به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا مساجد بر اساس آموزه های دین مبین اسلام یکی از مهم ترین پایگاه های انسان ساز و تمدن ساز محسوب می شوند؛ به این صورت که این اماکن مقدس همواره محلی برای اجتماع مؤمنین برای کسب معنویت و معارف الهی و نیز مکانی برای حل معضلات اجتماعی و سیاسی بوده اند. با مروری در صفحات تاریخ اسلام می توان به این نوع از کارکردهای مساجد پی برد.

در دوران معاصر و انقلاب اسلامی ایران، مساجد به همین ترتیب به عنوان پایگاه های مردمی نقش بسیار مهمی را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران ایفا کردند و در دوران هشت سال دفاع مقدس، مهم ترین پایگاه کشور در اعزام رزمندگان اسلام به جبهه های نبرد محسوب می شدند. با توجه به این مسئله، بازخوانی فضایل، برکات، دستاوردها و آداب مسجد اهمیت بسزایی می یابد تا در پرتو آن بتوان دوباره کارکرد مساجد را احیا کرد.

اما در بین آداب متعددی که در مسجد شکل می گیرد، برگزاری مراسم «اعتکاف» در ایام خاصی از سال یعنی ماه های مبارک رجب و رمضان جلوه دیگری به حال و هوای مساجد اسلام می دهد.

خبرگزاری تسنیم در گفت وگو با حجت الاسلام محمد صفیاری، کارشناس مسائل دینی ضمن بررسی مختصر آثار، برکات و ثمرات مسجد، به برخی از فلسفه ها و پیشینه «اعتکاف» پرداخته است. مسجد جامع حسین بن علی(ع) مسجدی است که حجت الاسلام صفیاری امامت جماعت آن را بر عهده دارد. این مسجد امسال برگزیده جشنواره «پیوند مسجد و مدرسه» شد.

برخی محورهای مهم این گفت وگو شامل موارد ذیل است:

۳ بهره بزرگ که خدا به اهل مسجد قرار داد

شاخصه های قرآنی بانیان مساجد

حضور پرشور جوانان در مراسم اعتکاف معجزه چله انقلاب

عدم صلاحیت اهل نفاق در ساخت مساجد

نیاز به نظام تربیتی در مساجد

مشروح این مصاحبه را در ادامه می خوانید:

* مسجد در آموزه های دین مبین اسلام قداست و جایگاه والایی دارد. علت این مقدار توجه به این مکان مقدس و قداست آن را در چه موضوعاتی می دانید.

مسجد در اسلام از جایگاه بالایی برخوردار است و مکان سجده در برابر عظمت خدا و تمرینی برای تسلیم در برابر خواسته های اوست. پیامبر(ص) این مکان را محبوب ترین مکان شمردند و فرمودند: « محبوب ترین مکان از شهرها و روستاها نزد خداوند، مساجد هستند؛ احب البلاد إلی الله مساجدها..»؛ محبوبیت این مکان مقدس ناشی از پیمان وحدت و تجدید بیعت با تعهدات خداوند متعال است؛ موضوعاتی که اکنون در عصر مدرنیته به ندرت یافت می شود.

پیامبر(ص) برای سفر معراج از دو مسجد گذر کرد

هر مقوله ای در اسلام دارای ظواهر و باطن هایی است. اینکه ساز و کار معنوی این قداست چیست، شاید همچنان برایمان پنهان باشد، اما آنچه ظاهر است و از گذشته تاکنون شاهدش بودیم، برکاتی است که از کنار آن حاصل می شود. اول مکان مقدس عالم، کعبه نام دارد که مسجد الحرام شمرده می شود. پاک ترین مکان، بیت المقدس است که انبیاء در آنجا مسجد بنا کردند. معراج پیامبر(ص) از مسجدالحرام آغاز شد. وقتی به بیت المقدس رسیدند، به معراج رفتند. یعنی قبل از سیر به سوی آسمان ها، از دو مسجد گذر کردند. در آیه اول سوره اسراء می خوانیم: «سبحان الذی أسری بعبده لیلا من المسجد الحرام إلی المسجد الأقصی؛ تسبیح و تقدیس خدایی را سزاست که بنده ی خویش را در شبی از مسجدالحرام به مسجد الأقصی (بیت المقدس) برد».

