به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر برشی از کتاب «معرفت امام زمان» اثر ابراهیم شفیعی سروستانی است که در ادامه می خوانید؛

سجایای اخلاقی امام زمان (عج)

سجایا و مکارم اخلاقی امام مهدی (ع) را به سه گونه می توان توصیف کرد: نخست، بر اساس آیات و روایاتی که در توصیف پیامبر گرامی اسلام وارد شده اند؛ زیرا آن حضرت از نظر ویژگی های اخلاقی نیز شبیه ترین مردم به حضرت ختمی مرتبت (ص) است. دوم، بر اساس روایاتی که شباهت های آن حضرت با انبیا و اوصیای الهی را بیان کرده اند و سوم بر مبنای روایاتی که به طور خاص به توصیف سجایای اخلاقی آن حضرت پرداخته اند.

الف) شباهت ها با پیامبر اکرم (ص)

قرآن کریم در آیات متعددی به توصیف پیامبر خاتم (ص) پرداخته و آن حضرت را به دلیل ویژگی های برجسته و منحصر به فردش ستوده است که از آن جمله می توان آیات زیر را برشمرد:

۱- خداوند کریم، ویژگی نرم خویی پیامبر اکرم (ص) را یادآور شده است و می فرماید اگر چنین نبودی، مردم از پیرامون تو پراکنده می شدند:

فبما رحمة من الله لنت لهم و لوکنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک …. [۱]

پس با بخشایشی از [سوی] خداوند، با آنان نرم خویی ورزیدی و اگر درشت خویی سنگ دل می بودی، از دورت می پراکندند ….

۲- در آیه ای دیگر، خداوند متعال به دل سوزی، احساس مسئولیت، خیرخواهی و مهر و محبت بی پایان رسول خاتم (ص) نسبت به امتش اشاره کرده است و می فرماید:

لقد جائکم رسول من أنفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رئوف رحیم. [۲]

بی گمان، پیامبری از [میان] خودتان نزد شما آمده است که هر رنجی ببرید، بر او گران است. بسیار خواستار شماست؛ با مؤمنان، مهربانی بخشاینده است.

۳- یکی دیگر از آیات قرآن، به رحمت بودن پیامبر اکرم (ص) برای همه جهانیان توجه کرده است و می فرماید: «و ما أرسلناک إلا رحمة للعالمین؛ و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستاده ایم». [۳]

۴- خداوند در آیه دیگری از قرآن در مقام ستایش خلق و خوی بی نظیر پیامبر اسلام می فرماید: «و إنک لعلی خلق عظیم؛ و به راستی، تو را خویی است سترگ». [۴]

با توجه به آنچه گذشت، می توان گفت خاتم اوصیا نیز چون خاتم پیامبران، مظهر نرم خویی، دل سوزی، خیرخواهی، مهر، محبت، گذشت و خلق و خوی شایسته و سترگ بوده و رحمتی برای همه جهانیان است.

ب) شباهت ها با انبیا و اوصیای الهی

امام مهدی (ع) خاتم اوصیا و وارث همه انبیا و اولیای پیشین است و بنابراین می توان گفت آن حضرت جامع همه صفات و ویژگی های نیکوی انبیا و اولیای الهی است. چنان که در یکی از زیارت های حضرت صاحب الامر (ع) خطاب به ایشان عرض می کنیم:

السلام علی وارث الأنبیاء و خاتم الأوصیاء… المنتهی إلیه مواریث الأنبیاء و لدیه موجود آثار الأصفیاء. [۵]

سلام بر وارث پیامبران و خاتم اوصیا… آن که میراث تمام پیامبران بدو رسیده و آثار همه برگزیدگان نزد او موجود است.

