<a href="/fa/dashboard/ ir/روز ابوریحانی بیرونی" class="text info">روز ابوریحانی بیرونی</a>

ابوریحان بیرونی



از ویکی پدیا، دانشنامهٔ آزاد



|
---|---



ابوریحان بیرونی



Biruni 1.jpg



تصویر ابوریحان بیرونی از تمبر شرکت پُست ایران به مناسبت هزاره ابوریحان بیرونی، اثر علی آذرگین



زادروز | ۱۴ شهریور ۳۵۲
کاث، خوارزم
درگذشت | ۲۲ آذر ۴۲۷ (۷۵ سال)
غزنی
آرامگاه | غزنی، افغانستان کنونی
محل زندگی | خوارزم و ری[۱] غزنی
دیگر نام ها | ابوریحان محمد بن احمد بیرونی
آثار | التفهیم، قانون مسعودی، تحقیق مالِلْهِند
دین | اسلام



ابوریحان محمد بن احمد بیرونی[۲][۳] (زادهٔ ۱۴ شهریور ۳۵۲ خورشیدی، کاث، خوارزم – درگذشتهٔ ۲۲ آذر ۴۲۷ خورشیدی، غزنی)، دانشمند و ریاضی دان، همه چیزدان، ستاره شناس، تقویم شناس، انسان شناس، هندشناس، تاریخ نگار، گاه نگار و طبیعی دان ایرانی،[۴][۵][۶][۷][۸] در سدهٔ چهارم و پنجم هجری است. بیرونی را از بزرگ ترین دانشمندان مسلمان و یکی از بزرگ ترین دانشمندانِ فارسی زبان در همهٔ اعصار می دانند.[۹] همچنین، او را پدرِ انسان شناسی و هندشناسی می دانند.[۱۰] او به زبان های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود و با زبان های یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت. بیرونی یک «نویسندهٔ بی طرف» در نگارشِ باورهای مردمِ کشورهای گونه گون بود و به پاسِ پژوهش های قابلِ توجهش، با عنوانِ اُستاد شناخته شده است.[۱۱]



محتویات





زادگاه



بیرونی در ۱۴ شهریور ۳۵۲ خورشیدی (۲۹ ذیقعدهٔ ۳۶۲ قمری، برابرِ ۵ سپتامبر ۹۷۳ میلادی) در خوارزم، که در قلمرو سامانیان بود، به دنیا آمد. زادگاه او، که در آن زمان روستای کوچکی بود، «بیرون» نام داشت. مرگش در غزنی در اوان انقلاب سلجوقیان و پادشاهی مسعود بن محمود غزنوی بوده است. برخی درگذشتِ او را در ۲۲ آذر ۴۲۷ خورشیدی (۲۷ جمادی الثانی ۴۴۰ قمری، برابرِ ۱۳ دسامبر ۱۰۴۸ میلادی) می دانند.[۱۲]



فلسفه



بیرونی دقّت و اصابتِ نظرِ خویش را مدیون مطالعات فلسفی بود، امّا او در فلسفه پیرو روش متعارف عهد خویش یعنی آن روش که به وسیلهٔ فارابی و نظایر آنان تحکیم و تدوین شده، نبود.[نیازمند منبع] وی همچنین از آثار فلسفی هندوان کتاب هایی همچون «شامل» را به عربی ترجمه نمود.[نیازمند منبع]



