به گزارش خبرنگار مهر، بهترین راه برای شناختن پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) بیانات امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. پیامبر اعظم (صلی الله علیه وآله) را از دیدگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و در آینه نهج البلاغه بررسی کردیم.

آن چه پیش رو دارید گزیده ای از سخنان آیت الله مصباح یزدی در دفتر مقام معظم رهبری است که در شب ۱۹ ماه مبارک رمضان ۱۴۲۷ ایراد فرموده اند:

یکی از مهمترین شبهاتی که این روزها در فضای اجتماعی و دینی کشور مطرح می شود؛ این است که انبیا در واقع مبعوث شدند تا انسان را با خدا آشنا کنند و روش خدا پرستی را به بشر بیاموزند. پس آنچه مربوط به خداپرستی نیست مانند مسائل اقتصادی و سیاسی از حوزه مأموریت انبیا خارج است. این ها را بشر باید با عقل و فکر و تجربه خودش حل کند. این جا جای اعمال تعبد نیست. این همان ریشه تفکر سکولاریستی است که دین را از زندگی اجتماعی انسان جدا می کند. اجمالا گفتیم آنچه برای سعادت دنیا و آخرت انسان ضرورت دارد، از سوی خدا به وسیله انبیا بیان شده است. مصداق کمال نهایی و هدف خلقت، خداشناسی و خداپرستی است.



ممکن است یک نوع ابهامی پیش بیاید که ما از یک طرف بگوییم اطاعت انبیا، هم موجب سعادت دنیاست هم آخرت، یا هدف از بعثت انبیا بیان آن چیزهایی است که هم برای سعادت دنیا ضرورت دارد و هم برای سعادت آخرت، از یک طرف هم تکیه اصلی، روی عبادت خداست که هم هدف آفرینش است و هم هدف بعثت انبیا. جواب اجمالی این است که هدف اصلی سعادت ابدیست و سعادت دنیا مقدمه ایست برای سعادت جاودان. ولی این اندازه کافی نیست. برای اینکه پاسخ شبهه از ریشه داده شود چند عبارت را از نهج البلاغه تلاوت می کنیم و بعد توضیحی درباره این مطلب.

فرازهایی از کلام امام علی (علیه السلام)

در خطبه اول نهج البلاغه، درباره وضع مردم قبل از بعثت و نقشی که پیغمبر اکرم در اصلاح آن ها ایفا کردند، با اشاره به بعثت پیغمبر می فرماید «و أهل الأرض یومئذ ملل متفرقة و أهواء منتشرة و طرائق متشتتة بین مشبه لله بخلقه أو ملحد فی اسمه أو مشیر إلی غیره ۱؛ فهداهم به من الضلالة و أنقذهم بمکانه من الجهالة»؛ وقتی پیغمبر اکرم مبعوث شدند، مردم دارای گرایشها، هوس ها، افکار، و اندیشه های بسیار مختلف و پراکنده ای بودند. بعضی ها فکر می کردند خدا موجودیست شبیه انسان و صفات انسانی دارد «مشبه لله بخلقه». «أو ملحد فی اسمه»؛ یا اوصاف و اسما الهی را به طور ناشایست بیان می کردند «أو مشیر إلی غیره»؛ در عبادت و رفتارشان توجه شأن به غیر خدا بود.

معبود خود را ورای الله تبارک و تعالی یا در مرتبه نازل تری می جستند. خدا بوسیله پیغمبر آن ها را از گمراهی و جهالت نجات داد. این در واقع همان ادراک های عقیدتی است که هدف اصلی پیغمبر، اصلاح آن هاست. در خطبه دوم می فرماید «و الناس فی فتن انجذم فیها حبل الدین و تزعزعت سواری الیقین ۲»؛ تا آن جا که می فرماید «فالهدی خامل و العمی شامل عصی الرحمن و نصر الشیطان»؛ و تا می رسد به این جا که می فرماید: «بأرض عالمها ملجم و جاهلها مکرم»؛ وقتی پیامبر مبعوث شد، رشته دین از هم گسسته بود. دین سالمی در میان بشر وجود نداشت، لااقل در میان مردم جزیرة العرب که مورد دعوت اولیه پیغمبر بودند «و تزعزعت سواری الیقین»؛ پایه ها و ستونهای یقین، متزلزل شده بود. همه جا زمینه شک و شبهه فراهم شده بود. چراغ هدایت فرو مرده بود «فالهدی خامل و العمی شامل». از ویژگی های آن جامعه این بود که دهان دانا بسته بود و نادان ها مورد احترام واقع می شدند «عالمها ملجم و جاهلها مکرم».



