شرح جزء ۱۳ قرآن / راه ورود به بهشت از منظر پیامبر (ص)
خبرگزاری فارس گروه قرآن و فعالیت های دینی: در ادامه انتشار شرح آیات منتخب قرآن و در سیزدهمین روز از ماه مبارک رمضان شرح و تفسیر آیات منتخب جزء ۱۳ قرآن کریم بر اساس تفسیر نور به همراه توضیحات حجت الاسلام محسن قرائتی تقدیم می شود.
آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد
«أ فمن یعلم أنما أنزل إلیک من ربک الحق کمن هو أعمی إنما یتذکر أولوا الألباب» پس آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت بسوی تو نازل شده حق است، مانند کسی است که نابیناست؟ همانا تنها صاحبان خرد پند می گیرند.
شرح آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
آثار استجابت دعوت انبیاء
در آیه قبل به کسانی که دعوت حیات بخش انبیا علیهم السلام را اجابت می کنند اشاره شد، این آیه و آیات بعد، آثار استجابت آن دعوت را بیان می فرماید. هر کدام از فطرت، عقل و علم در انسان، مغز و لبی دارند که گاه بواسطه عادات، رسوم، خرافات، غرائز، روی آنها پوشیده می شود، لذا انسان باید دائما متوجه آن هسته مرکزی و مغز آنها باشد.[۱]
سیمای خردمندان در قرآن
واژه «اولوا الالباب» چندین مرتبه در قرآن آمده و هر مرتبه همراه با یک کمال و وصفی بیان شده است. از جمله:
۱- راز احکام را می فهمند. «و لکم فی القصاص حیاة یا أولی الألباب»[۲] ای صاحبان خرد! برای شما در قصاص، حیات (و زندگی نهفته) است.
۲- آینده نگر هستند. «تزودوا فإن خیر الزاد التقوی و اتقون یا أولی الألباب»[۳] و زاد و توشه تهیه کنید که البته بهترین زاد و توشه، پرهیزگاری است. ای خردمندان!
۳- دنیا را محل عبور و گذر می دانند نه توقفگاه و مقصد. «لأولی الألباب الذین … یتفکرون فی خلق السماوات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلا»[۴] (خردمندان) کسانی هستند که … در آفرینش آسمان ها و زمین اندیشه می کنند (و از عمق جان می گویند:) پروردگارا! این هستی را باطل و بی هدف نیافریده ای.
۴- از تاریخ، درس عبرت می گیرند. «لقد کان فی قصصهم عبرة لأولی الألباب»[۵] به راستی در سرگذشت آنان، برای خردمندان عبرتی است.
۵- بهترین و برترین منطق را می پذیرند. «الذین یستمعون القول فیتبعون أحسنه … و أولئک هم أولوا الألباب»[۶] آنان که سخن را با دقت می شنوند و بهترین آن را پیروی می کنند … و آنانند همان خردمندان.
۶- اهل تهجد و عبادت می باشند. «أمن هو قانت آناء اللیل … إنما یتذکر أولوا الألباب»[۷] آیا (چنین کسی بهتر است یا) آن کس که در طول شب در حال سجده و قیام به اطاعت مشغول است … تنها خردمندان متذکر می شوند (و پند می پذیرند).
پیام هایی از آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد
۱- قرآن انسان بی خبر از حق را نابینا می داند. به جای «کمن هو لا یعلم» فرموده است «کمن هو أعمی»
۲- دین، مطابقت فطرت انسانهاست، تنها تذکر لازم است تا غفلت زدایی شود. «إنما یتذکر …»
۳- عقلی که انسان را به حقانیت کتاب آسمانی نرساند، عقل نیست. «إنما یتذکر أولوا الألباب»
۴- علم مفید، محصول تعقل و تذکر است. «فمن یعلم، یتذکر أولوا الألباب»
۵- برای رسیدن به عقل سلیم و فطرت خالص باید گناه و غفلت را از خود دور کرد. «إنما یتذکر أولوا الألباب»
آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد
«الذین یوفون بعهد الله و لا ینقضون المیثاق» (خردمندان) کسانی هستند که به پیمان الهی وفا می کنند و عهد (او را) نمی شکنند.
