بشر اجازه ی شنیده شدن این نداهای الهی را بدهد.



* حجت الاسلام مصطفی راهی استاد حوزه علمیه



۱- بحار الانوار، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، ج۱۳، ص۴۱۷، انتشارات دار احیاء التراث العربی، بیروت.

۲.همان، ج۱، ص۹۶.

انتهای پیام/