بنابراین این مسئله نشان از ارزش، تقدس و جایگاه مساجد دارد که پیامبر قبل از معراجشان، باید از مسجد عروج خود را آغاز کند؟ از این مسئله این موضوع هم قابل برداشت است که مساجد، مکانی برای اوج گرفتن به سوی ارزش های والای الهی و خالی شدن از تعلقات دنیایی هستند. از این جهت رسول خدا همه روزه در مسجد حضور داشتند و دیگران را تشویق به حضور در آن می کردند و از جانب خداوند ثواب هایی برای نماز در مسجد حکم می کردند.

مساجد، مکانی برای اوج گرفتن به سوی ارزش های والای الهی و خالی شدن از تعلقات دنیایی هستند. از این جهت رسول خدا همه روزه در مسجد حضور داشتند و دیگران را تشویق به حضور در آن می کردند

مسجد به قدری قداست دارد که خداوند اجازه حضور مشرکان در آن را نمی دهد؛ «یاأیها الذین آمنوا إنما المشرکون نجس فلا یقربوا المسجد الحرام بعد عامهم هذا / توبه۲۸ «ای کسانی که ایمان آورده اید، بی گمان مشرکان پلیدند، لذا نباید از امسال به مسجدالحرام نزدیک شوند.»

ایمان و تقوا شاخصه بانیان مساجد است

* با توجه به حساسیتی که خداوند نسبت به مساجد دارد، بنابراین هر کسی توفیق خدمت به این مکان مقدس را ندارد. آیا واقعا شاخصه هایی که بانیان مساجد باید در ساخت آن رعایت کنند، اشاره ای در منابع دینی وجود دارد؟

این نکته جالب است که خداوند به شاخصه های معنوی توجه بیشتری کرده است. ساخت مسجد بر اساس ایمان و تقوا از شاخصه های مهم آن است. لذا سازندگان مسجد باید اهل ایمان و تقوا باشند. زیرا قرار است این مکان مقدس تبدیل به خلوت گاه خوبان خداوند شود. به همین دلیل خداوند متعال می فرماید: «ما کان للمشرکین أن یعمروا مساجد الله شاهدین علی أنفسهم بالکفر أولئک حبطت أعمالهم و فی النار هم خالدون * إنما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الآخر و أقام الصلاة و آتی الزکاة و لم یخش إلا الله؛ مشرکانی که به کفر خویش گواهی می دهند، حق ندارند مساجد خدا را آباد کنند، آنان اعمالشان هدر و تباه است و جاودانه در آتش دوزخ می مانند * قطعا مساجد خدا را کسانی آباد کنند که به خداوند و روز رستاخیر ایمان دارند و نماز به پای می دارند و زکات مال می پردازند و از هیچ کس غیر از خداوند نمی هراسند …» توبه ۱۸

خداوند به اهل نفاق صلاحیت ساخت مسجد نمی دهد

نکته جالب تر اینکه خداوند نه تنها کافران بلکه منافقان را در صلاحیت ساخت مسجد نمی بیند. نمونه بارز آن مسجد ضرار است که خداوند در قرآن آورده است. به هیچ وجه امکان ندارد مسجدی که بر پایه ی نفاق و بی ایمانی ساخته شود، محل عبودیت بندگان خدا باشد. ارزش مسجد به عبودیت الهی است و باید با هدف نزدیک شدن به وی ساخته شود. از این جهت حتی اگر هم ساخته شود، خداوند به پیامبر خویش اجازه توقف در آن را نمی دهد. خداوند خطاب به پیامبر خویش می فرماید: «لا تقم فیه أبدا لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه فیه رجال یحبون أن یتطهروا والله یحب المطهرین؛ ای پیغمبر) هرگز در آن (مسجد ضرار) توقف مکن و نماز مگزار، مسجدی که از روز نخست بر پایه ی تقوا بنا گردیده است، سزاوار آن است که در آن بر پای ایستی و نماز بگزاری.»] توبه/۱۰۸

