امیرالمؤمنین (ع) می فرمایند:

«إنما أخاف علیکم اثنتین اتباع الهوی و طول الأمل أما اتباع الهوی فإنه یصد عن الحق و أما طول الأمل فینسی الآخرة»[۱]

«من بر شما از دو چیز می ترسم: پیروی از هوای نفس و طولانی بودن آرزو، پیروی از هوای نفس شما را از حق باز می دارد و طولانی بودن آرزو آخرت را از یاد می برد».

کلمه ی «هوی» در لغت به معنی دوست داشتن است. هوی لفظی عام است که شامل دوست داشتن های ممدوح و مذموم می شود، ولی در استعمال تنها دوست داشتن های مذموم را در بر می گیرد، یعنی دوست داشتن هایی که ملاک عقلی و شرعی در بر ندارند.

کلمه «یصد» که در روایت مطرح شده به معنی منصرف کردن و بازداشتن است. یعنی هوای نفس انسان را از رسیدن به حق باز می دارد.

انسان در ابتدا، حیوان بالفعل است

انسان در ابتدای ولادت که در این عالم قدم می گذارد دارای تمایلات نفسانیه و شهوت های حیوانی است و در واقع حیوانی بالفعل است و همانند حیوانات دارای قوای نفسانیه است. این نفسانیات همزمان با رشد انسان، رشد می کنند. حال اگر این قوا همچنان رشد یابند و تحت تعلیم انبیاء و تربیت علماء و مربیان قرار نگیرد، پس از اندک زمانی به حیوانی عجیب تبدیل می شود که از بسیاری جهات نفسانی از سایر حیوانات قوی تر خواهد بود.

چگونه تبعیت از نفس، موجب باز ماندن از حق می شود؟

اگر فرد نفسانی همچنان به دنبال تبعیت از خواسته های نفس باشد، جنبه حیوانیت او هیچ گاه از بین نمی رود و جلوه انسانیتش آشکار نمی شود و در نتیجه هیچ عمل صالح و ملکه مثبت اخلاقی از او نمایان نمی گردد و معرفت خدای سبحان برای او حاصل نمی شود. چنین فردی اگر در همین حال از دنیا برود با صورت حیوانی از دنیا رفته است و در آن عالم گرفتار ظلمت و عذاب پایان ناپذیری خواهد شد. بنابراین انسان به میزانی که از هوای نفسش تبعیت کند، از حق باز می ماند. اگر کسی در رابطه با خویش متوجه شد که از وصال به حق باز مانده است باید علت را در تبعیت از هوای نفس جستجو کند و بداند اگر پایبند قوانین شرع می بود، از هیأت حیوانی به هیأت انسانی ارتقاء می یافت و در آن زمان است که قدمی بر خلاف حق بر نمی دارد و غیر حق را انتخاب نمی کند.

در جلسات قبل متذکر شده ایم که اگر انسان تسلیم انبیاء و اولیاء شود به یقین در فاصله زمانی کوتاه، قوه کامله انسانیت او شکوفا می گردد و به فعلیت می رسد و تمام قوای حیوانی او به گفته حضرت امام (ره) به شأن انسانی بر می گردد و این قوای انسانی چنان در او تربیت می شود که شیطان نفس او توسط او ایمان می آورد.

پیامبر (ص) می فرمایند:

«إن شیطانی آمن بیدی»[۲]

«شیطان من به دست من ایمان آورد»

در مذمت پیروی از هوای نفس

حضرت امام (ره) می فرمایند: همانطور که میزان بازماندن از حق، هوای نفس است، میزان در طلب حق، تبعیت از شرع و عقل است. یعنی هر گامی که انسان بر خلاف میل و علاقه نفسش بردارد و از آن جدا شود به همان میزان حجاب های ظلمانی از او برطرف می شود و نور حق در زمین وجودیش نمایان می گردد و به رضایت خداوند نزدیک تر می شود.