ستاره شناسی و ریاضیات





نموداری از روشِ پیشنهادی از سوی ابوریحان برای برآوردِ شعاع و محیط زمین



نوشته هایی از بیرونی در دست است که به وضوح در آن ها از گردشِ زمین به دورِ خودش نام برده می شود. در کتابِ «استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاسطرلاب» ابوریحان می گوید: «از ابو سعید سجزی، اُسطرلابی از نوع واحد و بسط دیدم که از شمالی و جنوبی مرکّب نبود و آن را اسطرلاب زورقی می نامید و او را به جهت اختراع آن اسطرلاب تحسین کردم چه اختراع آن متکی بر اصلی است قائم به ذات خود و مبنی بر عقیدهٔ مردمی است که زمین را متحرّک دانسته و حرکت یومی را به زمین نسبت می دهند و نه به کرهٔ سماوی. بدون شک این شبهه ای است که تحلیلش در نهایتِ دشواری؛ و قولی است که رقع و ابطالش در کمال صعوبت است. مهندسان و علمای هیئت که اعتماد و استناد ایشان بر خطوط مساحیه(= مدارات و نصف النهارات و استوای فلکی و دائرةالبروج) است؛ در نقضِ این شبهه و رد آن عقیدت بسی ناچیز و تهی دست باشند و هرگز دفع آن شبهه را اقامت برهان و تقریر دلیلی نتوانند نمود. زیرا چه حرکت یومی را از زمین بدانند و چه آن را به کرهٔ سماوی نسبت دهند در هر دو حالت به صناعت آنان زیانی نمی رسد و اگر نقض این اعتقاد و تحلیل این شبهه امکان پذیر باشد موکول به رای فلاسفهٔ طبیعی دان است.»[۱۳]



محاسبهٔ شعاع زمین



بیرونی در کتاب «الاسطرلاب» روشی برای محاسبهٔ شعاع زمین ارائه می کند (بوسیلهٔ افتِ افق وقتی از ارتفاعات به افق نگاه می کنیم). بعدها در کتابِ «قانون مسعودی» ابوریحان عملی کردن این روش توسط خود را گزارش می دهد.[۱۴] اندازه گیریِ او یک درجهٔ سطح زمین را ۵۸ میل بدست آورده است که با توجه به اینکه هر میل عربی ۱۹۷۳٫۳ متر است، شعاعِ زمین ۶۵۶۰ کیلومتر (بر حسبِ واحدهایِ امروزی) به دست می آید که تا حدِ خوبی به مقدارِ صحیحِ آن نزدیک است.[۱۵]



خورشیدگرفتگی هشتم آوریل سال ۱۰۱۹ را در کوه های لغمان در افغانستان کنونی را رصد و بررسی کرد و ماه گرفتگی سپتامبر همین سال را در غزنه پژوهید.



دانش فیزیک



وی اپیکتوگرام یعنی چگال سنج (ابزاری برای سنجش وزن مخصوص در فیزیک) را اختراع نمود که با آن وزن مخصوص چیزها تعیین می شود.[نیازمند منبع]



زیست شناسی و فرگشت



بیرونی در فصل ۴۷ کتاب تحقیق ماللهند تلاش می کند که از دید یک طبیعی دان به توضیح این که چرا نزاع های مهاباراتا «باید رخ می داد» بپردازد. او در آن کتاب به توضیح روندهای طبیعی و از جمله نظرات زیست شناختی مربوط به تکامل (فرگشت) می پردازد. برخی از اندیشمندان نظرات بیرونی را با داروینیسم و انتخاب طبیعی قابل قیاس می دانند.[نیازمند منبع] یکی از این نظرات مشابه با نظریه بنیادین مالتوس دربارهٔ عدم تناسب میان نسبت تولید مثل و نیازهای ابتدایی حیات است. بیرونی می گوید:




  • «حیات جهان بستگی به دانه افشانی و زاد و ولد دارد. با گذشت زمان هر دوی این فرایندها افزایش می یابند. این افزایش نامحدود است حال آنکه جهان محدود است».[نیازمند منبع]



او سپس به این اصل موجودات زنده اشاره می کند.




  • «هنگامی که گروهی از گیاهان یا جانوران دیگر تغییری در ساختمانشان رخ ندهد و گونه ویژه نامیرایی را به وجود آورند، اگر یکایک اعضای این گونه ها به جای آنکه تنها به دنیا بیایند و از بین بروند، به زاد و ولد بپردازند و چندین بار، چندین موجود همانند خود را به وجود آورند، به زودی تمام دنیا از همان یک گونه گیاهی یا جانوری پر خواهد گشت و آن ها هر قلمرویی که بیابند تسخیر خواهند کرد».[نیازمند منبع]



زادگیری گزینشی و انتخاب طبیعی



بیرونی سپس به تشریح انتخاب مصنوعی می پردازد:




«کشاورز زرع خود را برمی گزیند و تا جایی که می خواهد به کشت و زرع آن می پردازد و آنچه را که نمی خواهد ریشه کن می کند. جنگل دار شاخه هایی که به نظرش برگزیده هستند را نگه می دارد و سایر شاخه ها را می برد. زنبورها افرادی از گروه را که تنها می خورند ولی کاری برای کندویشان نمی کنند، می کُشند».[نیازمند منبع]




