به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران پویا؛ در چند دهه اخیر وضعیت کمی و کیفی جمعیت ایران دچار تغییرات اساسی شده است؛ به دلیل کاهش نرخ فرزندآوری از اوایل دهه ۷۰ تاکنون، جمعیت افراد کمتر از ۱۵ سال کاهش یافته و جمعیت میانسال و سالمند کشور افزایش یافته است، این تغییرات به گونه ای بوده که جمعیت کشور در حال حرکت به سمت سالخوردگی است.

به دلیل کاهش فرزندآوری و افزایش سن امید به زندگی در میان جوامع، تغییر یافتن ساختار سنی کشورها به سمت سالمندی تا حدودی طبیعی است اما مطالعات و گزارش ها نشان می دهند که روند سالمندی در ایران غیر طبیعی است!

تبعات و پیامدهای سرعت غیرعادی سالمندی جمعیت کشور، مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد؛ مسئله ای که باعث اختلال در برنامه ریزی برای آینده کشور خواهد شد و دولت و مردم را با بحران جدی در همه ی زمینه ها رو به رو خواهد کرد؛ به همین علت حرکت به سمت سالمندی جمعیت، جزء ۱۰۰ مسئله اصلی پیش روی ایران آورده شده است؛ در این یادداشت سعی بر آن است که با استفاده از داده ها و آمار معتبر داخلی و بین المللی وضعیت غیر عادی سالمندی ایران تشریح شود.

بنابر جدیدترین داده های انتشار یافته توسط سازمان ملل متحد، در سال ۲۰۲۰ اندازه ی جمعیت ایران ۸۴ میلیون نفر برآورد شده است و جمعیت افراد سالمند ۶۵ سال و بالاتر از آن (+۶۵ سال)، بیش از ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر است؛ بنابراین در سال ۲۰۲۰، سهم سالمندان +۶۵ سال از کل جمعیت، ۶٫۶ درصد است.

اگر سهم جمعیت سالمندان ۶۵ ساله و بالاتر از آن از کل جمعیت یک جامعه کمتر از ۵ درصد باشد، جمعیت آن جامعه جوان محسوب می شود؛ اگر سهم جمعیت سالمندان +۶۵ سال بین ۵ تا ۱۰ درصد باشد، جمعیت جامعه مذکور میانسال به حساب می آید و اگر این عدد ۱۰درصد یا بیشتر باشد، جمعیت آن کشور سالمند است.

داده های اندازه و سهم جمعیت سالمندان ایران، مطابق با سرشماری های نفوس و مسکن ایران از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ در جدول ۱ آمده است؛ مطابق با تعریف فوق و داده های جدول ۱، معلوم می شود که جمعیت ایران از سال ۱۳۸۵ وارد بزرگسالی شده است و روند افزایشی جمعیت سالمند در ایران همچنان ادامه دار است.

مطابق داده های سازمان ملل متحد مشخص می شود سهم جمعیت سالمند +۶۵ سال ایران از کل جمعیت کشور در سال ۱۴۰۹، به بالای ۱۰ درصد می رسد؛ این بدان معناست که جمعیت کشور از سال ۱۴۰۹ وارد سالمندی خواهد شد. (جدول ۲)

با مراجعه به جدول ۱ می توان دریافت در سال های گذشته روند تغییرات اندازه و سهم جمعیت سالمند کشور هر چند افزایشی بوده، اما این تغییرات از یک سرعت آرام و قابل قبولی برخوردار بوده است؛ موضوعی که در آینده با چالش رو به رو خواهد بود! از جدول ۲ پیداست که سرعت سالمندی جمعیت ایران در سال های پیش رو بسیار بالا خواهد بود؛ به عنوان مثال از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۵۰ و طی ۳۰ سال، سهم ۶٫۶ درصدی جمعیت سالمند +۶۵ سال در ایران به ۲۰٫۲ درصد خواهد رسید؛ این یعنی یک افزایش ۳ برابری در سهم جمعیت سالمندان از جمعیت کل کشور؛ در نمودار ۱ به وضوح می توان دریافت که در سال های پیش رو سرعت افزایش جمعیت سالمندان در کشور بسیار بالاست.

همانطور که در ابتدای گزارش نیز به آن اشاره شد، مهم ترین علت سالمندی جمعیت در جوامع، کاهش فرزندآوری است؛ نرخ فرزندآوری در ایران به شدیدترین طریق ممکن کاهش پیدا کرده است؛ از اوایل دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰ شمسی و تنها طی یک دهه، بیش از چهار فرزند به ازای هر زن ایرانی از فرزندآوری کشور کاسته شد و به نرخ باروری کل به زیر حد جانشینی رسید! حدود دو دهه است که باروری در ایران زیر حد جانشینی است و روند تغییرات آن همچنان کاهشی است.

چنین سرعت شدیدی در کاهش میزان فرزندآوری، سرعت قابل توجه در افزایش جمعیت سالمندان را در پی دارد؛ جریان سالمندی جمعیت را معمولا به سختی می توان معکوس و یا متوقف کرد، اما می توان جریان و آثار آن را مدیریت و کنترل کرد، با این حال سالمند شدن جمعیت کشور در یک زمان اندک، فرصت مقابله با آن و کنترل پیامدها و تبعات ناشی از سالمندی را از کشور می گیرد.

مطالعات نشان می دهد که افزایش جمعیت سالمندان در کشورهای اروپایی طی ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال اتفاق افتاده است، در حالی که این روند در کشوری همچون ایران، طی ۳۰ تا ۴۰ اتفاق می افتد و چنین وضعیتی کشور را با بحران های متعدد در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی بهداشت و درمان و … رو به رو خواهد کرد.

بهزاد خلیلی؛ پژوهشگر حوزه جمعیت و خانواده

انتهای پیام/