در آیات و روایات فراوانی پیروی از هوای نفس مورد مذمت خدای سبحان و ائمه اطهار واقع شده است. به عنوان مثال خدای سبحان می فرماید:

«و لا تتبع الهوی فیضلک عن سبیل الله»[۳]

«از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا گمراه می کند»

و در جایی دیگر می فرماید:

«و من أضل ممن اتبع هواه بغیر هدی من الله»[۴]

«کیست گمراه تر از کسی که پیروی کند از هوای خود بدون راهنمایی از خدا»

پیامبر اکرم (ص) نیز در مذمت این امر فرمودند:

«یقول الله عز و جل و عزتی و جلالی و عظمتی و کبریائی و نوری و علوی و ارتفاع مکانی لا یؤثر عبد هواه علی هوای إلا شتت علیه أمره و لبست علیه دنیاه و شغلت قلبه بها و لم أؤته منها إلا ما قدرت له و عزتی و جلالی و عظمتی و نوری و علوی و ارتفاع مکانی لا یؤثر عبد هوای علی هواه إلا استحفظته ملائکتی و کفلت السماوات و الأرضین رزقه و کنت له من وراء تجارة کل تاجر و أتته الدنیا و هی راغمة.» [۵]

«خدای عزوجل می فرماید: قسم می خورم به عزت و جلال و عظمت و کبریایی و علو و بلندی جایگاهم که بنده ای هوا و خواست خویش را بر هوای من ترجیح ندهد، مگر آنکه کارش را پراکنده سازم و دنیایش را درهم افکنم و قلبش را به دنیا مشغول دارم، به او از دنیا غیر از آن اندازه ای که برای او مقدر کردم ندهم و به عزت و جلال و عظمت و نور و بزرگی و رفعت مکانم قسم می خورم که بنده ای هوای من را بر هوای خود اختیار نکند مگر آنکه ملائکه من او را حفظ کنند و آسمان ها و زمین ها متکفل روزی او شوند و من برایش دنباله تجارت هر تاجر می شوم (یعنی من برای او تجارت کنم و به او روزی می رسانم) و دنیا به او رو آورد، درحالیکه دنیا رام و ذلیل اوست (یعنی با آنکه قلبش به دنیا تمایلی ندارد ولی با این وجود دنیا به وی رو کند و خوار و ذلیل او شود)»

امام صادق (ع) تبعیت از هوای نفس را مذموم دانسته و مردم را از آن برحذر داشته و فرمودند:

«احذروا أهواءکم کما تحذرون أعداءکم فلیس شیء أعدی للرجال من اتباع أهوائهم و حصائد ألسنتهم»[۶]

«از هوای نفستان بترسید همانطور که از دشمنتان می ترسید پس چیزی برای مردم دشمن تر از متابعت از هوای نفسشان و آنچه با زبان درو می کنند(یعنی آنچه زبانشان برای آنها تحصیل می کند) نیست.»

مفاسد پیروی از هوای نفس

علت مذموم بودن پیروی از هوای نفس این است که تمایلات نفسانی سیری ناپذیر است و به هر میزان که انسان به خواسته های نفسش اهمیت دهد، باز هم خواسته های دیگری دارد که نیازمند پاسخگویی است و به فرموده حضرت امام (ره): «اگر یک در به روی خواهش های نفس باز کنی، ناچاری که درهای بسیاری به روی آن بگشایی و در این هنگام است که انسان خود را گرفتار مفاسد بسیاری می بیند و در نهایت به هلاکت می رسد.»

به فرموده حضرت امام (ره) اگر خواسته ها و هواهای نفسانی خود را کنترل نکنیم و در این مسیر پرخطر قرار گیریم گرفتار عاق والدین حقیقی مان می شویم.

والدین حقیقی هر کس وجود مقدس حضرت محمد (ص) و امیرالمؤمنین (ع) است، زیرا به فرموده پیامبر اکرم (ص) وجود مقدس ایشان و حضرت امیرالمؤمنین (ع) پدر حقیقی امت هستند:

«أنا و علی ابوا هذه الامة»[۷]

همانطور که اگر فرزند خطایی مرتکب شود والدینش از این امر خجل و سرشکسته می شوند، اگر هر یک از ما خطایی مرتکب شویم وجود مقدس پیامبر (ص) و حضرت علی (ع) در محضر خدای سبحان و ملائکه و انبیاء شرمسار می شوند و به واسطه این ظلمی که به پدر حقیقی مان کردیم، مستحق شدیدترین مصیبت ها و سخت ترین عذاب ها خواهیم بود.

