به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «غوغای غزل ۲؛ از معزی تا منزوی» نوشته سیدمحمد تولیت به تازگی توسط انتشارات نیستان منتشر و روانه بازار نشر شده است. این کتاب در ادامه «غوغای غزل از سنایی تا سایه» به چاپ رسیده است.

در کتاب «غوغای غزل از سنایی تا سایه» از ده غزلسرای برجسته زبان فارسی و از هر یک ۴۰ غزل و در مجموع ۴۰۰ غزل جمع آوری شده بود. در «انتشار غوغای غزل ۲؛ از معزی تا منزوی» نیز ۴۰۰ غزل جمع آوری شده، با این تفاوت که از ۴۰ غزلسرا از هر یک ۱۰ غزل. به علاوه غزلسرایان بر اساس تقدم تاریخی و غزل های هر یک بر اساس ترتیب الفبایی قوافی مرتب شده اند. به طور کلی در دو کتاب غوغای غزل هشتصد غزل از پنجاه شاعر گلچین شده است.

گردآورنده کتاب پیش رو می گوید در انتخاب شاعران، سه دوره زیر موردش نظر بوده که ۱۰ شاعر مشخص شده متعلق به کتاب اول غوغای غزل (از سنایی تا سایه) هستند.

۱) دوره عراقی، قرن ششم تا نهم (۲۵ شاعر):

معزی نیشابوری، سنایی غزنوی، انوری ابیوردی، جمال اصفهانی، خاقانی شروانی، نظامی گنجوی، عطار نیشابوری، کمال اصفهانی، مولوی بلخی، عراقی همدانی، سعدی شیرازی، همام تبریزی، نزاری قهستانی، اوحدی مراغی، سیف فرغانی، خواجوی کرمانی، ابن یمین فریومدی، عبید زاکانی، عماد کرمانی، سلمان ساوجی، ناصر بخارایی، حافظ شیرازی، جهان ملک خاتون، کمال خجندی، عبدالرحمن جامی.

۲) دوره بازگشت، قرن دوازدهم تا چهاردهم (۱۹ شاعر):

مشتاق اصفهانی، طبیب اصفهانی، عاشق اصفهانی، آذر بیگدلی، هاتف اصفهانی، صباحی بیدگلی، رفیق اصفهانی، سحاب اصفهانی، مجمر اصفهانی، نشاط اصفهانی، وصال شیرازی، فروغی بسطامی، یغمای جندقی، همای شیرازی، صفای اصفهانی، حبیب خراسانی، فرصت شیرازی، شوریده شیرازی (فصیح الملک)، رضوانی شیرازی (فصیح الزمان).

۳) دوره معاصر، قرن چهاردهم و پانزدهم (۶ شاعر):

شهریار تبریزی، رهی معیری، عماد خراسانی، سیمین بهبهانی، امیرهوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)، حسین منزوی.

سیدمحمد تولیت می گوید غزل ناب، غزلی است که با تصوف عاشقانه خراسان توسط سنایی غزنوی پیوند برقرار کرد. سپس با عطار و مولوی جان گرفت و در ادامه با سعدی و حافظ به قاف توفیق رسید. غزل دوره عراقی به این جریان مربوط می شود که دوره بازگشت و دوره معاصر نیز در حقیقت ادامه آن مسیر به حساب می آید. در میان دوره عراقی و بازگشت دو جریان وقوع و هندی شکل گرفت. از آن جهت که این دو جریان به خصوص جریان هندی از جریان عراقی دور افتادند و به معماگویی منظوم پرداختند از آوردن غزل هایشان صرف نظر شد. در این باب جملاتی از مهدی اخوان ثالث (م. امید) که در مقدمه دیوان استاد غزل عماد خراسانی نوشته است آورده می شود.

بسیاری از صاحب طبعان کار غزل را که دشوارترین کار است سخت آسان گرفته اند. همین که صورت ظاهری غزلی را آراستند کار را تمام می دانند اما جان و روح غزل چیز دیگری است سوای این حرف ها. جز کسانی که در زندگی خود معنایی جسته و یافته اند و تأملاتی داشته اند یا در عالم عشق و شور و دلدادگی دارای قصه و غصه ای بوده اند جز این کسان باقی اگرچه سخنشان در صورت غزل باشد فاقد معنی حقیقی آن است. مضمون یابی های شعرای شیوه هندی در قالب غزل معنی اصلی این قسم را که حدیث عشق است و حال و تغنی و ترنم به فراموشی سپرده است و غزل را به نوعی پراکنده گویی و کالبدی بی جان و جمال تبدیل کرده است.

مهدی اخوان ثالث

(دیوان عماد خراسانی، انتشارات نگاه، صفحه ۲۰)

شعر طبق تعریف محمدرضا شفیعی کدکنی گره خوردگی عاطفه و خیال است که در زبانی آهنگین شکل می گیرد. ویژگی شاخص دوره عراقی این است که عاطفه شعر بر همه چیز غلبه دارد و اولین نکته ای که مخاطب را دگرگون می کند جنبه عاطفی شعر است. خیال نیز کمابیش وجود دارد اما هیچ گاه از عاطفه پیشی نمی گیرد و به شکل جویباری جریان دارد. در حقیقت هیچ یک از این پنجاه شاعر عاطفه شعر خود را فدای خیال انگیزی و تصویرگری آن نکرده اند. به علاوه زبان در دوره عراقی عموما روان و از پیچیدگی های نحوی و لغوی به دور است. یعنی جابه جایی ارکان جمله در مصاریع و ابیات نسبی و کاربرد لغات مهجور حداقلی است. در اینجا می توان گفت که زبان روان نیز فدای خیال انگیزی و تصویرگری نمی شود. خلاصه کلام اینکه عاطفه سرشار، خیال جویباری و زبان روان از مشخصه های اصلی غزل دوره عراقی است که در همه شاعران غوغای غزل به چشم می آید.

در انتخاب غزل های این مجموعه نیز این سه نکته مورد نظر بوده است. یعنی غزل ها و بیت هایی گزینش شده اند که عاطفه شان سرشارتر، خیالشان جویباری تر و زبانشان روان تر است. همت بر آن گماشته شد که غزل هایی انتخاب شوند که مطلع درخشان و در ادامه دست کم چهار بیت درخشان دیگر دارند تا کمترین میزان یک غزل که پنج بیت است تشکیل شود. بیت های درخشان نیز تا ده بیت آورده شده است. بنابراین غزل های این مجموعه همچون کتاب اول غوغای غزل بین پنج تا ده بیت و مجموع ابیات کل غزل ها ۲ هزار ۳۰۰ بیت است. همچنین از انتخاب غزل های با وزن کوتاه یا سه رکنی که غالبا اوزان مثنوی است صرف نظر شده است.