ویژگی های بندگان خوب خدا / آثار گناه در جامعه
خبرگزاری فارس گروه قرآن و فعالیت های دینی: در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در نوزدهمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء ۱۹ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت الاسلام محسن قرائتی تقدیم می شود.
آیات ۶۳ و ۶۴ سوره مبارکه فرقان
«و عباد الرحمن الذین یمشون علی الأرض هونا و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما * و الذین یبیتون لربهم سجدا و قیاما» و بندگان خدای رحمان کسانی اند که روی زمین بی تکبر راه می روند، و هرگاه جاهلان آنان را طرف خطاب قرار دهند (و سخنان نابخردانه گویند) با ملایمت (و سلامت نفس) پاسخ دهند. و آنان برای پروردگارشان، در حال سجده وقیام شبزنده داری می کنند.
صفات و ویژگی های عبادالرحمن
در این آیات، دوازده صفت از صفات ویژه «عباد الرحمن» بیان شده که بعضی اعتقادی، بعضی اجتماعی و بعضی اخلاقی است. شاید مراد از «مشی» و حرکت آرام در زمین، تنها نحوه راه رفتن نباشد، بلکه شیوه زندگی متعادل را هم شامل شود.
«هون» هم به معنای تواضع و مدارا و نرم خویی است و هم به معنای سکینه ووقار. «بیتوته» به معنای شب زنده داری است، خواه تمام شب یا نیمی یا بخشی از آن. چنانکه یکی از اعمال حج، بیتوته زائران و حاجیان در شب یازدهم و شب دوازدهم ذی الحجه در سرزمین منی است و فقها مقدار بیتوته در آن مکان را نیمی از شب دانسته اند.
حضرت علی علیه السلام در وصف پارسایان می فرماید: «اما اللیل فصافون اقدامهم» آنان شب ها در حال قیام و شب زنده داری اند، آنان عابدان شب، و شیران روزند.[۱]
پیام هایی از آیات ۶۳ و ۶۴ سوره مبارکه فرقان
۱- بالاترین مدال برای انسان، مدال بندگی خداست. «و عباد الرحمن» زیرا انتساب به بی نهایت، انسان را بالا می برد.
۲- رفتار هر کس، نشان دهنده شخصیت اوست. «عباد الرحمن … یمشون علی الأرض هونا» (بندگان خاص خداوند، مظهر تواضع هستند.)
۳- اسلام، دین جامعی است که حتی برای چگونه راه رفتن برنامه دارد. «یمشون علی الأرض هونا»
۴- ایمان و اعتقاد انسان، در رفتار شخصی او مؤثر است. «عباد الرحمن … یمشون»
۵- تواضع، ثمره بندگی و نخستین نشانه آن است. «هونا»
۶- سرچشمه مدارا و نرم خویی بندگان خدا، ایمان است، نه ترس و ضعف آنان. «عباد الرحمن الذین یمشون …»
۷- وقار و نرمی از بارزترین صفات مؤمن است. «یمشون … هونا»
۸- تواضع نسبت به همه مردم لازم است. (نسبت به زن و مرد، کوچک و بزرگ، دانا و نادان). «یمشون … هونا … قالوا سلاما»
۹- با جاهلان مقابله به مثل نکنید. «إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»
۱۰- مدارا و حلم و حوصله، از صفات بارز مؤمنان است. «قالوا سلاما»
۱۱- تواضع باید هم در عمل باشد، یمشون … هونا، هم در کلام، «قالوا سلاما» و هم در عبادت. «سجدا و قیاما»
۱۲- با افراد نادان و فرومایه مجادله نکنید. «قالوا سلاما» (آنان سخنی در شأن خود می گویند، ولی شما سخنی عالمانه و کریمانه بگویید)
۱۳- بهترین وقت عبادت، شب است و بین شب و نماز و مناجات، رابطه محکمی است. «یبیتون لربهم» (فضای آرام، دوری از ریا، تمرکز فکر، از برکات شب است)
۱۴- شب زنده داری و استمرار و تداوم عبادت، نشانه بندگان خاص خداوند است. (فعل مضارع «یبیتون» نشانه استمرار است)
۱۵- آنچه به عبادت ارزش می دهد، اخلاص است. «لربهم»
آیات ۶۵ و ۶۶ سوره مبارکه فرقان
«و الذین یقولون ربنا اصرف عنا عذاب جهنم إن عذابها کان غراما * إنها ساءت مستقرا و مقاما» آنان که می گویند: پروردگارا! عذاب جهنم را از ما بازگردان که عذاب آن دامن گیر است. به درستی که دوزخ، جایگاه و منزلگاه بدی است.
شرح آیات ۶۴ تا ۶۷ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
تاوان گناه
کلمه «غرام» در اصل به معنای مصیبتی است که انسان در برابر آن راه فرار ندارد و نوعی التزام و تعهد بر دوش او قرار می دهد که در زبان فارسی به آن تاوان می گویند.[۲]
فکر نجات از آتش هم باید از طریق عبادت باشد و هم از طریق دیگر اعمال نیک. حضرت علی علیه السلام آن گاه که اموالی را در راه خدا وقف می کردند، در وقفنامه خود می نوشتند: این اموال را وقف کردم، تا بدین وسیله از آتش دوزخ درامان باشم وآتش دوزخ نیز از من دور باشد.[۳]
ویژگی بندگان خاص خدا
۱- اگر شب زنده دار هم هستید، مغرور نشوید. «و الذین یقولون …»
۲- یاد معاد از ویژگی های بندگان خاص خداست. «ربنا اصرف عنا عذاب جهنم»
۳- بندگان خاص خداوند، بیش از آنکه طمع بهشت داشته باشند، از آتش دوزخ خوف دارند. «یبیتون … یقولون ربنا اصرف عنا عذاب جهنم»
آیه ۶۷ سوره مبارکه فرقان
«و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما» آنان که هرگاه انفاق کنند، نه از حد گذرند و نه تنگ گیرند و میان این دو روش اعتدال دارند.