شرح آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
انواع عهد و پیمان و پیمان با خداوند
«عهد الله» هم شامل پیمان های فطری از قبیل عشق به حق و عدالت می شود، هم پیمان های عقلی مثل درک حقایق عالم هستی و مبدأ و معاد را در برمی گیرد، هم بر پیمان های شرعی همچون عمل به واجبات و ترک محرمات اطلاق می گردد و هم بر پیمان هایی که انسان ها با یکدیگر می بندند و متعهد می شوند و خداوند مراعات آنها را واجب فرموده، صادق است.[۸]
یکی از مهمترین پیمان های الهی، امامت رهبران آسمانی است. بعد از آنکه حضرت ابراهیم علیه السلام با پشت سرگذاشتن آزمایش های متعدد به مقام امامت رسید، از خداوند خواست تا فرزندان او نیز دارای این مقام شوند. خداوند برای روشن شدن جایگاه امامت، به جای آنکه بفرماید مقام امامت به افراد ظالم نمی رسد فرمود: «لا ینال عهدی الظالمین» عهد من به ستمگران نمی رسد.
«میثاق» به چیزی گفته می شود که دل انسان با آن وثوق و اطمینان پیدا می کند و از آنجا که وجود یک رهبر الهی، دل و جان انسان ها را آرام و مطمئن می سازد. لذا از مصادیق میثاق شمرده شده است. وفای به عهد مانند احترام به والدین و رد امانت، تنها از حقوق اسلامی نیست، بلکه از حقوق انسانی است. لذا هر خردمند و عاقلی باید آن را مراعات کند.
پیام هایی از آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد
۱- عقل صحیح وسالم، انسان را به دین الهی وفادار می سازد. «أولوا الألباب، الذین یوفون»
۲- وفای به عهد از آثار خرد و عقل است. «أولوا الألباب- یوفون …»
۳- احترام به پیمان ها و قراردادهای اجتماعی، از ویژگی های انسان مؤمن عاقل است. «لا ینقضون المیثاق»
آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد
«و الذین یصلون ما أمر الله به أن یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب» و (خردمندان) کسانی هستند که آنچه را خداوند به پیوند با آن فرمان داده پیوند می دهند و در برابر پروردگارشان (بخاطر شناختی که دارند خشوع و) خشیت دارند و از سختی حساب می ترسند.
شرح آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
فرمان خدا به حفظ ارتباط با خویشان و رهبران آسمانی
در روایات آمده است آنچه را که خداوند به وصل آن فرمان داده، صله رحم، یعنی حفظ پیوندهای خانوادگی و همچنین حفظ پیوندهای مکتبی یعنی ارتباط دائم و عمیق با رهبران آسمانی و پیروی از خط ولایت است.[۹]
با نگاهی ساده و گذرا به جهان در عصر حاضر خواهیم دید علی رغم آنکه بهترین و بیشترین سرمایه، یعنی نفت را در زیر پای خود دارند و بهترین نقطه وحدت و عشق بیش از یک میلیارد مسلمان، یعنی کعبه را در پیش روی، و از بهترین مکتب و منطق نیز برخوردارند، اما بخاطر قطع ارتباط با مسأله رهبری الهی، همچنان تحت انواع فشارهای ابرقدرت ها بسر می برند. از این روست که در آیه ۲۷ سوره بقره بعد از جمله «و یقطعون ما أمر الله به أن یوصل» عبارت «و یفسدون فی الأرض» آمده است، زیرا بدیهی است که قطع رحم به تنهایی سبب فساد بر روی زمین نمی شود، بلکه این رها کردن رهبری الهی است که گرفتار شدن در چنگال طاغوت و گسترش و نشر فساد و تباهی را بدنبال می آورد.
ارتباطاتی را که خداوند به آن امر فرموده، بسیار متنوع و فراوان است
الف: ارتباط فرهنگی با دانشمندان. «فسئلوا أهل الذکر إن کنتم لا تعلمون»[۱۰] اگر نمی دانید از اهل ذکر بپرسید.
ب: ارتباط اجتماعی با مردم. «اصبروا و صابروا و رابطوا»[۱۱] (در برابر مشکلات و هوس ها) استقامت کنید و (در برابر دشمنان نیز) پایدار باشید (و دیگران را به صبر دعوت کنید)
ج: ارتباط عاطفی با والدین. «و بالوالدین إحسانا»[۱۲] و به پدر و مادر احسان کنید.
