خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه: بعد از قرآن کریم، حدیث دومین منبع و سند دین شناسی و تعیین کننده راه سعادت انسان ها است. تکیه بر این منبع حیات بخش در برخی حوزه های دین پژوهی همچون فقه و بخش هایی از اخلاق بیشتر و گسترده تر است؛ زیرا اصول این دانش ها در قرآن به اجمال و اشاره آمده و تفصیل آن را باید در حدیث یافت.

حضرت آیت الله خامنه ای همواره در ابتدای درس خارج فقه خود که تا پیش از کرونا، چندین سال منظم برگزار گردید به قرائت و تبیین و شرح یک حدیث می پرداختند.احادیثی که با مضامین اخلاقی و اجتماعی و قابل استفاده برای عموم جامعه است و شرح حضرت آیت الله خامنه ای بر احادیث نیز حاوی نکات نو و کاربردی در سبک زندگی اسلامی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ابتدای جلسه درس خارج فقه ۳۰ فروردین ماه ۱۳۸۳ با استناد به روایتی از امام حسین (ع) می پردازند که در ادامه فیلم و متن این جلسه تقدیم مخاطبان می شود:

عن ابی عبد الله (علیه السلام) قال قال النبی (صلی الله علیه و آله) یلزم الحق لامتی فی اربع

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: در چهار چیز بر گردن امت من یک حقی هست، یک مسئولیتی هست. می شود «یلزم الحق لامتی» را به معنای «یلزم الحق علی امتی» بگیریم، که ظاهر معنا هم همین است و موارد متعددی هم همین جور استعمال شده است؛ می شود هم گفت که این طوایف چهارگانه ای که ذکر می کنند، حق مال آنها است، آنها هم از امتند. به هر حال، مطلب روشن است؛ چهار حق به هر حال وجود دارد که بایستی رعایت بشود.

یحبون التائب

[حق اول:] توبه کننده را دوست بدارند، همچنان که خداوند متعال فرموده است «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین »؛(۲) توبه کننده را دوست بدارند. بعضی نگاه می کنند به سابقه، میگویند این آدم گناهکاری است، به لاحقه نگاه نمی کنند که توبه کرده است؛ در حالی که خدای متعال به لاحقه نگاه می کند، به توبه نگاه می کند؛ والا هر توبه کننده ای بالاخره گناهکاری است که حالا توبه کرده است و خدای متعال او را دوست می دارد. بعضی از ماها سختگیری می کنیم، میگوییم این آدم این سوابق را دارد، توبه ی او را مورد توجه قرار نمی دهیم. این یک حق، که توبه کننده را مردم دوست بدارند؛ این مسئولیتی است بر گردن مردم، همچنان که خدا او را دوست می دارد.

و یرحمون الضعیف

[حق دوم:] بر ضعیف فرودست ترحم کنند، لگدمال نکنند ضعیف را، پایمال نکنند، بر خلاف دنیای جنگل که مال حیوانات وحشی است و دنیای به اصطلاح متمدن کنونی که از وحشی ها هم اینها بدترند؛ اگر احساس کردند طرف مقابلشان ضعیف است، دیگر به او ترحم نمی کنند، پایمالش می کنند. لذا اظهار ضعف پیش مستکبرین و متکبرین دنیا، ایجاد مقدمه ی برای لگدمال شدن است؛ یعنی هر کسی که ضعف نشان بدهد، حتما دارد خودش را آماده می کند برای لگدمال شدن؛ رویه ی دنیای جاهل و تمدن جاهلی و نظم جاهلی این است. در اسلام عکس این است؛ یعنی اگر دیدید کسی ضعیف است، باید ترحمش بکنید.

و یعینون المحسن

[حق سوم:] نیکوکار را کمک کنند؛ این یک وظیفه است. اگر دیدید کسی مشغول کار نیکی است، خدمتی دارد می کند -چه خدمت مالی به مردم، چه خدمت علمی، چه خدمت اجتماعی، چه خدمت سیاسی- نباید بگوییم «خیلی خب، دارد وظیفه اش را انجام می دهد، بکند»، ما هم از کنار عبور کنیم؛ نه، وظیفه است که اگر دیدید کسی کار خوبی می کند و احسان دارد می کند -هر نوع احسانی- باید به این کمک کنید. این حقی است بر گردن مردم؛ یا حالا به معنای دوم بگوییم حقی است برای این گونه افراد، که طبعا بر گردن سایر افراد خواهد بود.

و یستغفرون للمذنب

[حق چهارم:] با آدم گناهکاری که میدانیم دارد گناه می کند، چه جوری برخورد کنیم؟ اینجا می فرماید «یستغفرون»؛ برای او استغفار کنید، [بگویید] خدایا او را ببخش. این هم با عمل ما یک مقداری تفاوت دارد؛ ما وقتی دیدیم کسی گناهکار است، اول لعنتش می کنیم یا تبری از او می کنیم، در حالی که آن کاری که لازم است این است که اول استغفار کنیم برای او، بگوییم خدایا او را بیامرز. و آمرزش الهی، خود به معنای این است که خدای متعال به او کمک کند برای خروج از باتلاق گناه، از گرداب گناه. مغفرت الهی و توبه ی الهی این است دیگر؛ «تاب الله علیهم »،(۳) خدا توبه کرد به آنها، یعنی برگشت به آنها؛ توبه ی ما برگشت ما به خدا است، توبه ی خدا برگشت خدا است به ما، از روی لطف و محبت. این توبه ی الهی به ما و مغفرت الهی بر ما کمک کننده ی ما است برای خروج از این باتلاق و مزبله ای که به او دچار شده ایم که مزبله ی گناه است.

۱) خصال، ج ۱، ص ۲۳۹؛ «رسول خدا فرمود امت مرا در چهار مورد حقی ثابت و لازم است: توبه کار را دوست بدارند، بر ناتوان دلسوزی کنند، مددکار نیکوکار باشند و برای گنهکار آمرزش بطلبند.»

۲) سوره ی بقره ، بخشی از آیه ی ۲۲۲؛ «… خداوند توبه کاران و پاکیزگان را دوست می دارد.»

۳) سوره ی مائده، بخشی از آیه ی ۷۱