نه بخیل باش و نه اسراف کن
در جای دیگر از قرآن کریم نیز می خوانیم: «لا تجعل یدک مغلولة إلی عنقک و لا تبسطها کل البسط»[۴] نه دستت را به گردنت غل و زنجیر کن و بخیل باش و نه کاملا آن را باز بگذار و ولخرجی و اسراف کن. امام صادق علیه السلام مقداری سنگریزه از زمین برداشت و مشت خود را بست و فرمود: این اقتار (سختگیری و بخل ورزیدن) است، سپس مشت دیگری برداشت و دست خود را چنان گشود که همه سنگریزه ها به زمین ریخت، آن گاه فرمود: این اسراف است.
بار سوم مشت دیگری برداشت و دست خود را کمی باز کرد به طوری که مقداری از سنگریزه ها ریخت و مقداری در دستش باقی ماند، سپس فرمود: این، قوام و اعتدال و حد وسط است.[۵]
پیام هایی از آیه ۶۷ سوره مبارکه فرقان
۱- انفاق برای عبادالرحمن، یک وظیفه و مسأله قطعی است. إذا أنفقوا … (در ادبیات عرب «إذا» نشان عملی شدن و «لو» نشان عملی نشدن است.)
۲- نماز شب و ترس از جهنم و خوف الهی، باید در کنار رسیدگی به محرومان جامعه باشد. «یبیتون لربهم- أنفقوا»
۳- انسان مالک است، ولی در خرج کردن محدودیت دارد. «لم یسرفوا»
۴- اسراف جایز نیست، حتی در انفاق. «إذا أنفقوا لم یسرفوا»
۵- بندگان خاص خداوند، از بخل بدورند. «لم یقتروا»
۶- امت میانه و وسط، باید برنامه های معتدل داشته باشد. «و کان بین ذلک قواما»
۷- میان هروی در عبادت و انفاق، ارزش است. «قواما»
آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان
«و الذین لا یدعون مع الله إلها آخر و لا یقتلون النفس التی حرم الله إلا بالحق و لا یزنون و من یفعل ذلک یلق أثاما» و (بندگان خاص خدا) کسانی هستند که با خداوند، خدای دیگری را نمی خوانند و انسانی که خداوند (خونش را) حرام کرده است، جز به حق نمی کشند، و زنا نمی کنند، و هر کس چنین کند عقوبت گناهش را خواهد دید.
شرح آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
کار های منفی که باید مؤمنان از آن دوری کنند
«اثم» گناه و «اثام» کیفر گناه است. در این آیات در کنار کارهای مثبت بندگان ویژه خدا، کارهای منفی که از آن دوری می کنند نیز ذکر شده است. در این آیه شرک، قتل و زنا مطرح شده است که در روایات از بزرگترین گناهان شمرده شده اند.[۶]
قتل نفس، از گناهان کبیره است، ولی جمله «إلا بالحق» می گوید: قتل، در مواردی لازم و حق است از جمله: ۱- قصاص قاتل. ۲- زنای با محارم. ۳- زنای کافر با زن مسلمان. ۴- زناکاری که زن را مجبور کند. ۵- زنای کسی که همسر دارد. ۶- مدعی نبوت. ۷- سب و توهین و دشنام به پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام. ۸- مسلمان ساحر. ۹- مفسد و محارب. ۱۰- مرتد. ۱۱- کسی که بر امام عادل زمان خروج کند. ۱۲- مشرک محارب.[۷]
پیام هایی از آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان
۱- خطرناکترین غریزه ای که انسان را به گناه وادار می کند، غریزه غضب و شهوت است و مؤمن باید بر غرائز خود مسلط باشد. «لا یقتلون- لا یزنون»
۲- خداوند در برخی از موارد به قتل و کشته شدن بعضی از انسان ها راضی است. «إلا بالحق» ولی به هیچ عنوان و در هیچ شرایطی رضایت نمی دهد که فردی به شرک و زنا آلوده شود. «لا یزنون»
۳- دستور قرآن در زمینه دوری از شرک، زنا وقتل، تنها یک موعظه نیست، قانونی است که تخلف از آن کیفری شدید دارد. «و من یفعل ذلک یلق أثاما»
۴- کیفرهای الهی استثنابردار نیست، هرکس تخلف کند کیفر می شود. «و من یفعل ذلک یلق أثاما»
آیات ۶۹ و ۷۰ سوره مبارکه فرقان
«یضاعف له العذاب یوم القیامة و یخلد فیه مهانا * إلا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما» در روز قیامت عذاب او دوچندان می شود و همیشه به خواری در آن خواهد ماند. مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند. پس اینان (کسانی هستند که) خداوند بدی هایشان را به نیکی تبدیل می کند، و خداوند آمرزنده و مهربان است.