وی سپس نظر خود را دربارهٔ طبیعت اعلام می کند. با کمی توجه می توان دلمشغولی های داروین دربارهٔ انتخاب طبیعی را در این عبارات بازیافت:




«طبیعت به شیوه ای مشابه عمل می کند، ولی در تمامی شرایط رویکردش در مورد همه یکسان است. او اجازه نابودی برگ و میوه را می دهد و بدین طریق جلوی آن ها را برای تولید آنچه هدف نهاییشان است می گیرد. طبیعت آن ها را نابود می کند تا جایی برای دیگران باز نماید».[نیازمند منبع]




دیدگاه دربارهٔ خط عربی، زبان فارسی، اسلام و ایرانیان



قریب به اتفاق تالیفات ابوریحان بیرونی تماما به زبان عربی یعنی زبان علمی و همه کس فهم عالم اسلام و ایران بوده است. تنها اثر فارسی که آن را به ابوریحان بیرونی منسوب می کنند ترجمه کتاب التفهیم خود او است.[۱۶] برخی معتقدند مشخص نیست که متن عربی کتاب التفهیم ترجمه متن فارسی است یا بالعکس.[۱۷]



او دربارهٔ خط عربی در کتاب «الصیدنه» می نویسد: یک یونانی به ولایت ما گذر کرد و من پیش او می رفتم و نام های میوه ها، تخم ها، گیاه ها و دانه ها را به زبان یونانی می پرسیدم و می نوشتم؛ ولی خط عربی آفت بزرگی دارد و آن همانندی واتها به همدیگر و ضرورت تمایز با نقطه و اعراب و علامات است که اگر آن ها را ننویسند، معنی مبهم می شود. اگر این آفت نبود، کتاب های ترجمه شده به عربی از قبیل دیسقوریدس و جالینوس و غیره کافی بود؛ ولی اکنون اعتمادی بر آن ها نیست.



دربارهٔ زبان فارسی در کتاب «الصیدنه» می نویسد: چنان که علمی به زبان خوارزمی که مطلوب من است جاودانه شود، بی گانه در آید. پس به زبان های عربی و فارسی پرداختم، در هریک از آن ها تازه واردم، به زحمت آن ها را آموختم، اما نزد من دشنام دادن به زبان عربی خوش تر از ستایش به زبان فارسی است، درستی سخنانم را کسی در می یابد که یک کتاب علمی نقل شده به فارسی را بررسی کند، همین که زرق وبرقش ناپدید شد معنایش در سایه قرار می گیرد، سیمایش تار می شود واستفاده از آن از میان می رود زیرا این گویش فقط برای داستان های خسروانی و قصه های شب مناسب است. ابوریحان بیرونی در ارتباط با دین اسلام و معترضان به آن در کتاب خود الصیدنه فی الطب می نویسد




'"دین ما و دولت ما به لحاظ گذشتهٔ خود عربی است، (آنها) توام اند که برفراز یکی از آنها نیروی الهی در اهتزاز است، وبرفراز دیگری دست آسمانی (گسترده است). بارها طوایف گوناگون از زیر دستان به ویژه گیلانیان و دیلمیان گرد هم آمدند تا جامهٔ توحش به دولت بپوشند، اما آرزوی آنها برآورده نشد، روزانه پنج بار اذان در گوش هایشان به صدا در می آید، صف اندر صف پشت سر امامان به نماز وقرآن عربی مبین را می خوانند. در مسجدها پارسهایی را به این (زبان عرب) برایشان موعظه می کنند، (گسترده) بمانند بر دست ها ودهن! ریسمان اسلام پاره نشود و دژ آن ویران نگردد"'[۱۸]




