به گزارش خبرنگار فرهنگی تسنیم، مهدی جمشیدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در یادداشتی که آن را در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده است، به نقش بازدارنده دین و اخلاق نسبت به آسیب های متعدد اجتماعی پرداخته است که در زیر می خوانیم:

[۱]. ایمان، گشایندۀ برکات الهی است. اگر معنویت و اخلاق در جامعه مستقر شوند، بسیاری از مشکلات، رفع می شوند، پس ریشۀ بسیاری از چالش های اجتماعی، به نقصان ها و ضعف های معنوی و اخلاقی بازمی گردد. این سخن که تقید جامعه به معنویت و اخلاق، موجب بهبود و ارتقای زندگی اجتماعی می شود، واقعیتی است که در قرآن کریم هم به آن اشاره شده است، از جمله می خوانیم:

ولو أن أهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء والأرض (اعراف: ۹۶)

و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، به قطع، برکاتی از آسمان و زمین برای شان می گشودیم.

ومن أعرض عن ذکری فإن له معیشة ضنکا (طه: ۱۲۴)

و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ [و سختی] خواهد داشت.

[۲]. دین، نقش بازدارنده نسبت به آسیب ها دارد. گفته شده وقتی خدا نباشد، همه کار مباح و روا می شود. پس اعتقاد به امر معنوی، بازدارنده است. اما مسأله این است که اعتقاد به خدا، چگونه بر اعمال و رفتار انسان، تأثیر هدایت گرانه و بازدارنده می گذارد؟ از این طریق که مبدائی وجود داد و آفرینش ما، غایت و مقصدی دارد؛ و این که معاد و حساب و کتاب و مؤاخذه وجود دارد و ذره ای عمل خیر یا شر را محاسبه می شود. این اندیشه ها، به نگهبان درونی تبدیل می شوند و خودمراقبتی خدامحورانه پدید می آورند. ازاین رو، در ماه مبارک رمضان، میزان آسیب ها و جرائم به صورت چشمگیری کاهش پیدا می کند.

[۳]. اخلاق منهای دین، تمنای محال است. این سئوال مطرح می شود که چرا باید اخلاقی رفتار کرد؟ چرا نباید در پی سود و منفعت و لذت بیشتر بود، وقتی زندگی فقط در همین دنیا و در قلمروی مادیات محدود است؟ پس اخلاق بدون معنویت و اعتقاد به خدا، معنا ندارد و موجه نیست؛ اخلاق منهای دین، در حکم چاپ اسکناس بدون پشتوانه است که ضمانت ندارد. انسان باید دلیلی در دست داشته باشد که به احکام اخلاقی و ارزشی گردن نهد و این دلیل را دین و معنویت الهی در اختیار او می گذارد.

[۴]. دین، مایۀ قوام و ثبات جامعه است. دین، باعث انسجام و همبستگی اجتماعی می شود؛ به این معنی که به جامعه، قوام و ثبات می بخشد و جامعه به یک پیکر واحد و یکپارچه تبدیل می شود. پس تفرق و تشتت و چندپارگی، مذموم است و دین، مایۀ چسبندگی و به هم پیوستگی جامعه می شود:

واعتصموا بحبل الله جمیعا ولا تفرقوا (آل عمران: ۱۰۹)

و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.

[۵]. در قرآن کریم، قواعد فرهنگی فراوانی وجود دارند که می توانند مبنای جامعه پردازی فرهنگی قرار گیرند، از جمله قاعدۀ حاکمیت ارادۀ خدای متعال و رسول اکرم بر جامعۀ اسلامی(مائده: ۵۶ و احزاب: ۶)؛ قاعدۀ ابتناء احکام دین بر یسر و نه عسر(بقره: ۱۸۵ و حج: ۷۸)؛ قاعدۀ اصالت همبستگی اجتماعی بر مدار توحید(آل عمران: ۱۰۳)؛ قاعدۀ همگرایی رحمت بنیان مسلمانان نسبت به یکدیگر(فتح: ۲۹)؛ قاعدۀ مذمومیت تعاون اجتماعی بر اساس گناه و تعدی(مائده: ۲)؛ قاعدۀ صورت بندی مناسبات اجتماعی در چارچوب عدل و احسان(نحل: ۹۰ و رحمن: ۶۰ و ممتحنه: ۸)؛ قاعدۀ بایستگی تعظیم شعائر و نمودهای دینی افزون بر تقید باطنی و معنایی(حج: ۳۲)؛ قاعدۀ اعتباری بودن لایه بندی های اجتماعی و حقیقی بودن لایه بندی های معنوی(حجرات: ۱۳)؛ قاعدۀ خویش نظارتی جامعۀ اسلامی به واسطۀ امربه معروف و نهی ازمنکر(آل عمران: ۱۰۴)؛ قاعدۀ دعوت گفتاری و بیانی دیگران به دین(نحل: ۱۲۵ و شوری: ۴۸)؛ قاعدۀ عزت و تفوق ذاتی جامعۀ اسلامی نسبت به غیرمؤمنان(منافقون: ۸)؛ و قاعدۀ تحریم ارتباطات ولایی مسلمانان نسبت به کفار(آل عمران: ۲۸ و نساء: ۱۴۱).

[۶]. نظریۀ اصالت فرهنگ می گوید فرهنگ در مقایسه با سایر شؤون و ساحات جامعه، «امر اصیل» است؛ به طوری که هم از لحاظ وجودی، «تعیین کننده» و «هدایت گر» و «زیربنا» است، و هم از لحاظ ارزشی، عمده ترین و بیشترین نقش را در «تکامل و اعتلای معنوی انسان» بر عهده دارد و سعادت یا شقاوت او را رقم می زند. در مقابل، کسانی معتقدند «نهاد سیاست» به سبب قدرت فراوان، تعیین کنندة مطلق وضع فرهنگی است، و فرهنگ از خود، هیچ گونه استقلالی ندارد. برخی نیز براین باور هستند که جوهر زندگی اجتماعی انسان، «اقتصاد» است و اقتصاد همچون «زیربنا»، تمام شئون اجتماعی و از جمله فرهنگ و وضع فرهنگی را صورت بندی و نهایی می کند.

انتهای پیام/