د: ارتباط مالی با نیازمندان. «من ذا الذی یقرض الله قرضا حسنا»[۱۳] کیست که به خداوند وام دهد، وامی نیکو!
ه: ارتباط فکری در اداره جامعه. «و شاورهم فی الأمر»[۱۴] و در امور با آنان مشورت نما.
و: ارتباط سیاسی با ولایت. «و أطیعوا الرسول و أولی الأمر منکم»[۱۵] خدا را اطاعت کنید و از رسول و اولی الامر خود (جانشینان پیامبر) اطاعت کنید.
ز: ارتباط همه جانبه با مؤمنان. «إنما المؤمنون إخوة»[۱۶] همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند.
ح: ارتباط معنوی با اولیای خدا. «لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة»[۱۷] همانا برای شما در (سیرهی) رسول خدا الگو و سرمشقی نیکوست.
صله رحم
صله رحم تنها به دیدن و ملاقات کردن نیست، کمک های مالی نیز از مصادیق صله رحم بشمار می رود. امام صادق علیه السلام فرمودند: در اموال انسان غیر از زکات، حقوق دیگری نیز واجب است و آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند.[۱۸] البته شاید مراد امام علیه السلام از حقوق دیگر، همان خمس باشد.
در اهمیت صله رحم همین بس که خداوند آن را در کنار ذکر خود قرار داده است. «و اتقوا الله الذی تسائلون به و الأرحام»[۱۹] ارحام تنها منحصر به خانواده و بستگان نسبی نیست، بلکه جامعه بزرگ اسلامی را که در آن همه افراد امت با هم برادرند، «إنما المؤمنون إخوة»[۲۰] و پدرشان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام است نیز در برمی گیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «انا و علی ابوا هذه الامة»[۲۱]
امام صادق علیه السلام در آستانه رحلت از دنیا، دستور دادند تا به بستگانی که نسبت به ایشان جسارت کرده بودند هدیه ای بدهند. وقتی حضرت در انجام این کار مورد انتقاد قرار می گیرند، آیه فوق را تلاوت می فرمایند. (تفسیر نورالثقلین) و اینگونه به ما یاد می دهند که شرط صله رحم خوشبینی، علاقه و رابطه آنها با ما نیست.
خوف و خشیت الهی برای همه مردم است
در توضیح عبارت های «یخشون ربهم» و «یخافون سوء الحساب» باید گفت که اگر چه کلمات «خشیت» و «خوف» در بعضی موارد در معنای مترادف و مشابه بکار رفته و از آنها یک معنا اراده گردیده است، اما فی الواقع میان آن دو تفاوت وجود دارد؛ به اینکه خشیت عبارت است از آن خوف و تأثر قلبی که انسان بخاطر احترام و عظمت از کسی در دل پیدا می کند، اما خوف دارای معنای وسیعتری است و شامل هرگونه ترس و اضطرابی می شود. به عبارت دیگر هیچگاه خشیت در مورد یک حادثه تلخ بکار نمی رود و انسان نمی گوید من از سرما، مرض و … خشیت دارم در حالی که کاربرد واژه خوف در اموری مثل ترس از سرما، گرما و مرض امری رایج و شایع است. و نهایتا، از آنجا که خشیت بر مبنای علم انسان به عظمت و اهمیت و احترام طرف مقابل قرار دارد، می توان گفت که خشیت مخصوص افراد عالم است و خوف در مورد همه مردم بکار می رود. چنانکه قرآن می فرماید: «إنما یخشی الله من عباده العلماء»[۲۲] تنها دانشمندان از خدا خشیت دارند.
پیام هایی از آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد
۱- حفظ پیوندهای مکتبی و الهی، نشانه عقل صحیح است. «أولوا الألباب … الذین یصلون»
۲- ما باید بخاطر فرمان خدا با بستگان ارتباط برقرار کنیم، خواه دیگران به دنبال ارتباط با ما باشند یا نباشند. «أمر الله به أن یوصل»
۳- در دید و بازدیدها و صله رحم ها، مواظب گناهان و از جمله چشم چرانی ها باشید. «یصلون … یخشون ربهم»
۴- هم از عظمت الهی پروا کنید، «یخشون» و هم از مجازات او بترسید. «یخافون»
۵- قطع رحم، سبب سختی حساب است. «یصلون … یخافون سوء الحساب»
آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد
«و الذین صبروا ابتغاء وجه ربهم و أقاموا الصلاة و أنفقوا مما رزقناهم سرا و علانیة و یدرؤن بالحسنة السیئة أولئک لهم عقبی الدار» و (خردمندان) کسانی هستند که برای جلب توجه پروردگارشان صبر پیشه کرده و نماز بپا داشتند و از آنچه روزیشان کردیم پنهانی و آشکارا انفاق کردند و بدی را با نیکی پاک می کنند. آنانند که سرای آخرت مخصوص آنهاست.