شرح آیه ۶۹ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
وقتی گناه آثار شومی دارد عذاب آن هم چند برابر می شود
چند برابر شدن عذاب مجرمین که در جمله «یضاعف» آمده است، با عدل الهی مخالفتی ندارد، زیرا عذاب مضاعف در شرایطی است که گناه، آثار شوم و چند برابر داشته باشد. مثلا زناکار هم گناه می کند و هم دیگری را به گناه وادار می سازد و هم چه بسا از این گناه، فرزند حرام زاده ای به دنیا می آورد که گرایش های منفی دارد. در قتل نفس نیز قاتل، فردی را می کشد، ولی افرادی را داغدار، بی سرپرست و یتیم و جامعه را ناامن می کند. هریک از این عناوین به تنهایی قابل کیفر است، همان گونه که اگر کسی سنت بدی را در جامعه بنا نهد در طول تاریخ هر کس به آن سنت عمل کند، برای مؤسس آن نیز گناهی ثبت می شود.
از آنجا که به اتفاق همه علما و مفسران، زنا به تنهایی سبب جاودانگی در دوزخ نمی شود، بنابراین مسئله خلود و جاودانگی در دوزخ تنها برای مشرکانی است که زناکار باشند. آری، عقیده حق و باطل و جهان بینی کفر و شرک، در کیفرها تأثیرگذار است.
شرح آیه ۷۰ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
گاهی یک کار نیک می تواند همه گناهان را به حسنه تبدیل کند
امام رضا علیه السلام فرمود: به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته شد: فلانی انسان بدبختی است، زیرا بسیاری از گناهان را مرتکب شده است. پیامبر فرمود: هرگز چنین نیست که شما می گویید، بلکه او نجات یافت و به حسن عاقبت رسید و گناهانش از بین رفت و به حسنات تبدیل شد. زیرا او روزی از راهی می گذشت، مؤمنی را دید که عورتش پیدا بود و خود متوجه نبود. (گویا خواب بوده است) این شخص بدن او را پوشاند و برای آن که خجالت نکشد او را با خبر نکرد، وقتی آن مؤمن متوجه شد، در حق او چنین دعا کرد: خداوند به تو پاداش بسیار عطا کند، آخرت تو را با خیر همراه سازد و در حساب با تو مناقشه و سخت گیری نکند. خداوند دعای آن مؤمن را در حق آن شخص، مستجاب فرمود و او خوش عاقبت شد.
وقتی که این مژده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن گناهکار رسید او از همه گناهانش توبه کرد و اهل طاعت خدا شد. پس از یک هفته که گروهی از دشمنان اسلام به مدینه حمله کردند، پیامبر صلی الله علیه و آله دستور دفاع داد، آن مرد نیز همراه با مسلمانان دیگر برای دفاع آماده شد و در درگیری با دشمنان به شهادت رسید و عاقبتش به خیر وسعادت ختم گردید.[۸]
پیام هایی از آیات ۶۹ و ۷۰ سوره مبارکه فرقان
۱- کیفرهای قیامت، هم کمی است، «یخلد» و هم کیفی. «مهانا»
۲- اسلام، بن بست ندارد. گنهکار نیز راه بازگشت دارد. «إلا من تاب»
۳- در هنگام ارتکاب گناه، ایمان از کف می رود، و هنگام توبه باز می گردد. «إلا من تاب و آمن»
۴- توبه، یک انقلاب همه جانبه است، نه یک حرکت سطحی و لفظی، عمل صالح نشانه توبه واقعی است. «تاب و آمن و عمل»
۵- توبه و ایمان واقعی، کارهای انسان را تغییر می دهد و رفتار ناپسند او را اصلاح می کند. «و عمل عملا صالحا»
۶- همان گونه که خداوند در آفرینش هستی از خاک و کود، گل می سازد، سیئات انسان ها را به حسنات تبدیل می کند. «یبدل الله سیئاتهم حسنات»
آیه ۷۱ سوره مبارکه فرقان
«و من تاب و عمل صالحا فإنه یتوب إلی الله متابا» و هر کس توبه کند و کار شایسته انجام دهد، در حقیقت به سوی خدا بازگشتی پسندیده دارد (و پاداش خود را از او می گیرد).
توبه و توبه کننده
۱- توبه واقعی آن است که با عمل صالح همراه باشد. «تاب و عمل صالحا»
۲- توبه کننده، مهمان خداست. «یتوب إلی الله»
آیه ۷۲ سوره مبارکه فرقان
«و الذین لا یشهدون الزور و إذا مروا باللغو مروا کراما» و (بندگان خدا) کسانی هستند که در مجلس (گفتار و کردار) باطل حاضر نمی شوند و چون بر لغوی عبور کنند کریمانه بگذرند.