حکومت های هم دوره



در زمان بیرونی، سامانیان بر شمال شرقی ایران شامل خراسان بزرگتر و خوارزم به پایتختی بخارا، زیاریان بر گرگان و مازندران و مناطق اطراف، بوئیان بر سایر مناطق ایران تا بغداد، بازماندگان صفاریان بر سیستان و غزنویان بر جنوب ایران خاوری (مناطق مرکزی و جنوبی افغانستان امروز) حکومت می کردند و همه آنان مشوق دانش و ادبیات فارسی بودند و سامانیان بیش از دیگران در این راه اهتمام داشتند. بیرونی که در جرجانیه خوارزم نزد ابونصر منصور تحصیل علم کرده بود، مدتی نیز در گرگان زیر پشتیبانی مادی و معنوی زیاریان که مرداویج سر دودمان آن ها بود به پژوهش پرداخته بود و پس از آن تا پایان عمر در ایران خاوری آن زمان به پژوهش های علمی خود ادامه داد. با این که محمود غزنوی میانه بسیار خوبی با بیرونی نداشت و وسایل کافی برای پژوهش، در اختیار او نبود ولی این دانشمند لحظه ای از تلاش برای تکمیل تحقیقات علمی خود دست نکشید.



کتاب ها و کارها





یک طراحی از کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی. در این نمایه، شماری از گام های ماه به تصویر کشیده شده است. هنوز مشخص نیست که متن عربی ترجمه متن فارسی است یا بالعکس [۱۹]



بیرونی که بر زبان های یونانی، هندی و عربی هم چیره بود، کتب و رسالات بسیار نوشت که شمار آن ها را بیش از ۱۴۶ عنوان، گزارش کرده اند که جمع سطور آن ها بالغ بر ۱۳ هزار است. او خود در سال ۴۲۷ ق، در ۶۵ سالگی، در رساله ای در بیان مولفات محمدبن زکریای رازی، تألیفات خود را نیز شرح می دهد و تعداد کتاب هایش را تا آن موقع ۱۱۳ عنوان می شمرد.[۲۰]



مهم ترین آثار او التنجیم در ریاضیات و نجوم، آثار الباقیه در تاریخ و جغرافیا، قانون مسعودی که نوعی دانشنامه است و کتاب تحقیق ماللهند دربارهٔ اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن. بیرونی کتاب دانشنامه خود را به نام سلطان مسعود غزنوی حاکم وقت کرد، ولی هدیه او را که سه بار شتر سکه نقره بود نپذیرفت و به او نوشت که که کتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است، نه پول.



بیرونی، هم دورهٔ بوعلی سینا بود که در اصفهان می نشست و با هم مکاتبه و تبادل نظر فکری داشتند.



بیرونی در جریان لشکرکشی های محمود غزنوی به هند (پاکستان امروز بخشی از آن بود) امکان یافت که به این سرزمین برود، زبان هندی فراگیرد و دربارهٔ اوضاع هند پژوهش کند که فراوردهٔ این پژوهش، کتاب «هندشناسی» اوست.



از دیگر آثار وی می توان به کتاب الصیدنه فی الطب اشاره کرد که کتابی است دربارهٔ گیاهان دارویی و با تصحیح دکتر عباس زریاب خویی منتشر شده است.



آثار





چهارسو و تقسیماتِ سیاسیِ ایران، از ابوریحان بیرونی



تحقیق ماللهند: موضوع این کتاب مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر به هند است.



قانون مسعودی: کتابی است در نجوم و تقویم شامل یازده بخش. در این کتاب بخش هایی مربوط به مثلثات کروی و نیز زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات موجود است.



التفهیم لاوایل صناعة التنجیم: این کتاب نیز در نجوم و به فارسی نوشته شده است و برای مدت چند قرن متن کتاب درسی برای تعلیم ریاضیات و نجوم بوده است.



الجماهر فی معرفة الجواهر: بیرونی این کتاب را به نام ابوالفتح مودود بن مسعود تألیف کرد و موضوع کتاب معرفی مواد معدنی و مخصوصاً جواهرات مختلف است. ابوریحان در این کتاب فلزات را بررسی کرده و نوشته است. او نظریّات و گفته های دانشمندانی مانند ارسطو اسحاق الکندی را دربارهٔ حدود سیصد نوع ماده معدنی ذکر کرده است.



وی در این کتاب به شرح فلزها و جواهرهای قاره های آسیا، اروپا و آفریقا می پردازد و ویژگی های فیزیکی ماند بو، رنگ، نرمی و زبری حدود ۳۰۰ نوع کانی و مواد دیگر را شرح می دهد و نظریه ها و گفتارهای دانشمندان یونانی و اسلامی را دربارهٔ آن ها بیان می کند.



الصیدنة فی الطب: این کتاب دربارهٔ داروهای گیاهی و خواص و طرز تهیه آن ها نوشته شده است.