در خطبه بیست و ششم می فرماید: «إن الله بعث محمدا (ص) نذیرا للعالمین و أمینا علی التنزیل و أنتم معشر العرب علی شر دین و فی شر دار ۳»؛ وقتی پیغمبر مبعوث شد، شما ای عرب ها! دارای بدترین دین و بدترین سرا و جایگاه بودید. دین و آئین تان بدترین دین ها و آئین ها بود.

گاهی از کشک و خرما خدا درست می کردند و وقتی هم زیاد گرسنه می شدند، خدایشان را می خوردند «منیخون بین حجارة خشن و حیات صم تشربون الکدر و تأکلون الجشب»؛ از زندگی مادی هم بهره ای نداشتید. غذای شما از غذاهای درشت و نامرغوب بود آبی که می آشامیدید آلوده بود «تسفکون دماءکم و تقطعون أرحامکم»؛ خون یکدیگر را می ریختید و حتی به خویشانتان رحم نمی کردید «الأصنام فیکم منصوبة و الآثام بکم معصوبة»؛ در میان شما بت ها مورد احترام بود و شما در گرداب گناهان گرفتار شده بودید. در جای دیگر می فرماید «إن الله بعث محمدا (ص) و لیس أحد من العرب یقرأ کتابا و لا یدعی نبوة ۴»؛ وقتی پیغمبر مبعوث شد در میان عرب ها یک نفر باسواد که بتواند کتاب بخواند، وجود نداشت.

خیلی عجیب است، «فساق الناس حتی بوأهم محلتهم و بلغهم منجاتهم فاستقامت قناتهم»؛ پیغمبر آنقدر تلاش کرد تا آن ها را در جایگاه خودشان قرار داد، کارشان را به سامان رساند، آبرو و شخصیتی پیدا کردند. می رسیم به اینکه آن ها از این شرایط چگونه نجات یافتند و در مدت کوتاهی چه تحول عظیمی پیدا کردند. در خطبه قاصعه می فرماید «فالأحوال مضطربة و الأیدی مختلفة و الکثرة متفرقة فی بلاء أزل و أطباق جهل من بنات موءودة و أصنام معبودة و أرحام مقطوعة و غارات مشنونة ۵»؛ بت می پرستیدید؛ دختران خودتان را زنده به گور می کردید؛ دائما با همدیگر در جنگ و ستیز بودید تا می رسد به این جا: «فانظروا إلی مواقع نعم الله علیهم حین بعث إلیهم رسولا فعقد بملته طاعتهم و جمع علی دعوته ألفتهم»؛ بیندیشید و آن وضع را مقایسه کنید با این وضعی که بعد از پیغمبر اکرم پیش آمد. دل های مردم با هم نزدیک شد. دشمنی ها تبدیل به دوستی ها و الفت شد.

چه نتیجه ای داد «فانظروا… کیف نشرت النعمة علیهم جناح کرامتها»؛ بنگرید چگونه نعمت الهی بال کرامت و عزت را بر آن ها گستراند و از این ذلت و پستی نجات پیدا کردند. «و أسالت لهم جداول نعیمها»؛ جویبارهای نعمت را در اطرافشان سرازیر کرد «فأصبحوا فی نعمتها غرقین و فی خضرة عیشها فکهین»؛ آن مردمی که از آب آشامیدنی بی بهره بودند، غرق نعمت شدند و در نتیجه «فهم حکام علی العالمین»؛ همان کسانی که به خویشان خودشان رحم نمی کردند و پست ترین مردم عالم بودند، شدند آقای جهان «و ملوک فی أطراف الأرضین». به برکت تعالیم و رهبری پیامبر، «یملکون الأمور علی من کان یملکها علیهم»؛ امروز کار دست این هاست «و یمضون الأحکام فیمن کان یمضیها فیهم»؛ حالا حکم می رانند بر کسانی که تا دیروز آن ها فرمانروا بودند.

پاسخ به شبهه

آیا پیامبران فقط برای این آمدند که انسان را با خدا آشنا کنند و سعادت آخرت را نصیب بشر کنند؟ پس مسئله سعادت دنیا چه می شود؟ از آموزه های قرآن کریم این است که اطاعت از انبیا فقط برای بعد از مرگ و عالم آخرت نیست و در همین عالم هم نتایج زیادی برای مردم دارد. «و لو أن أهل القری آمنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الأرض ۶»؛ هر جا آبادی هست و هر جا گروهی از انسان ها زندگی می کنند؛ اگر در قلبشان ایمان داشته باشند و در عملشان تقوا، درهای آسمان و زمین را به روی آن ها می گشاییم. این اصلی است که قرآن کریم اطاعت انبیا را فقط موجب سعادت آخرت نمی داند. اما چند نکته هست که باید توجه کنیم.