شرح آیات ۷۱ و ۷۲ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
گناه نکردن و در مجلس گناه وارد نشدن
کلمه «شهد» دو معنا دارد؛ یکی حضور یافتن است و دیگری خبر و گواهی دادن. در این آیه هر دو معنا را میتوان استفاده کرد. یعنی آنان نه در مجالس بد حاضر می شوند و نه بر باطل گواهی می دهند. کلمه «زور» به معنای کار باطلی است که در قالب حق باشد و در تفاسیر به معنای گواهی باطل، دروغ و غنا آمده است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام مراد از «زور» در «لا یشهدون الزور» غنا شمرده شده است.[۹]
در تفسیر «مجمع البیان» می خوانیم: مرور با کرامت، آن است که هرگاه ناچار شدند نام چیز زشتی را ببرند، با کنایه نام می برند. چنانکه در روایتی از امام باقر علیه السلام می خوانیم: آنان هرگاه خواستند نام عورت را ببرند، با کنایه از آن نام می برند. البته این، یکی از مصادیق رفتار کریمانه است. امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر گوش واجب نمود که از شنیدن هرچه حرام است دوری نماید، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «و إذا مروا باللغو مروا کراما»[۱۰]
پیام هایی از آیه ۷۲ سوره مبارکه فرقان
۱- نه تنها انجام گناه حرام است، بلکه شرکت در جلسه گناه و شاهد بودن بر گناه نیز ممنوع است. «لا یشهدون الزور»
۲- هر نوع آگاهی و اطلاع و حضور در صحنه ای، ارزش نیست. «لا یشهدون الزور» (گاهی انزوا و گوشهگیری از اجتماع، ارزش است)
۳- حاضر نشدن در مجلس گناه و بی اعتنایی به گناهکاران، نوعی نهی از منکر است. «لا یشهدون … مروا کراما»
۴- شرکت در مجالس فاسد، حتی در بندگان واقعی خدا اثر می کند. «لا یشهدون»
۵- هرگونه لغو در کلام، عمل و آرزو ممنوع است. «مروا باللغو» (بندگان خدا، هدف معقول و مفیدی دارند و عمر خود را صرف امور بیهوده نمی کنند)
۶- در شیوه نهی از منکر، همه جا خشونت لازم نیست. «لا یشهدون … مروا»
۷- نگذاریم فکر بد در روح ما مستقر شود. «مروا کراما»
آیات ۷۳ و ۷۴ سوره مبارکه فرقان
«و الذین إذا ذکروا بآیات ربهم لم یخروا علیها صما و عمیانا * و الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا و ذریاتنا قرة أعین و اجعلنا للمتقین إماما» و آنان کسانی هستند که چون به آیات پروردگارشان تذکر داده شوند، کر و کور (چشم وگوش بسته) به سجده نمی افتند (بلکه عمل آنان آگاهانه است). و کسانی اند که می گویند: پروردگارا! به ما از ناحیه همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم عطا کن و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده.
شرح آیات ۷۳ و ۷۴ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
لزوم تفکر برای رسیدن به بصیرت و آگاهی
ایمان باید بر اساس آگاهی و بصیرت باشد. در قرآن می خوانیم: «و یتفکرون فی خلق السماوات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلا»[۱۱] یعنی مؤمنان خردمند، ابتدا در آفرینش آسمان ها و زمین فکر می کنند، سپس اقرار می نمایند که پروردگارا! تو اینها را بیهوده نیافریدی. در این آیه نیز می فرماید: مؤمنان، چشم وگوش بسته عبادت نمی کنند.
مدیریت عبادالرحمن در خانواده و جامعه
۱- تعبد و بصیرت، از اوصاف عباد الرحمن است. «إذا ذکروا … لم یخروا علیها صما و عمیانا» بندگان رحمن، آگاهانه به سراغ دین می روند.
۲- انسان در برابر همسر و فرزند و نسل خود متعهد است و باید برای عاقبت نیکوی آنها تلاش و دعا کند. «ربنا هب لنا من أزواجنا …»
۳- در تربیت علاوه بر علم و تلاش باید از خدا نیز کمک خواست. «ربنا هب لنا …»
۴- فرزند صالح، نور چشم است. «قرة أعین»
۵- تشکیل خانواده و داشتن همسر و فرزند و دعا برای بدست آوردن آنها، مورد توجه اسلام است. «ربنا هب لنا …»
۶- در دست گرفتن مدیریت جامعه، آرزوی عبادالرحمن است، زیرا عهده دار شدن امامت و رهبری متقین، ارزش است. «و اجعلنا للمتقین إماما»
۷- در دعا به حداقل اکتفا نکنید، بلند همت باشید. «و اجعلنا للمتقین إماما» (خدایا ما را در رسیدن به کمال، رهبر متقین قرار ده، نه آنکه تنها از متقین باشیم)
۸- بندگان خدا، وحدت هدف و وحدت کلمه دارند. «إماما» و نفرمود: «ائمة». (ممکن است کلمه «امام» به جای «ائمة»، رمز آن باشد که در جامعه اسلامی رهبر باید یک نفر باشد)
آیات ۷۵ و ۷۶ سوره مبارکه فرقان
«أولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما * خالدین فیها حسنت مستقرا و مقاما» آنان (بندگان رحمن) به خاطر آن که صبر کردند، غرفه های بهشتی داده می شوند و در آن جا با تحیت و سلام گرم روبرو خواهند شد. در آن جا، جاودانه هستند. چه نیکو جایگاه و منزل گاهی است.
شرح آیات ۷۵ تا ۷۷ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
«غرفة» به اتاقی گویند که از کف زمین بالاتر باشد و چشمانداز داشته باشد.
پیام هایی از آیات
۱- بهشت را به بها دهند، نه بهانه. «یجزون … بما صبروا»
۲- بنده خدا شدن، به صبر و پشتکار نیاز دارد. «بما صبروا»
پی نوشت ها
[۱] . نهج البلاغه، خطبه همام
[۲] . التحقیق فی کلمات القرآن
[۳] . صافی، ج ۲، ص ۱۰۴
[۴] . اسراء، ۲۹
[۵] . تفسیر کنزالدقائق
[۶] . تفسیر کنزالدقائق و نمونه
[۷]. سیمای عبادالرحمن در قرآن، کریمی جهرمی
[۸] . بحارالانوار، ج ۵، ص ۱۵۵
[۹] . کافی، ج ۶، ص ۴۳۳
[۱۰] . تفسیر نورالثقلین
[۱۱] . آل عمران، ۱۹۱
انتهای پیام/
آیات ۶۳ و ۶۴ سوره مبارکه فرقان
«و عباد الرحمن الذین یمشون علی الأرض هونا و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما * و الذین یبیتون لربهم سجدا و قیاما» و بندگان خدای رحمان کسانی اند که روی زمین بی تکبر راه می روند، و هرگاه جاهلان آنان را طرف خطاب قرار دهند (و سخنان نابخردانه گویند) با ملایمت (و سلامت نفس) پاسخ دهند. و آنان برای پروردگارشان، در حال سجده وقیام شبزنده داری می کنند.