شرح آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
صبر و نماز راه پیوند با خالق
«صبر»، فقط به معنای تحمل مشکلات نیست، بلکه شامل پایداری در عبادت، مقابله با معصیت، بردباری در مصیبت، تسلیم در اطاعت و عدم غرور و مستی در نعمت نیز می شود. «وجه ربهم» به معنای جلب توجه، عنایت و رضایت پروردگار است. اقامه نماز یکی از مصادیق پیمان های الهی «عهد الله» است که در آیات سابق آمد، چنانکه در روایت نیز آمده است؛ «الصلاة عهد الله». صبر و صلاة پیوند با خالق، انفاق و حسنه، ارتباط با مردم است.
چهار گام مهم در انفاق و بخشش
انفاق دارای درجاتی است و شامل: گام اول: بخشش از فضل و داده های الهی. «أنفقوا مما رزقناکم»[۲۳] از آنچه به شما روزی داده ایم انفاق کنید. گام دوم: بخشش از دسترنج و کسب حلال. «أنفقوا من طیبات ما کسبتم»[۲۴] از پاکیزه ترین چیزهایی که بدست آورده اید، انفاق کنید. گام سوم: بخشش از آنچه دوست دارند. «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون»[۲۵] هرگز به نیکی دست نمی یابید، مگر آنکه از آنچه دوست دارید، (در راه خدا) انفاق کنید. گام چهارم: ایثار. «و یؤثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصة»[۲۶] و اگرچه خود شدیدا در فقر هستند ولی مهاجران را بر خود مقدم می دارند.
عاقبت بخیری
به فرموده المیزان، «عقبی الدار» به معنای عاقبت به خیری در دنیاست، ولی می توان گفت که شامل هر دو سرا «دنیا و آخرت» می شود. معنای اینکه بدی را با خوبی برطرف کنیم، این است که اگر از مؤمنان کسی کار ناشایستی در رابطه با ما انجام داد اغماض کنیم، نه اینکه با افراد ظالم و مفسد چنین رفتاری داشته باشیم، زیرا در مورد آنها باید مقابله به مثل نمود. به هر صورت اگر چه اسلام دین اخلاق و عاطفه و بخشش است، ولی در جای خود «لا تأخذکم بهما رأفة»[۲۷] نیز دارد.
اسلام مکتب جامع و اولواالالباب افراد کاملی هستند. وجود جملاتی همچون: «یوفون»، «یصلون»، «یخشون»، «یخافون»، «صبروا»، «أقاموا»، «أنفقوا» و «یدرؤن» نشانه آن است که انسان های کامل هم متعهد به پیمان های خود هستند، هم تمام ارتباطات خود را حفظ می کنند، هم تقوای والایی دارند و هم بجای انزوا، در همه میدان ها حاضر و فعالاند.