مسجد ضرار، مسجدی بود که منافقان بر ضد مسلمانان و برای رایزنی و طرح نقشه علیه اسلام و مؤمنان در مدینه درست کرده بودند. بعد از اتمام ساخت آن، نزد پیامبر آمدند و گفتند برای افراد مریض و معلول و نیازمند و شب های بارانی مسجدی ساخته ایم، دوست داریم با ما تشریف بیاورید و در آن نماز بخوانید.» اما خداوند از طریق وحی هویت منافقان یعنی سازندگان مسجد را آشکار کرد.

نیاز به ایجاد نظام تربیتی در مساجد داریم

* در حال حاضر اکثر مساجد تبدیل به مکانی برای نماز خواندن و نهایتا دعا و مناجات شده اند در حالی که تا چندین سال گذشته کارکردهای فراوانی داشت و تقریبا پایگاه فرهنگی و اجتماعی بود. در این باره توضیح می دهد.

نگاه اسلام به مسجدتک بعدی نیست بلکه هر عملی که جامعه اسلامی را به سوی اهداف عالی خود حرکت دهد، انجامش در مسجد جایگاه پیدا می کند؛ لذا صرفا محل نماز و اعتکاف نیست. در زمان رسول الله(ص) کاربردهای اجتماعی زیادی داشت. در سیره پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مسجد کارکردهای فراوانی داشت تا جایی که پیامبر(ص) پایه های حکومت خویش را از آنجا بنا نهادند و آن را محوری برای فعالیت های سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی قرار دادند. مسجد در صدر اسلام محلی برای رفع مشکلات مردم، قضاوت، تربیت کادر فرهنگی و مذهبی و … بود. گاهی اوقات هم مسجد النبی به درمانگاه زخمی ها و محل مداوای آنها تبدیل می شد. حتی در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مساجد مهم ترین پایگاه های مردمی محسوب می شدند.

در حال حاضر نیاز به ایجاد نظام تربیتی در مساجد داریم. ایجاد نظام تربیتی در مساجد به معنای برنامه ریزی برای ارتقای سطح کیفی و کمی این اماکن مقدس است. در صورت عدم وجود این نظام تربیتی، اگر جذب هم داشته باشیم، به مرور زمان ریزش صورت می گیرد.

توصیه بنده به متولیان فرهنگی ومتولیان و مدیران رسانه ملی این است که مساجدرا فقط محل عبادت معرفی نکنند اگربه سیره پیامبردررابطه بامسجد نگاه کنیم مسجد را محل جمیع برنامه های ارزشی، اجتماعی، تربیتی وسیاسی می دانستند. درواقع حضرت مسجد را مرکز تحول، رشد و بالندگی اسلام در همه ابعاد می دانستند؛ لذا یکی از اشکالات متولیان امر این است که مسجد را فقط محل عبادت می دانند معرفی می کنند؛ درحالی که مسجد هم محل عبادت، هم سیاست، هم تعلیم وتعلم، هم تربیت هم قضاوت وحل و فصل اختلافات خانوادگی و هم محل آموزش است.

نیاز به ایجاد نظام تربیتی در مساجد داریم. ایجاد نظام تربیتی در مساجد به معنای برنامه ریزی برای ارتقای سطح کیفی و کمی این اماکن مقدس است. در صورت عدم وجود این نظام تربیتی، اگر جذب هم داشته باشیم، به مرور زمان ریزش صورت می گیرد.

