به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، بحث درباره حقوق بشر و شهروند از مباحث مطرح و مهم جهان کنونی است که مورد توجه اندیشمندان و صاحبان مکاتب حقوقی مختلف قرار گرفته که البته به دلیل عدم استفاده از الگوهای مناسب دینی و ارزشی، این امر به صورت بایسته و شایسته تحقق نیافته است. اما از دیگر سو، توجه به تعالیم ادیان الهی، نقش مؤثر آنها را در شکل دهی و ترویج حقوق بشر روشن می کند، زیرا خاستگاه حقوق بشر، قاعده تکریم انسان است آنجا که خداوند در قرآن فرمود «و لقد کرمنا بنی آدم؛ به یقین فرزندان آدم را کرامت دادیم».

حکومت تقریبا پنج ساله امام علی(ع)، نمونه ای برجسته از نظام سیاسی اسلام و شیوه زمامداری مبتنی بر تکریم جایگاه و حقوق افراد جامعه از سوی مسئولان را ارائه داد به گونه ای که می توان با بازکاوی بایسته و سنجیده آن، روش های مطلوب در راستای تحقق این امر را در دنیای کنونی به دست آورد و به کار بست. در این راستا تلاش برای «ادای حقوق مردم»یکی از مهم ترین فعالیت های حکومتی امیرالمؤمنین(ع) در جهت تکریم افراد و ادای حقوق آن ها محسوب می شود.

به عنوان نمونه آن حضرت طی نامه ای به یکی از کارگزاران خود به نام «أسود بن قطبه» فرمانده لشکر حلوان که در جنوب شهر سر پل ذهاب امروزی قرار دارد، نوشت:

۱ پس از یاد خدا و درود؛ اگر رأی و اندیشه زمامدار دچار دگرگونی شود، او را از اجرای عدالت بسیار باز می دارد. پس باید که کار مردم در آنچه حق است نزد تو یکسان باشد، زیرا در ستمکاری بهایی برای عدالت یافت نمی شود؛ إن الوالی إذا اختلف هواه منعه ذلک کثیرا من العدل، فلیکن أمر الناس عندک فی الحق سواء، فإنه لیس فی الجور عوض من العدل.

۲ بنابراین، از آنچه که همانند آن را بر دیگران نمی پسندی پرهیز کن و نفس خود را در حالی که امیدوار به پاداش الهی بوده و از کیفر او هراسناکی، به انجام آنچه خداوند بر تو واجب کرده است، وادار ساز؛ فاجتنب ما تنکر أمثاله، و ابتذل نفسک فیما افترض الله علیک راجیا ثوابه و متخوفا عقابه.

۳ و بدان که دنیا سرای آزمایش است و دنیا پرست ساعتی در آن آسایش نمی یابد جز آن که در روز قیامت از آن افسوس می خورد و هرگز چیزی تو را از حق بی نیاز نمی کند؛ و اعلم أن الدنیا دار بلیة لم یفرغ صاحبها فیها قط ساعة إلا کانت فرغته علیه حسرة یوم القیامة، و أنه لن یغنیک عن الحق شیء أبدا.



۴ و از جمله حقی که بر توست آن که نفس خویش را نگهبان باشی و به اندازه توان در امور رعیت تلاش کنی، زیرا آنچه در این راه نصیب تو می شود، برتر از آن است که از نیروی بدنی خود از دست می دهی. با درود؛و من الحق علیک حفظ نفسک و الاحتساب علی الرعیة بجهدک، فإن الذی یصل إلیک من ذلک أفضل من الذی یصل بک؛ و السلام. / نامه۵۹ نهج البلاغه

امام(ع) در فراز نخست فرمانده لشکر «حلوان» را از پیروی هوای نفس که در اشکال مختلف ظاهر می شود برحذر می دارد و آن را مانعی بر سر راه اقامه عدالت می شمرد. تعبیر به «اختلف هواه» ممکن است اشاره به هوا و هوس های گوناگون باشد; مانند علاقه به مال و ثروت، جاه و مقام، شهوت جنسی و صفاتی همچون انتقام جویی و حسد که هر یک می تواند مانعی بر سر راه اجرای عدل شود در حالی که اگر انسان به دنبال فرمان خدا باشد تنها یک هدف بیشتر نخواهد داشت و آن رضای خداست.

در دومین دستور می فرماید: «بنابراین باید امور مردم از نظر حقوق آنها نزد تو یکسان باشد یعنی همه را به یک چشم بنگری و یکسان درباره آنها حکم کنی، چرا که هیچ گاه جور و ستم (هر چند منافع فراوان مادی در بر داشته باشد) جایگزین عدالت نخواهد شد». یعنی نه تنها مردم را با یک چشم نگاه کن بلکه خود را با دیگران نیز یکسان بشمار.

در بیان آخر اندرز، انگشت روی دو مصداق از مصادیق حق گذارده و او را به حفظ آنها توصیه کرده، می فرماید: «از جمله حقوق (واجب) این است که خویشتن را (در برابر هوای نفس و انحراف از فرمان خدا) حفظ کنی و برای رسیدن به پاداش الهی با تمام توان در خدمت به رعیت بکوشی»; (ومن الحق علیک حفظ نفسک، والاحتساب علی الرعیة بجهدک).

سپس به ذکر دلیلی برای این موضوع پرداخته می فرماید: «آنچه در این راه از منافع (معنوی) عاید تو می شود از مشکلات و ناراحتی هایی که دامنگیر تو می شود (به مراتب) بیشتر است یا به این معناست که آنچه از پاداش های الهی (در دنیا و آخرت) به تو می رسد از خدماتی که به مردم می کنی برتر و بالاتر است.

در هر حال، امام این نامه را با اجرای عدل و خدمت به مردم آغاز کرده و با خدمت به مردم پایان می دهد و این دلیل روشنی است بر اینکه حکومت های اسلامی باید صد در صد مردمی باشند و منافع توده های رعیت را بعد از جلب رضای الهی از هر چیز برتر بشمرند.

پندهای امام علی(ع) به قاضی ای که حکم قتل امام حسین(ع) را صادر کرد

منابع:

شرح پیام امام امیر المومنین آیت الله مکارم شیرازی

انتهای پیام/