در روایت های متعددی بر شباهت امام مهدی (ع) با پیامبران الهی تأکید شده است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- امام مهدی (ع) در یکی از خطبه هایی که در آغاز قیامش ایراد می کند، بر شباهت و یگانگی خود با انبیا و اوصیای الهی تأکید کرده و می فرماید:

یا معشر الخلائق ألا و من أراد أن ینظر إلی آدم و شیث فها أنا ذا آدم و شیث، ألا و من أراد أن ینظر إلی نوح و ولده سام فها أنا ذا نوح و سام، ألا و من أراد أن ینظر إلی إبراهیم و إسماعیل فها أنا ذا إبراهیم و إسماعیل، ألا و من أراد أن ینظر إلی موسی و یوشع فها أنا ذا موسی و یوشع، ألا و من أراد أن ینظر إلی عیسی و شمعون فها أنا ذا عیسی و شمعون […]. [۶]

ای مردم! هر کس می خواهد آدم و شیث را بنگرد، اینک منم آدم و شیث. هر کس می خواهد نوح و فرزند او سام را نگاه کند، [مرا ببیند] که من همان نوح و سام هستم. هر کس دوست دارد ابراهیم و اسماعیل را مشاهده کند، [به من بنگرد که] منم ابراهیم و اسماعیل. هر کس می خواهد به موسی و یوشع نگاه کند، پس این منم موسی و یوشع. هر کس علاقه مند است که عیسی و شمعون را ببیند، پس [مرا نظاره کند که] من همان عیسی و شمعون ام.

۲- در نقل دیگری، آن حضرت خود را سزاوارترین مردم به پیامبران بزرگوار الهی از آدم (ع) تا خاتم پیامبران (ص) معرفی می کند و می فرماید:

[…] أیها الناس من یحاجنی فی آدم فأنا أولی الناس بآدم، أیها الناس من یحاجنی فی نوح فأنا أولی الناس بنوح، أیها الناس من یحاجنی فی إبراهیم فأنا أولی الناس بإبراهیم، أیها الناس من یحاجنی فی موسی فأنا أولی الناس بموسی، أیها الناس من یحاجنی فی عیسی فأنا أولی الناس بعیسی، أیها الناس من یحاجنی فی محمد فأنا أولی الناس بمحمد (ص). [۷]

ای مردم هر کس با من درباره آدم به بحث پردازد، پس من سزاوارترین مردم به آدم هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره نوح محاجه کند، پس من سزاوارترین مردم به نوحم؛ ای مردم هر کس با من درباره ابراهیم بحث و گفت وگو کند، پس من خود سزاوارترین مردم به ابراهیم هستم؛ ای مردم هر کس درباره موسی با من محاجه کند، پس من سزاوارترین مردم به موسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره عیسی بحث و گفت وگو کند، پس من سزاوارترین مردم به عیسی هستم؛ ای مردم هر کس با من درباره محمد محاجه کند، پس من سزاوارترین مردم به محمد (ع) هستم.

در برخی روایات پاره ای از شباهت های امام مهدی (ع) با پیامبران بزرگواری چون حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، یوسف، صالح، داوود، سلیمان، ایوب، یونس، عیسی (ع) و محمد (ص) بیان شده است که از جمله آنها می توان به طول عمر، پنهان بودن ولادت، غیبت از قوم خود، هیبت و شکوهمندی، شیوه قضاوت، جهانداری، برخورداری از گشایش پس از گرفتاری، نورانیت، انقلاب خونین و خروج با شمشیر و… اشاره کرد. [۸]

در زمینه شباهت های امام مهدی (ع) با اجداد طاهرینش نیز روایت های متعددی رسیده است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- در بخش پایانی خطبه آغاز ظهور امام مهدی (ع) که پیش از این به آن اشاره شد، آن حضرت شباهت خود با پدران بزرگوارش را به مردم یادآور می شود و می فرماید:

[…] ألا و من أراد أن ینظر إلی محمد و أمیرالمؤمنین صلوات الله علیهما فها أنا ذا محمد (ص) و أمیرالمؤمنین (ع)، ألا و من أراد أن ینظر إلی الحسن و الحسین ۸ فها أنا ذا الحسن والحسین، ألا و من أراد أن ینظر إلی الأئمة من ولد الحسین (ع) فها أنا ذا الأئمة (ع) أجیبوا إلی مسألتی، فإنی أنبئکم بما نبئتم به و ما لم تنبئوا به. [۹]

هر کس می خواهد به محمد و امیر مؤمنان درود خدا بر آنها باد بنگرد، اینک منم محمد درود خدا بر او و خاندانش باد و امیر مؤمنان درود خدا بر او باد هر کس دوست دارد حسن و حسین را مشاهده کند [به من بنگرد که]، منم حسن و حسین هر کس علاقه مند است که به امامان از نسل حسین درود خدا بر آنها باد بنگرد [پس اینک به من بنگرد که] من همان امامان درود خدا بر آنها باد هستم. به درخواست من پاسخ گویید که من به شما از همه آنچه از آن آگاه شده اید و آنچه از آن آگاه نشده اید، خبر می دهم.