پیام هایی از آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد
۱- صبر و استقامتی ارزش دارد که برای خداوند و در راه او باشد. (نه هر تعصب و لجاجت ویکدندگی) «صبروا ابتغاء وجه ربهم»
۲- نماز باید اقامه شود، نه آنکه فقط خوانده شود. یعنی باید آداب، شرایط، حدود و دستورات آن مراعات شود. «أقاموا الصلاة»
۳- رابطه با خدا بدون کمک به دیگران مقبولیتی ندارد، گرچه کمک هم تنها کمک مالی نیست. «أقاموا الصلاة و أنفقوا»
۴- به انفاق خود مغرور نشوید، آنچه می دهید از اوست. «أنفقوا مما رزقناهم»
۵- وقتی نیت کار «ابتغاء وجه ربهم» یعنی رضایت پروردگار شد، دیگر پنهان و آشکار عمل مهم نیست. «سرا و علانیة»
۶- حکمت اقتضا می کند که بعضی از کمک ها علنی و بعضی دیگر مخفی باشد. «سرا و علانیة»
۷- گناه را با توبه، منکر را با معروف، ظلم را با عفو، ناسزا را با سلام، عذاب را با صدقه، جفا را با صله، استبداد را با مشورت و ولایت طاغوت و شیطان را با ولایت حق جبران نماییم. «یدرؤن بالحسنة السیئة»
۸- خوش عاقبتی در دنیا و آخرت از آن صاحبان خرد است. «أولوا الألباب … أولئک لهم عقبی الدار»
آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد
«جنات عدن یدخلونها و من صلح من آبائهم و أزواجهم و ذریاتهم و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب» (سرای آخرت) باغ های جاودانی که آنان و هر کس از پدران و همسران و فرزندانشان که صالح بوده اند بدان داخل می شوند و فرشتگان از هر دری (برای تبریک و تهنیت) بر آنان وارد می شوند.
شرح آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
راه ورود به بهشت از منظر پیامبر (ص)
از میان ۱۲۷ مرتبه ای که «جنات» و «جنت» در قرآن آمده، تنها ۱۱ مورد از آن تعبیر «جنات عدن» دارد که طبق حدیثی از درالمنثور، به معنای بهشت مخصوص است.[۲۸] رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس می خواهد زندگی و مرگش همچون زندگی و مرگ من باشد و به «جنات عدن» که بهشت من است وارد شود، باید علی ابن ابی طالب علیهما السلام و ذریه او را، رهبر و امام خود قرار دهد که آنها در علم و فهم، برترین انسان ها و هادی مردم به سوی هدایت اند.[۲۹]
افراد صالح یک خانواده در بهشت هم کنار هم هستند
بارها در قرآن آمده است که افراد صالح یک خانواده، در بهشت نیز در کنار هم خواهند بود و از مصاحبت یکدیگر لذت خواهند برد. البته ذکر عنوان بعضی از افراد خانواده مثل پدر، همسر و فرزند در آیه شریفه فوق دلالت بر خصوصیتی ندارد و شامل همه افراد صالح خانواده، اعم از افراد مذکور و مادران، خواهران و برادران نیز می شود. در ضمن شاید علت عدم ذکر نام مادر آن باشد که مادر، همسر پدر است و مشمول «ازواج» می گردد، همان گونه که خواهر و برادر، ذریه پدر، و عمو و عمه از ذراری آباء شمرده می شوند.
آنچه از آیات الهی به دست می آید این است که فرشتگان، در همه احوال در دنیا و آخرت (برزخ و قیامت) با انسان ارتباط دارند، گاهی بر او درود و صلوات می فرستند، «یصلی علیکم و ملائکته»[۳۰] گاهی برای او استغفار و طلب بخشش می کنند، «و یستغفرون للذین آمنوا»[۳۱] و زمانی هم برای او دست به دعا برمی دارند، «ربنا و أدخلهم جنات عدن»[۳۲] در هنگام مرگ و شروع عالم برزخ نیز با شعار و تلقین «ألا تخافوا و لا تحزنوا»[۳۳] و با جمله «سلام علیکم» جان آنها را می گیرند. «الذین تتوفاهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم»[۳۴] و در آخرت نیز از هر سو بر آنان سلام می کنند.
هشت درب بهشت برای ورود هشت گروه از بهشتیان
برای بهشت هشت درب ذکر شده که با تعداد اوصافی که برای اولوا الالباب در آیات اخیر شمرده شده مطابقت دارد. گویا هر کدام از این صفت های هشت گانه، دری از درهای بهشت و راهی بسوی سعادت ابدی را به سوی انسان باز می کند.
هر پدر و فرزند، هر زن و شوهر و هر آباء و ذریه ای در بهشت به یکدیگر ملحق نمی شوند و در کنار هم قرار نمی گیرند، زیرا در روز قیامت، انساب و اسباب، کارساز نیستند. «فلا أنساب بینهم»[۳۵] و آن روز هر کس در گرو اعمال خویش است، «کل نفس بما کسبت رهینة»[۳۶] و جز سعی و تلاش، چیز دیگری مؤثر نیست، «لیس للإنسان إلا ما سعی»[۳۷] بنابر این ورود بعضی از بستگان بر بعضی دیگر، تنها به خاطر لیاقت و صلاحیت فردی خود آنهاست. مشابه این آیه را می توان در سوره های غافر، آیه ۷ و طور آیه ۲۱ نیز مشاهده کرد.