صفات و ویژگی های عبادالرحمن
در این آیات، دوازده صفت از صفات ویژه «عباد الرحمن» بیان شده که بعضی اعتقادی، بعضی اجتماعی و بعضی اخلاقی است. شاید مراد از «مشی» و حرکت آرام در زمین، تنها نحوه راه رفتن نباشد، بلکه شیوه زندگی متعادل را هم شامل شود.
«هون» هم به معنای تواضع و مدارا و نرم خویی است و هم به معنای سکینه ووقار. «بیتوته» به معنای شب زنده داری است، خواه تمام شب یا نیمی یا بخشی از آن. چنانکه یکی از اعمال حج، بیتوته زائران و حاجیان در شب یازدهم و شب دوازدهم ذی الحجه در سرزمین منی است و فقها مقدار بیتوته در آن مکان را نیمی از شب دانسته اند.
حضرت علی علیه السلام در وصف پارسایان می فرماید: «اما اللیل فصافون اقدامهم» آنان شب ها در حال قیام و شب زنده داری اند، آنان عابدان شب، و شیران روزند.[۱]
پیام هایی از آیات ۶۳ و ۶۴ سوره مبارکه فرقان
۱- بالاترین مدال برای انسان، مدال بندگی خداست. «و عباد الرحمن» زیرا انتساب به بی نهایت، انسان را بالا می برد.
۲- رفتار هر کس، نشان دهنده شخصیت اوست. «عباد الرحمن … یمشون علی الأرض هونا» (بندگان خاص خداوند، مظهر تواضع هستند.)
۳- اسلام، دین جامعی است که حتی برای چگونه راه رفتن برنامه دارد. «یمشون علی الأرض هونا»
۴- ایمان و اعتقاد انسان، در رفتار شخصی او مؤثر است. «عباد الرحمن … یمشون»
۵- تواضع، ثمره بندگی و نخستین نشانه آن است. «هونا»
۶- سرچشمه مدارا و نرم خویی بندگان خدا، ایمان است، نه ترس و ضعف آنان. «عباد الرحمن الذین یمشون …»
۷- وقار و نرمی از بارزترین صفات مؤمن است. «یمشون … هونا»
۸- تواضع نسبت به همه مردم لازم است. (نسبت به زن و مرد، کوچک و بزرگ، دانا و نادان). «یمشون … هونا … قالوا سلاما»
۹- با جاهلان مقابله به مثل نکنید. «إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»
۱۰- مدارا و حلم و حوصله، از صفات بارز مؤمنان است. «قالوا سلاما»
۱۱- تواضع باید هم در عمل باشد، یمشون … هونا، هم در کلام، «قالوا سلاما» و هم در عبادت. «سجدا و قیاما»
۱۲- با افراد نادان و فرومایه مجادله نکنید. «قالوا سلاما» (آنان سخنی در شأن خود می گویند، ولی شما سخنی عالمانه و کریمانه بگویید)
۱۳- بهترین وقت عبادت، شب است و بین شب و نماز و مناجات، رابطه محکمی است. «یبیتون لربهم» (فضای آرام، دوری از ریا، تمرکز فکر، از برکات شب است)
۱۴- شب زنده داری و استمرار و تداوم عبادت، نشانه بندگان خاص خداوند است. (فعل مضارع «یبیتون» نشانه استمرار است)
۱۵- آنچه به عبادت ارزش می دهد، اخلاص است. «لربهم»
آیات ۶۵ و ۶۶ سوره مبارکه فرقان
«و الذین یقولون ربنا اصرف عنا عذاب جهنم إن عذابها کان غراما * إنها ساءت مستقرا و مقاما» آنان که می گویند: پروردگارا! عذاب جهنم را از ما بازگردان که عذاب آن دامن گیر است. به درستی که دوزخ، جایگاه و منزلگاه بدی است.
شرح آیات ۶۴ تا ۶۷ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
تاوان گناه
کلمه «غرام» در اصل به معنای مصیبتی است که انسان در برابر آن راه فرار ندارد و نوعی التزام و تعهد بر دوش او قرار می دهد که در زبان فارسی به آن تاوان می گویند.[۲]
فکر نجات از آتش هم باید از طریق عبادت باشد و هم از طریق دیگر اعمال نیک. حضرت علی علیه السلام آن گاه که اموالی را در راه خدا وقف می کردند، در وقفنامه خود می نوشتند: این اموال را وقف کردم، تا بدین وسیله از آتش دوزخ درامان باشم وآتش دوزخ نیز از من دور باشد.[۳]
ویژگی بندگان خاص خدا
۱- اگر شب زنده دار هم هستید، مغرور نشوید. «و الذین یقولون …»
۲- یاد معاد از ویژگی های بندگان خاص خداست. «ربنا اصرف عنا عذاب جهنم»
۳- بندگان خاص خداوند، بیش از آنکه طمع بهشت داشته باشند، از آتش دوزخ خوف دارند. «یبیتون … یقولون ربنا اصرف عنا عذاب جهنم»
آیه ۶۷ سوره مبارکه فرقان
«و الذین إذا أنفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما» آنان که هرگاه انفاق کنند، نه از حد گذرند و نه تنگ گیرند و میان این دو روش اعتدال دارند.