۲- در صلوات منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی [۱۰] ویژگی ها و صفاتی که امام مهدی (ع) از پدران بزرگوار خویش به ارث برده بیان شده است:

أللهم صل و سلم و زد و بارک علی صاحب الدعوة النبویة و الصولة الحیدریة و العصمة الفاطمیة و الحلم الحسنیة و الشجاعة الحسینیة و العبادة السجادیة و المآثر الباقریة و الآثار الجعفریة، و العلوم الکاظمیة و الحجج الرضویة و الجود التقویة و النقاوة النقویة و الهیبة العسکریة و الغیبة الإلهیة القائم بالحق و الداعی إلی الصدق المطلق، …. [۱۱]

بارخدایا! رحمت های پیاپی فرست و درودهای خجسته خویش ارزانی دار، بر امام بزرگواری که صاحب دعوت محمدی، صولت حیدری، عصمت فاطمی، حلم حسنی، شجاعت حسینی، عبادت سجادی، مفاخر باقری، آثار جعفری، علوم کاظمی، حجج رضوی، جود تقوی، نقاوت (پاکی) نقوی، هیبت عسکری و غیبت الاهی است. آن قائم به حق و دعوت کننده به سوی حق مطلق ….

در برخی روایات به ویژگی های کلی امامان معصوم (ع)؛ یعنی ویژگی هایی که در همه آنها مشترک است، اشاره است که با توجه به آنها نیز می توان به برخی از اوصاف امام مهدی (ع) دست یافت.

برخی از این روایات به شرح زیر است:

۱- امام صادق (ع) در پاسخ این پرسش که امام چگونه شناخته می شود، می فرماید:

بالسکینة و الوقار […] و تعرفه بالحلال و الحرام و بحاجة الناس إلیه و لایحتاج إلی أحد. [۱۲]

[امام را] با آرامش و وقار […] و نیز با حلال و حرام و نیازمندی مردم به او، در صورتی که او خود به هیچ کس نیاز ندارد [، می توان شناخت].

۲- امام رضا (ع) در بیان ویژگی کلی امامان معصوم (ع)، سخنان ارزشمندی دارد که بر اساس آن می توان به توصیف امام مهدی (ع) نیز پرداخت. آن حضرت می فرماید:

یکون أولی بالناس منهم بأنفسهم، و أشفق علیهم من آبائهم و أمهاتهم و یکون أشد الناس تواضعا لله، عز و جل، و یکون آخذ الناس بما یأمر به و أکف الناس عما ینهی عنه. [۱۳]

او به مردم از خودشان سزاوارتر و از پدران و مادرانشان برای آنها دل سوزتر است. او از همه مردم در برابر خدا، متواضع تر و در عمل به آنچه خود بدان فرمان می دهد، سخت کوش تر و در دوری گزیدن از آنچه خود از آن نهی می کند، خوددارتر است.

۳- حضرت رضا (ع) در ادامه می فرماید:

دلالته فی العلم و استجابة الدعوة و کل ما أخبر به من الحوادث التی تحدث قبل کونها، فذلک بعهد معهود إلیه من رسول الله (ص) توارثه عن آبائه عنه. [۱۴]

او [با دو نشانه] شناخته می شود: دانش [بی کران] و استجابت دعا و اینکه او از همه رویدادها، پیش از رخ دادنشان خبر می دهد. همه اینها به سبب پیمانی است که از سوی پیامبر خدا با او بسته شده و وی آن را به وسیله پدران خود از آن حضرت به ارث برده است.