پیام هایی از آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد
۱- شرط ورود به بهشت، صالح بودن است. «و من صلح»
۲- خانواده بهشتی، خانواده ای است که بین اعضای آن همبستگی و صمیمیت در مسیر حق باشد. «صلح من آبائهم»
۳- توجه به عواطف در اسلام یک اصل است. برای انسان زندگی در بهترین مکان ها، ولی به دور از خانواده، صفایی ندارد. «یدخلونها و من صلح من آبائهم»
آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد
«سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار» (فرشتگان هنگام دیدار بهشتیان به آنان می گویند:) بخاطر استقامتی که کردید، بر شما درود باد. پس چه نیکوست سرای آخرت.
شرح آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
سلام پیامی پرمحتوا اما ساده از قرآن کریم
یکی از امتیازات بی نظیر قرآن، بیان پرمحتواترین مطالب، در قالب ساده ترین و مختصرترین کلمات است. از جمله همین عبارت «سلام علیکم» که جمله ای بسیار کوتاه و آسان، اما پرمحتوا و رساست و سابقه آن به انبیای گذشته همچون ابراهیم، نوح و آدم علیهم السلام می رسد. «سلام علی نوح فی العالمین»[۳۸]، «سلام علی موسی و هارون»[۳۹]
سلام، یکی از نام های خداوند، تهنیت خداوند بر پیامبران، تبریک الهی بر بهشتیان، زمزمه فرشتگان، کلام بین المللی تمام مسلمانان، شعار بهشتیان در این جهان و آن جهان، ذکر خالق و مخلوق، ندای وقت ورود و خروج، آغاز هر کلام در نامه و بیان است که هم بر مرده و زنده و هم بر بزرگ و کوچک گفته می شود و پاسخ آن در هر حال واجب است.
پیام سلام، احترام، تبریک، دعا، امان و تهنیت از سوی خداوند است. «سلام قولا من رب رحیم»[۴۰] وقتی ما در پایان هر نماز می گوییم: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین»، با این سلام تمام مرزهای نژادی و امتیازات پوچ سن، جنسیت، مال، مقام، زبان و زمان را درطول تاریخ در هم می شکنیم و با همه بندگان صالح خدا ارتباط برقرار می کنیم و بر آنها درود می فرستیم.
کسانی که قبل از حساب و کتاب قیامت وارد بهشت می شوند
در روایات آمده: گروهی از مردم قبل از رسیدگی به حساب، به بهشت می روند، وقتی فرشتگان علت را سؤال می کنند، جواب می شنوند که ما در دنیا بر اطاعت خداوند و بر مشکلات و مصایب صبر می کردیم و اهل شکیبایی بودیم. فرشتگان با شنیدن جواب، از آنان با سلام علیکم … استقبال می کنند.[۴۱] امام صادق علیه السلام فرمودند: ما اهل صبر هستیم، اما شیعیان ما از ما صبورتر می باشند. زیرا صبر ما بر چیزی است که می دانیم، ولی آنان بر چیزی صبر می کنند که نمی دانند.[۴۲]
نکاتی درباره صبر
۱- منشأ و سرچشمه صبر را از خداوند بدانیم. «و ما صبرک إلا بالله»[۴۳]
۲- مقصد و هدف از صبر را نیز رضایت الهی قرار دهیم، نه خوشنامی و نه هیچ چیز دیگر. «و لربک فاصبر»[۴۴]
۳- صبر از صفات انبیا است. «کل من الصابرین»[۴۵]
۴- صبر کلید بهشت است. «أم حسبتم أن تدخلوا الجنة و لما یأتکم …»[۴۶]
۵- صبر در بلاها و آزمایشات الهی، محک و ملاک شناخت و روشن شدن چهره مجاهدان و صابران است. «و لنبلونکم حتی نعلم المجاهدین منکم و الصابرین»[۴۷]
۶- صبر سبب دریافت صلوات خداوند است. «أولئک علیهم صلوات من ربهم»[۴۸] (شاید یکی از علل صلوات بر پیامبر و اهل بیت او این است که آنها صابرترین مردم بودند.)