سستی امت اسلامی در امر دین، نگرانی بزرگ پیامبر اکرم (ص)

پیامبر اکرم (ص) فرمودند:

«شیبتنی سورة هود لمکان هذه الایة»[۸]

«سوره ی هود مرا پیر کرد به خاطر این آیه» منظور از آیه، آیه ۱۱۲ سوره مبارکه هود می باشد: «فاستقم کما أمرت و من تاب معک …» «پس همانگونه که فرمان یافته ای، استقامت کن و همچنین کسانی که با تو بسوی خدا آمده اند (باید استقامت کنند)! …» به راستی چه امری می تواند وجود پدر امت اسلامی را چنین مورد آسیب قرار دهد که حضرت رسول این آیه از سوره هود را تکرار کنند؟

در عالم دنیا و در زندگی روزمره ما چه امری پدری را پیر می کند؟ آیا چیزی به غیر از نافرمانی فرزند این سرنوشت را برای هر پدری رقم می زند؟ حال ببینید انسان باید تا چه اندازه نافرمانی کند که جلوه ی رأفت خدای سبحان، وجود مقدس پیامبر اکرم (ص)، درباره سوره هود بفرماید این سوره مرا پیر کرد، آیا هر صاحب دلی نباید از شرمندگی این جمله ذوب شود و از خجالت سر بالا نیاورد؟

عبارت «فاستقم کما أمرت»[۹] در سوره شوری نیز تکرار شده، اما چرا پیامبر (ص) سوره هود را نشان پیر شدن خود می دانند؟

مرحوم آیت الله شاه آبادی (ره) جواب می گویند: از آن رو که در سوره شوری عبارت «و من تاب معک» «همچنین کسانی که با تو بسوی خدا آمدهاند (باید استقامت کنند)» آمده است.

آنچه باعث آزار وجود نازنین پیامبر (ص) شده است آن است که خداوند سبحان در این سوره از پیامبر (ص) استقامت امتشان را طلب کردند و وجود مقدس ختمی مرتبت از استقامت امت در امر دین و شریعت نگران هستند؛ حضرت بیم آن داشتند که امت استقامت نکنند. اگر هر یک از ما خود را امت رسول الله می دانیم و افتخارمان این است که در حلقه تشیع قرار گرفته ایم و از سایه وجودی پیامبر (ص) و آل پیامبر ارتزاق می کنیم، نباید به خود اجازه دهیم تا وجود مبارک آن بزرگوار در محضر خداوند سبحان خجل و شرمسار شود.

امید که به دعای فرزند رسول الله توان استقامت در دین به هر یک از ما عطا شود.

تاریخ جلسه: ۸۶/۹/۲۱- جلسه ۲۱

«برگرفته از بیانات استاد زهره بروجردی»

» ادامه حدیث ۱۰- مذمت داشتن آرزوهای طولانی

[۱] اصول کافی، ج۲، ص۳۳۵ و ۳۳۶

[۲] علم الیقین، ج۱، ص۲۸۲

[۳] سوره مبارکه ص، آیه ۲۶

[۴] سوره مبارکه قصص، آیه۵۰

[۵] نهج البلاغه، خطبه ۲۸، ص۸۹

[۶] اصول کافی، ج۲، ص۳۳۵

[۷] بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۱

[۸] علم الیقین، ج۲، ص۹۸۱

[۹] سوره مبارکه شوری، آیه ۱۵

برچسب ها: استاد زهره بروجردی، امام خمینی ره، پیامبر ص، خواهشهای نفسانی، سوره هود، شرح اربعین حدیث، شیبتنی، عاق والدین، هوای نفس،

http://emamraoof.com/imam-khomeini-book//حدیث-۱۰-مذمت-پیروی-از-هوای-نفس/