خلاصه سخن اینکه آخرین پیشوای معصوم (ع) همه صفات کمال و خصال شایسته اجداد طاهرینش را به ارث برده و در تقوا و پرهیزکاری، عبادت و بندگی، طهارت و پاکیزگی، عصمت و پاکدامنی، درایت و تیزبینی، حکمت و فرزانگی، بلاغت و سخنوری، شجاعت و جنگاوری، فتوت و مردانگی، صلابت و پایداری، حلم و بردباری، سخاوت و بخشندگی، جلالت و شکوهمندی، عطوفت و مهرورزی، تواضع و فروتنی و… سرآمد همه جهانیان است. [۱۵]

ج) ویژگی های خاص آن حضرت

در مورد خصال اخلاقی حضرت مهدی (ع)، به طور خاص، روایات متعددی از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده است که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

۱- امام علی (ع) در پاسخ مردی که از ایشان درباره نژاد و تبار امام مهدی (ع) پرسیده بود، می فرماید:

من بنی هاشم من ذروة طود العرب، و بحر مغیضها إذا وردت، ومخفر أهلها إذا اتیت، و معدن صفوتها إذا اکتدرت، لایجبن إذا المنایا هکعت، و لایخور إذا المنون اکتنعت، و لاینکل إذا الکماة اصطرعت، مشمر مغلولب ظفر ضرغامة حصد مخدش ذکر، سیف من سیوف الله، رأس، قثم، نشؤ رأسه فی باذخ السؤدد وعارز مجده فی أکرم المحتد، […] أوسعکم کهفا، و أکثرکم علما، و أوصلکم رحما. [۱۶]

او از بنی هاشم [و] از [خاندانی است که همواره] بلندترین قله ها، پرآب ترین دریاها، مطمئن ترین پناهگاه ها و خالص ترین معدن های عرب [بوده] است. هنگامی که مرگ شبیخون زند او را ترسی در دل نباشد و چون مرگ روی نماید سستی و ناتوانی از خود نشان ندهد. و به هنگام زورآزمایی دلیران عقب نشینی نکند. او تلاش کننده خستگی ناپذیر، پرتوان، پیروزمند، شیر بیشه شجاعت، برکننده ریشه ستمگران، پشتوانه ای استوار، دلاوری قدرتمند، شمشیری از شمشیرهای خدا، سالار و پرخیری است که در خاندان جلالت و شرف بزرگ شده و ریشه مجد و بزرگواری اش در اصیل ترین ریشه هاست. […] پناهگاه او از همه شما گسترده تر، دانش او از دانش همه شما فزون تر و لطف او به خویشانش از همه شما بیشتر است.

۲- ابن حماد در کتاب خود، از یکی از راویان اهل سنت در مورد ویژگی های امام مهدی (ع) چنین نقل می کند:

علامة المهدی أن یکون شدیدا علی العمال جوادا بالمال رحیما بالمساکین. [۱۷]

نشانه مهدی این است که بر کارگزاران [دولت خویش]، سخت گیر، بسیار بخشنده و با مستمندان، مهربان است.

۳- امام باقر (ع) در توصیف ویژگی های امام مهدی (ع) می فرماید:

إن الدنیا لاتذهب حتی یبعث الله عز و جل رجلا منا أهل البیت یعمل بکتاب الله لایری فیکم منکرا إلا أنکره. [۱۸]

پایان جهان فرا نمی رسد تا اینکه خداوند گرامی و بلندمرتبه مردی از ما اهل بیت را برانگیزد. او به کتاب خدا عمل می کند و هیچ منکری را در شما مشاهده نمی کند مگر اینکه با آن مخالفت می کند.

چنان که ملاحظه می شود ویژگی های موعود اسلامی چنان دقیق و بی کم و کاست بیان شده است که زمینه هرگونه اشتباه و خطا در تشخیص مصداق حقیقی این موعود را از بین می برد و راه را بر مدعیان دروغین می بندد.

امیدواریم که خداوند متعال توفیق دیدار شبیه ترین مردم به رسول خدا (ص) و طاووس اهل بهشت را روزی همه ما گرداند.