سعادت فرد خداپرست

یک وقت اطاعت جنبه فردی دارد و یک وقت به یک جمع یا جامعه نسبت داده می شود. یک فرد در هر شرایطی باشد، اگر اطاعت خدا کند، به سعادت می رسد؛ اما نه آن سعادتی که ما با آن آشنا هستیم یعنی حتما لازمه اش این نیست که هر فردی، هر جا اطاعت خدا بکند، روزی اش فراهم بشود و آسایش داشته باشد. ولی بدون شک به سعادت می رسد و آرامش روح پیدا می کند.



سلطانی مثل فرعون آنقدر تسلط داشت که به مردم می گفت همه چیز شما مال من است «و هذه الأنهار تجری من تحتی أ فلا تبصرون ۷»؛ شما همه چیزتان به رود نیل وابسته است که زیر تخت من جریان پیدا می کند و این به برکت من است «أنا ربکم الأعلی ۸». یک همچو سلطانی، همسری دارد که خدا می فرماید: ما یک الگویی برای همه مردان و زنان عالم معرفی می کنیم و آن همسر فرعون است. چه کار کرد؟ دو چیز از خدا خواست، می گوید خدایا خانه ای پهلوی خودت در بهشت برای من بساز؛ یعنی نهایت قرب به تو را داشته باشم. نمی گوید نعمتهای بهشتی به من بده. در دنیا چی؟ می گوید من را از شر این فرعون نجات بده.

دعایش هم مستجاب شد، خداوند هم آن سعادت آخرت را به او داد و هم از شر فرعون نجاتش داد. اما چه طور؟ آیا در دنیا یک قصر راحت برایش ساخته شد تا برود آن جا زندگی کند و تا آخر عمرش راحت باشد؟ نه، میزی را تهیه کردند و این خانم را خواباندند روی آن، با میخ های بزرگ بدنش را کوبیدند. به این وسیله از چنگال فرعون نجات پیدا کرد. نجات او این بود که من، فرعونی نشوم. آلوده نشوم. عاشق اگر سختی هایی را بخاطر معشوقش تحمل کند به وصال و سعادت می رسد، سعادتی که معنایش آرامش روحی، لذت قلبی و معنوی است.

سعادت جامعه خداپرست

اما اگر جامعه خداپرست شدند، خداوند برکات مادی نیز برایشان نازل می کند. یعنی آنجایی که فردی در میان یک جامعه زندگی می کند، اگر نعمتهای مادی به او نمی رسد بخاطر این است که دیگران مانع هستند و فساد آن ها نمی گذارد. اگر استحقاق نعمتی دارد خدا برایش در آخرت ذخیره می کند، همانجا هم به او لذت باطنی و آرامش روحی می دهد. پس این دو حساب فرق دارد. هر دو نعمت خدا است اما شکل نعمتش فرق می کند. حکم کلی اش این است اگر جامعه ای خداپرست شد، در همین دنیا هم به سعادت می رسد. به برکت چی؟ به برکت اطاعت از دستورات خدا که به وسیله انبیا می رسد. پس انبیا موجب سعادت دنیا هم، برای بشر می شوند.

رابطه دنیا و آخرت

به برکت تعالیم قرآن می دانیم که قرآن، رابطه دنیا و آخرت را رابطه مقدمه و نتیجه می داند. اصالت را برای آخرت قائل است. دنیا را وسیله می داند «الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ۹»؛ «و ما الحیاة الدنیا فی الآخرة إلا متاع ۱۰»؛ ماهیت دنیا، ماهیت وسیله ایست و لذا اگر انسان این را درست درک نکند و به آن اصالت دهد؛ در استفاده هایش خلل وارد می شود و گاهی باعث می شود، به کلی محروم بشود. همه مذمت های دنیا برای این است که به دنیا اصالت دهیم. نمی شود بگوییم: آخرتی هم هست و انشاالله خدا در آخرت ما را می بخشد، یک دو رکعت نماز هم بخوانیم، دست توسلی هم بزنیم تا امام حسین (ع) آنجا شفاعت کند، اما دلمان را بیشتر به دنیا ببندیم.