نه بخیل باش و نه اسراف کن
در جای دیگر از قرآن کریم نیز می خوانیم: «لا تجعل یدک مغلولة إلی عنقک و لا تبسطها کل البسط»[۴] نه دستت را به گردنت غل و زنجیر کن و بخیل باش و نه کاملا آن را باز بگذار و ولخرجی و اسراف کن. امام صادق علیه السلام مقداری سنگریزه از زمین برداشت و مشت خود را بست و فرمود: این اقتار (سختگیری و بخل ورزیدن) است، سپس مشت دیگری برداشت و دست خود را چنان گشود که همه سنگریزه ها به زمین ریخت، آن گاه فرمود: این اسراف است.
بار سوم مشت دیگری برداشت و دست خود را کمی باز کرد به طوری که مقداری از سنگریزه ها ریخت و مقداری در دستش باقی ماند، سپس فرمود: این، قوام و اعتدال و حد وسط است.[۵]
پیام هایی از آیه ۶۷ سوره مبارکه فرقان
۱- انفاق برای عبادالرحمن، یک وظیفه و مسأله قطعی است. إذا أنفقوا … (در ادبیات عرب «إذا» نشان عملی شدن و «لو» نشان عملی نشدن است.)
۲- نماز شب و ترس از جهنم و خوف الهی، باید در کنار رسیدگی به محرومان جامعه باشد. «یبیتون لربهم- أنفقوا»
۳- انسان مالک است، ولی در خرج کردن محدودیت دارد. «لم یسرفوا»
۴- اسراف جایز نیست، حتی در انفاق. «إذا أنفقوا لم یسرفوا»
۵- بندگان خاص خداوند، از بخل بدورند. «لم یقتروا»
۶- امت میانه و وسط، باید برنامه های معتدل داشته باشد. «و کان بین ذلک قواما»
۷- میان هروی در عبادت و انفاق، ارزش است. «قواما»
آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان
«و الذین لا یدعون مع الله إلها آخر و لا یقتلون النفس التی حرم الله إلا بالحق و لا یزنون و من یفعل ذلک یلق أثاما» و (بندگان خاص خدا) کسانی هستند که با خداوند، خدای دیگری را نمی خوانند و انسانی که خداوند (خونش را) حرام کرده است، جز به حق نمی کشند، و زنا نمی کنند، و هر کس چنین کند عقوبت گناهش را خواهد دید.
شرح آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
کار های منفی که باید مؤمنان از آن دوری کنند
«اثم» گناه و «اثام» کیفر گناه است. در این آیات در کنار کارهای مثبت بندگان ویژه خدا، کارهای منفی که از آن دوری می کنند نیز ذکر شده است. در این آیه شرک، قتل و زنا مطرح شده است که در روایات از بزرگترین گناهان شمرده شده اند.[۶]
قتل نفس، از گناهان کبیره است، ولی جمله «إلا بالحق» می گوید: قتل، در مواردی لازم و حق است از جمله: ۱- قصاص قاتل. ۲- زنای با محارم. ۳- زنای کافر با زن مسلمان. ۴- زناکاری که زن را مجبور کند. ۵- زنای کسی که همسر دارد. ۶- مدعی نبوت. ۷- سب و توهین و دشنام به پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام. ۸- مسلمان ساحر. ۹- مفسد و محارب. ۱۰- مرتد. ۱۱- کسی که بر امام عادل زمان خروج کند. ۱۲- مشرک محارب.[۷]
پیام هایی از آیه ۶۸ سوره مبارکه فرقان
۱- خطرناکترین غریزه ای که انسان را به گناه وادار می کند، غریزه غضب و شهوت است و مؤمن باید بر غرائز خود مسلط باشد. «لا یقتلون- لا یزنون»
۲- خداوند در برخی از موارد به قتل و کشته شدن بعضی از انسان ها راضی است. «إلا بالحق» ولی به هیچ عنوان و در هیچ شرایطی رضایت نمی دهد که فردی به شرک و زنا آلوده شود. «لا یزنون»
۳- دستور قرآن در زمینه دوری از شرک، زنا وقتل، تنها یک موعظه نیست، قانونی است که تخلف از آن کیفری شدید دارد. «و من یفعل ذلک یلق أثاما»
۴- کیفرهای الهی استثنابردار نیست، هرکس تخلف کند کیفر می شود. «و من یفعل ذلک یلق أثاما»
آیات ۶۹ و ۷۰ سوره مبارکه فرقان
«یضاعف له العذاب یوم القیامة و یخلد فیه مهانا * إلا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فأولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات و کان الله غفورا رحیما» در روز قیامت عذاب او دوچندان می شود و همیشه به خواری در آن خواهد ماند. مگر کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و عمل صالح انجام دهند. پس اینان (کسانی هستند که) خداوند بدی هایشان را به نیکی تبدیل می کند، و خداوند آمرزنده و مهربان است.
شرح آیه ۶۹ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
وقتی گناه آثار شومی دارد عذاب آن هم چند برابر می شود
چند برابر شدن عذاب مجرمین که در جمله «یضاعف» آمده است، با عدل الهی مخالفتی ندارد، زیرا عذاب مضاعف در شرایطی است که گناه، آثار شوم و چند برابر داشته باشد. مثلا زناکار هم گناه می کند و هم دیگری را به گناه وادار می سازد و هم چه بسا از این گناه، فرزند حرام زاده ای به دنیا می آورد که گرایش های منفی دارد. در قتل نفس نیز قاتل، فردی را می کشد، ولی افرادی را داغدار، بی سرپرست و یتیم و جامعه را ناامن می کند. هریک از این عناوین به تنهایی قابل کیفر است، همان گونه که اگر کسی سنت بدی را در جامعه بنا نهد در طول تاریخ هر کس به آن سنت عمل کند، برای مؤسس آن نیز گناهی ثبت می شود.