آثار الباقیه عن القرون الخالیه (اثرهای مانده از قرن های گذشته): ابوریحان در این کتاب مبدأ تاریخ ها و گاه شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده است. از جمله این اقوام - ایرانی ها - یونانی ها - یهودی ها - مسیحی ها عرب های زمان جاهلیت و عرب های مسلمان نام برده و دربارهٔ اعیاد هر یک به تفصیل سخن گفته است. این کتاب را می توان نوعی تاریخ ادیان دانست.



آثار الباقیه عن القرون الخالیه ابوریحان بیرونی با ترجمه پرویز اذکائی (سپیتمان) به همراه گزارشهای روشنگرانه منتشر شده است.
استیعاب الوجوه الممکنة فی صنعة الاصطرلاب: در باب ارائهٔ روش های مختلف ساخت انواع اسطرلاب است.



ترجمه ها



بیرونی بر اثر سفرهای بسیار به هند به زبان های هندی و همچنین سانسکریت چیره بود و کتاب های مختلفی را از هندی به عربی ترجمه کرد که عبارتند از: سیدهانتا، الموالید الصغیر، کلب یاره.



او همچنین داستان هایی را از پارسی به عربی ترجمه کرده است. از جمله این داستان ها می توان شادبهر (حدیث قسیم السرور)، عین الحیات، داستان اورمزدیار و مهریار و همچنین داستان سرخ بت و خنگ بت (حدیث صنمی البامیان) را نام برد.



در فرهنگ عامه





دهانهٔ برخوردیِ بیرونی بر سمت پنهان ماه با دیدِ آپولو ۱۴



دولت جمهوری اسلامی ایران در ژوئن ۲۰۰۹ به عنوان نشانی از پیشرفت علمی صلح آمیز ساختمان-مجسمه ای به شکل چهارتاقی که ترکیبی از سبک های معماری و تزئینات هخامنشی و اسلامی در آن دیده می شود را به دفتر سازمان ملل متحد در وین هدیه داد که در محوطهٔ آن در سمتِ راستِ ورودی اصلی قرار داده شده است. در این چهارتاقی مجسمه هایی از چهار دانشمندِ ایرانی خیام، ابوریحان بیرونی، زکریا رازی و ابوعلی سینا قرار دارد.[۲۱]







چهارتاقی دانشمندان ایرانی







مجسمهٔ ابوریحان بیرونی در دفتر سازمان ملل متحد در وین







تمبر یادبود بیرونی در هزارمین سال زادروز وی







تمبر یادبود بیرونی چاپ شده در شوروی



اکتشافات، اختراعات و پژوهش ها



ابوریحان بیرونی ترازویی برای اندازه گیری وزن مخصوص جامدات و نیز تعیین مقدار طلا و نقره در اجسام مرکب اختراع کرد. این ترازوی دقیق برای این اندازه گیری ها به کار گرفته می شد.[۲۲] چگالی سنج از دیگر اختراع های او می باشد.[۲۳]



سایر اختراع های او:[نیازمند منبع]





پانویس



1.





1. مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۹۳



منابع





پیوند به بیرون



| در ویکی انبار پرونده هایی دربارهٔ ابوریحان بیرونی موجود است.
---|---
| مجموعه ای از گفتاوردهای مربوط به ابوریحان بیرونی در ویکی گفتاورد موجود است.
---|---









مشاهیر خراسان بزرگ









تاریخ فلسفه و حکمت ایران









ریاضیات قدیمه در جهان اسلام









ستاره شناسی در دوران اسلامی









جغرافی دانان قرون میانی دوران اسلامی









تاریخ نگاران دورهٔ اسلامی









کیمیاگری و شیمی در اسلام قرون وسطی





داده های کتابخانه ای |





---|---



رده ها:





Toggle sidebar





همکاری





ابزارها





نسخه برداری





در دیگر پروژه ها





به زبان های دیگر





ویرایش پیوندها



ویکی پدیا دانشنامهٔ آزاد



منوی ناوبری





جستجو





https://fa.wikipedia.org/wiki


https://www.farhangyar.ir/fa/post/3588/
روز ابوریحانی بیرونی | مشابه
۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲
گفتگو با هوش مصنوعی

💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «روز ابوریحانی بیرونی» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.