در محضر قدر

ببین خدا چه دوست دارد و چه از تو می خواهد. چون او می خواهد، نه چون دلت می خواهد. نمی شود مؤمن ایمان به خدا داشته باشد اما هیچ کاری برای خدا نکند. تفاوت مؤمنین با یکدیگر این است که کارهایشان را چه اندازه و با چه درجه ای برای خدا انجام می دهند. خوش به حال آن هایی که از اول صبح تا آخرین نفسی که می کشند و به خواب می روند، به یاد خدا هستند «رجال لا تلهیهم تجارة و لا بیع عن ذکر الله ۱۱»، هر کاری هم می کنند فقط برای رضای خدا انجام می دهند پول در آن باشد یا نباشد؛ دیگران خوششان بیاید یا نیاید؛ بهشان رأی بدهند یا ندهند؛ برایشان مساوی است. خدا یک همچون انسان هایی می خواهد.



شب قدر است شبی است که فرشتگان بر وجود مقدس ولی عصر (عج) نازل می شوند. کاری کنیم که این قلب سیاه و آلوده ما کمی تطهیر بشود، پاک بشود، ارتباطی با قلب پاک عالم امکان پیدا کند. اگر کارهایمان برای پول بود، برای ریاست و عنوان و مقام بود، وای بر ما. اینچنین دنیایی نه مطلوب است نه سعادت نصیب ما می کند «إنما یرید الله لیعذبهم بها فی الحیاة الدنیا و تزهق أنفسهم و هم کافرون ۱۲»؛ این سعادت است؟ که هر چه آدم در دنیا بیشتر به گناهش افزوده شود، بیشتر باید حساب بدهد و بیشتر باید عذاب بکشد.

حاصل کلام

اطاعت از انبیا سعادت دنیا را نیز تأمین می کند. اما حساب سعادت دنیا برای جامعه فرق دارد. سعادت برای جامعه ای که مطیع خداست، مقدمی است، یعنی وسیله ایست برای اینکه از این نعمتها بیشتر استفاده بیشتر کند تا به سعادت بیشتری در آخرت برسد. خدا انشاالله درجات امام را افزون کند فرمود: هدف انبیا حتی اجرا عدالت هم نیست. این هم وسیله است با اینکه قرآن می فرماید «لیقوم الناس بالقسط ۱۳»؛ فرمود: هدف معرفت الله است ۱۴- یعنی آن هدف متوسط است و این هدف نهایی. آنکه سعادت حقیقی می آفریند فقط معرفت الله و عبادت پروردگار است. اگر عدالت در دنیا مطلوب می باشد برای این است که انسان ها فکرشان مشغول ظلم های خودشان نباشد، یک زندگی آرامی داشته باشند و بتوانند به عبادت خدا بپردازند.

«وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الأرض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم أمنا ۱۵»؛ کسانی که عمل صالح داشته باشند -البته مصداق اتمش اصحاب ولی عصر عج الله تعالی فرجه الشریف است- خدا وعده داده است که در همین دنیا به آن ها قدرت می دهد «و لیبدلنهم من بعد خوفهم أمنا»؛ ناامنی ها را از جامعه شأن برطرف می کند. این وعده ها را داده اما بعدش «یعبدوننی لا یشرکون بی شیئا»؛ نعمتهای فراوان می آید و ناامنی ها برطرف می شود؛ اما برای چه خوف و ترس ها برطرف می شود؟ برای اینکه مردم بتوانند خداپرستی کنند. همه این ها مطلوب است، از آن جهت که مقدمه ای است برای اینکه پرستش خدا از نظر کمیت افراد پرستنده و از نظر کیفیت مرتبه، ارتقا پیدا کند.

۱ - نهج البلاغه، خطبه ۱، ص ۴۴.

۲ - نهج البلاغه، خطبه ۲، ص ۴۶.

۳ - نهج البلاغه، خطبه ۲۶، ص ۶۸.

۴ - نهج البلاغه، خطبه ۳۳، ص ۷۷.

۵ - نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲، ص ۲۹۸.

۶ - اعراف، ۹۶.

۷ - زخرف، ۵۱.

۸ - نازعات، ۲۴.

۹ - ملک، ۲.

۱۰ - رعد، ۲۶.

۱۱ - نور، ۳۷.

۱۲ - توبه، ۵۵.

۱۳ - حدید، ۲۵.

۱۴ - «عمده نظر کتاب الهی و انبیا عظام بر توسعه معرفت است. تمام کارهایی که آنها می کردند برای اینکه معرفت الله را به معنای واقعی توسعه بدهند؛ جنگ ها برای این است، صلح ها برای این است، عدالت اجتماعی غایتش برای این است.»؛ ر. ک: صحیفه امام (ره)، ج ۱۹، ص ۱۱۵؛ سخنرانی در جمع مسؤولان نظام، ۲۰/۰۹/۶۳.

۱۵ - نور، ۵۵.