از آنجا که به اتفاق همه علما و مفسران، زنا به تنهایی سبب جاودانگی در دوزخ نمی شود، بنابراین مسئله خلود و جاودانگی در دوزخ تنها برای مشرکانی است که زناکار باشند. آری، عقیده حق و باطل و جهان بینی کفر و شرک، در کیفرها تأثیرگذار است.
شرح آیه ۷۰ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
گاهی یک کار نیک می تواند همه گناهان را به حسنه تبدیل کند
امام رضا علیه السلام فرمود: به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته شد: فلانی انسان بدبختی است، زیرا بسیاری از گناهان را مرتکب شده است. پیامبر فرمود: هرگز چنین نیست که شما می گویید، بلکه او نجات یافت و به حسن عاقبت رسید و گناهانش از بین رفت و به حسنات تبدیل شد. زیرا او روزی از راهی می گذشت، مؤمنی را دید که عورتش پیدا بود و خود متوجه نبود. (گویا خواب بوده است) این شخص بدن او را پوشاند و برای آن که خجالت نکشد او را با خبر نکرد، وقتی آن مؤمن متوجه شد، در حق او چنین دعا کرد: خداوند به تو پاداش بسیار عطا کند، آخرت تو را با خیر همراه سازد و در حساب با تو مناقشه و سخت گیری نکند. خداوند دعای آن مؤمن را در حق آن شخص، مستجاب فرمود و او خوش عاقبت شد.
وقتی که این مژده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن گناهکار رسید او از همه گناهانش توبه کرد و اهل طاعت خدا شد. پس از یک هفته که گروهی از دشمنان اسلام به مدینه حمله کردند، پیامبر صلی الله علیه و آله دستور دفاع داد، آن مرد نیز همراه با مسلمانان دیگر برای دفاع آماده شد و در درگیری با دشمنان به شهادت رسید و عاقبتش به خیر وسعادت ختم گردید.[۸]
پیام هایی از آیات ۶۹ و ۷۰ سوره مبارکه فرقان
۱- کیفرهای قیامت، هم کمی است، «یخلد» و هم کیفی. «مهانا»
۲- اسلام، بن بست ندارد. گنهکار نیز راه بازگشت دارد. «إلا من تاب»
۳- در هنگام ارتکاب گناه، ایمان از کف می رود، و هنگام توبه باز می گردد. «إلا من تاب و آمن»
۴- توبه، یک انقلاب همه جانبه است، نه یک حرکت سطحی و لفظی، عمل صالح نشانه توبه واقعی است. «تاب و آمن و عمل»
۵- توبه و ایمان واقعی، کارهای انسان را تغییر می دهد و رفتار ناپسند او را اصلاح می کند. «و عمل عملا صالحا»
۶- همان گونه که خداوند در آفرینش هستی از خاک و کود، گل می سازد، سیئات انسان ها را به حسنات تبدیل می کند. «یبدل الله سیئاتهم حسنات»
آیه ۷۱ سوره مبارکه فرقان
«و من تاب و عمل صالحا فإنه یتوب إلی الله متابا» و هر کس توبه کند و کار شایسته انجام دهد، در حقیقت به سوی خدا بازگشتی پسندیده دارد (و پاداش خود را از او می گیرد).
توبه و توبه کننده
۱- توبه واقعی آن است که با عمل صالح همراه باشد. «تاب و عمل صالحا»
۲- توبه کننده، مهمان خداست. «یتوب إلی الله»
آیه ۷۲ سوره مبارکه فرقان
«و الذین لا یشهدون الزور و إذا مروا باللغو مروا کراما» و (بندگان خدا) کسانی هستند که در مجلس (گفتار و کردار) باطل حاضر نمی شوند و چون بر لغوی عبور کنند کریمانه بگذرند.