اعتکاف، فراغت از تعلقات دنیایی را به همراه دارد

* یکی از برترین اعمال عبادی که در مسجد صورت می گیرد، اعتکاف است. در اهمیت و فلسفه آن توضیح می فرمایید.

اعتکاف در لغت به معنی اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن با چیزی است، ولی در شرع اسلام، اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرب یافتن به خداوند متعال است. راغب در مفردات می گوید: «در شرع، به قصد قربت و عبادت در مسجد ماندن است.» لذا به معنای نوعی گوشه نشینی برای عبادت خداوند متعال فارغ از تعقلات دنیایی است. انسان مؤمن در چنین شرایطی سعی می کند فارغ از تعلقات دنیایی و با تحمل ریاضتی چند روزه به عبادت خدا بپردازد و فرصت اندیشه داشته باشد. چه بسا طی چند روز اعتکاف بتواند تصمیمی جدی بگیرد و مسیر بهتری را در زندگی برای دستیابی به اهداف زندگی به دست بیاورد.

این عمل تنها مختص به اسلام نیست بلکه در سایر ادیان الهی وجود داشت. آیه۱۲۵ سوره بقره شاید ناظر بر همین ماجراست: و عهدنا إلی إبراهیم و إسماعیل أن طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود؛ به حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) سفارش نمودیم تا خانه ام را برای طواف کنندگان، معتکفان و نمازگزاران تطهیر کنند. لذا از این آیه استفاده می شود که در زمان حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) مسئله وجود داشت و پیروان ایشان گرداگرد کعبه معتکف می شدند.

مرحوم علامه حلی نیز بر همین اعتقاد است. ایشان در جلد اول کتاب تذکرة الفقها، صفحه ۲۸۴ در ابتدای مبحث اعتکاف می نویسد: «و هو مشروع فی شریعتنا و الشرایع السابقة و مستحب باجماع العلماء; اعتکاف در اسلام و دیگر ادیان الهی تشریع شده، و به اتفاق تمام علما و دانشمندان اسلامی از مستحبات است».

آیت الله مکارم شیرازی نقل می کند در کتاب المفصل فی تاریخ العرب، جلد ۶، صفحه ۵۰۹ پیرامون اعتکاف پیروان آیین حنیف آمده است: «اعتکاف در غارها و بیابانها و کوهها، به عده ای از حنفا نسبت داده شده است. اهل اخبار و تاریخ ذکر کرده اند که آنان در جاهای خلوتی که از مردم دور باشد، به اعتکاف پرداخته و خود را در آن مکان محبوس می کردند، و جز برای نیازهای شدید و ضرورت، از آن خارج نمی شدند و در آن اماکن به عبادت و تأمل و تفکر در هستی پرداخته و در جستجوی راستی و حقیقت بودند. سپس در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حرا، به عبادت مشغول می شدند».

الحمدلله در عصر حاضر در بسیاری از شهرهای کشور شاهد برپایی مراسم اعتکاف در ایام البیض ماه رجب (روزها ۱۳، ۱۴ و ۱۵) هستیم. جالب است معتکفین اکثرا شامل جوانان و نوجوانان می شود. حضور جوانان آن هم در عصری که مورد هجمه های فکری و فرهنگی قرار گرفته اند، معجزه انقلاب اسلامی است.

در فضیلت آن رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «کسی که روزی را برای جلب رضایت خداوند متعال معتکف شود، ذات حق بین او و آتش جهنم سه خندق ایجاد می کند؛ من اعتکف یوما ابتغاء وجه الله عزوجل جعل الله بینه و بین النار ثلاثه خنادق». همچنین در دیگر روایت اثر اعتکاف را باز ایستادن از گناه و پاکی معرفی کرده و فرمود: «معتکف از انجام گناهان باز می ایستد و بدین وسیله اجری مانند کسی که همه نیکی ها را انجام می دهد، خواهد داشت؛ المعتکف یعکف الذنوب و یجری له من الأجر عامل الحسنات کلها».

انتهای پیام/