شرح آیات ۷۱ و ۷۲ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
گناه نکردن و در مجلس گناه وارد نشدن
کلمه «شهد» دو معنا دارد؛ یکی حضور یافتن است و دیگری خبر و گواهی دادن. در این آیه هر دو معنا را میتوان استفاده کرد. یعنی آنان نه در مجالس بد حاضر می شوند و نه بر باطل گواهی می دهند. کلمه «زور» به معنای کار باطلی است که در قالب حق باشد و در تفاسیر به معنای گواهی باطل، دروغ و غنا آمده است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام مراد از «زور» در «لا یشهدون الزور» غنا شمرده شده است.[۹]
در تفسیر «مجمع البیان» می خوانیم: مرور با کرامت، آن است که هرگاه ناچار شدند نام چیز زشتی را ببرند، با کنایه نام می برند. چنانکه در روایتی از امام باقر علیه السلام می خوانیم: آنان هرگاه خواستند نام عورت را ببرند، با کنایه از آن نام می برند. البته این، یکی از مصادیق رفتار کریمانه است. امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر گوش واجب نمود که از شنیدن هرچه حرام است دوری نماید، سپس این آیه را تلاوت فرمودند: «و إذا مروا باللغو مروا کراما»[۱۰]
پیام هایی از آیه ۷۲ سوره مبارکه فرقان
۱- نه تنها انجام گناه حرام است، بلکه شرکت در جلسه گناه و شاهد بودن بر گناه نیز ممنوع است. «لا یشهدون الزور»
۲- هر نوع آگاهی و اطلاع و حضور در صحنه ای، ارزش نیست. «لا یشهدون الزور» (گاهی انزوا و گوشهگیری از اجتماع، ارزش است)
۳- حاضر نشدن در مجلس گناه و بی اعتنایی به گناهکاران، نوعی نهی از منکر است. «لا یشهدون … مروا کراما»
۴- شرکت در مجالس فاسد، حتی در بندگان واقعی خدا اثر می کند. «لا یشهدون»
۵- هرگونه لغو در کلام، عمل و آرزو ممنوع است. «مروا باللغو» (بندگان خدا، هدف معقول و مفیدی دارند و عمر خود را صرف امور بیهوده نمی کنند)
۶- در شیوه نهی از منکر، همه جا خشونت لازم نیست. «لا یشهدون … مروا»
۷- نگذاریم فکر بد در روح ما مستقر شود. «مروا کراما»
آیات ۷۳ و ۷۴ سوره مبارکه فرقان
«و الذین إذا ذکروا بآیات ربهم لم یخروا علیها صما و عمیانا * و الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا و ذریاتنا قرة أعین و اجعلنا للمتقین إماما» و آنان کسانی هستند که چون به آیات پروردگارشان تذکر داده شوند، کر و کور (چشم وگوش بسته) به سجده نمی افتند (بلکه عمل آنان آگاهانه است). و کسانی اند که می گویند: پروردگارا! به ما از ناحیه همسران و فرزندانمان مایه روشنی چشم عطا کن و ما را پیشوای پرهیزگاران قرار ده.
شرح آیات ۷۳ و ۷۴ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
لزوم تفکر برای رسیدن به بصیرت و آگاهی
ایمان باید بر اساس آگاهی و بصیرت باشد. در قرآن می خوانیم: «و یتفکرون فی خلق السماوات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلا»[۱۱] یعنی مؤمنان خردمند، ابتدا در آفرینش آسمان ها و زمین فکر می کنند، سپس اقرار می نمایند که پروردگارا! تو اینها را بیهوده نیافریدی. در این آیه نیز می فرماید: مؤمنان، چشم وگوش بسته عبادت نمی کنند.
مدیریت عبادالرحمن در خانواده و جامعه
۱- تعبد و بصیرت، از اوصاف عباد الرحمن است. «إذا ذکروا … لم یخروا علیها صما و عمیانا» بندگان رحمن، آگاهانه به سراغ دین می روند.
۲- انسان در برابر همسر و فرزند و نسل خود متعهد است و باید برای عاقبت نیکوی آنها تلاش و دعا کند. «ربنا هب لنا من أزواجنا …»
۳- در تربیت علاوه بر علم و تلاش باید از خدا نیز کمک خواست. «ربنا هب لنا …»
۴- فرزند صالح، نور چشم است. «قرة أعین»
۵- تشکیل خانواده و داشتن همسر و فرزند و دعا برای بدست آوردن آنها، مورد توجه اسلام است. «ربنا هب لنا …»
۶- در دست گرفتن مدیریت جامعه، آرزوی عبادالرحمن است، زیرا عهده دار شدن امامت و رهبری متقین، ارزش است. «و اجعلنا للمتقین إماما»
۷- در دعا به حداقل اکتفا نکنید، بلند همت باشید. «و اجعلنا للمتقین إماما» (خدایا ما را در رسیدن به کمال، رهبر متقین قرار ده، نه آنکه تنها از متقین باشیم)
۸- بندگان خدا، وحدت هدف و وحدت کلمه دارند. «إماما» و نفرمود: «ائمة». (ممکن است کلمه «امام» به جای «ائمة»، رمز آن باشد که در جامعه اسلامی رهبر باید یک نفر باشد)
آیات ۷۵ و ۷۶ سوره مبارکه فرقان
«أولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما * خالدین فیها حسنت مستقرا و مقاما» آنان (بندگان رحمن) به خاطر آن که صبر کردند، غرفه های بهشتی داده می شوند و در آن جا با تحیت و سلام گرم روبرو خواهند شد. در آن جا، جاودانه هستند. چه نیکو جایگاه و منزل گاهی است.
شرح آیات ۷۵ تا ۷۷ سوره مبارکه فرقان توسط حجت الاسلام قرائتی
«غرفة» به اتاقی گویند که از کف زمین بالاتر باشد و چشمانداز داشته باشد.
پیام هایی از آیات
۱- بهشت را به بها دهند، نه بهانه. «یجزون … بما صبروا»
۲- بنده خدا شدن، به صبر و پشتکار نیاز دارد. «بما صبروا»
پی نوشت ها
[۱] . نهج البلاغه، خطبه همام
[۲] . التحقیق فی کلمات القرآن
[۳] . صافی، ج ۲، ص ۱۰۴
[۴] . اسراء، ۲۹
[۵] . تفسیر کنزالدقائق
[۶] . تفسیر کنزالدقائق و نمونه
[۷]. سیمای عبادالرحمن در قرآن، کریمی جهرمی
[۸] . بحارالانوار، ج ۵، ص ۱۵۵
[۹] . کافی، ج ۶، ص ۴۳۳
[۱۰] . تفسیر نورالثقلین
[۱۱] . آل عمران، ۱۹۱
انتهای پیام/
پرسش و پاسخ در
ویژگی های بندگان خوب خدا / آثار گناه در جامعه
گفتگو با هوش مصنوعی