۷- صبر نسبت به ایمان، به منزله سر برای بدن است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «الصبر من الایمان کالرأس من البدن»[۴۹]
۸- صبر، میزان درجات بهشتیان است. «سلام علیکم بما صبرتم»، «أولئک یجزون الغرفة بما صبروا»[۵۰]، «و جزاهم بما صبروا جنة و حریرا»[۵۱]
۹- صبر، دارای درجاتی است. در حدیثی می خوانیم که صبر بر مصیبت ۳۰۰ و صبر بر طاعت ۶۰۰ و صبر از معصیت ۹۰۰ درجه دارد.[۵۲]
۱۰- در سراسر قرآن فقط در مورد صابران اجر بی حساب مطرح شده است. «إنما یوفی الصابرون أجرهم بغیر حساب»[۵۳]
۱۱- قرآن مجید در کنار صبر، شکر را نیز مطرح فرموده است، اشاره به اینکه مشکلات هم نعمت هستند. «لکل صبار شکور»[۵۴]
۱۲- صبر، وصیت امام حسین علیه السلام به فرزندش امام سجاد علیه السلام است. «یا بنی اصبر علی الحق و ان کان مرا»[۵۵]
۱۳- گاهی در یک اقدام چند نوع صبر دیده می شود. نظیر اقدام حضرت ابراهیم در قربانی کردن اسماعیل که هم صبر بر اطاعت و تسلیم و هم صبر بر مصیبت را لازم دارد.
پیام هایی آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد
۱- سرچشمه همه کمالات صبر است. «بما صبرتم» صبر در پایان هشت نشانه و کمال برای اولوا الالباب بیان شده و فرشتگان نیز اساس درود خود را صبر مؤمنان می دانند.
۲- سلام کردن به هنگام ورود، شیوه فرشتگان است. «یدخلون علیهم، سلام علیکم»
۳- بهشت «دارالسلام» است. چون فرشته ها از هر سو بر بهشتیان سلام می کنند. «من کل باب سلام علیکم»
۴- به کسانی که پایداری و پشتکار دارند احترام بگذاریم. «سلام علیکم بما صبرتم»
۵- در نظام الهی حتی بکار بردن کلمات و درود و تبریک نیز بر اساس یک مبنا و حکمت (ایمان و عمل) است نه تملق و گزافه. «سلام علیکم بما صبرتم»
آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد
«و الذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه و یقطعون ما أمر الله به أن یوصل و یفسدون فی الأرض أولئک لهم اللعنة و لهم سوء الدار» (در برابر گروه اول) کسانی هستند که پیمان خدا را پس از محکم بستن می شکنند و آنچه را خداوند به پیوند آن فرمان داده قطع می کنند و در زمین فساد می نمایند. آنانند که برایشان لعنت است و برایشان بدمنزلی است.
شرح آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
سزای کسانی که عهد و پیمان می شکنند
در برابر صفات نیکو و بارز اولوا الالباب در وفای به عهد و ارتباط با آنچه خداوند بر وصل آن فرمان داده، قرآن به گروهی اشاره می کند که ضد این صفات را دارا می باشند، یعنی عهد و پیمان می شکنند و آنچه را امر به وصل آن شده، قطع می کنند. لذا در مقابل «عقبی الدار»، برای این افراد «سوء الدار» در نظر گرفته شده است. فساد در زمین، بارها در قرآن نسبت به افراد و اعمالی مطرح شده است، از جمله افرادی که مصداق مفسد معرفی گردیده اند، فرعون است. «إنه کان من المفسدین»[۵۶] همچنین افعالی مثل: هلاک حرث و نسل[۵۷]، ایجاد تفرقه و آدم کشی نیز از جمله مصادیق فساد در زمین دانسته شده است. قرآن[۵۸] جزای «مفسد فی الارض» را کشتن، دار زدن، قطع عضو و یا تبعید می داند و کسانی را که در دل اراده بلند پروازی و فساد دارند، محرومان از الطاف الهی در قیامت می شمارد.
امام سجاد علیه السلام به فرزندش وصیت می فرماید: «ایاک و مصاحبة القاطع لرحمه، فانی وجدته ملعونا فی کتاب الله»[۵۹] از دوستی و مصاحبت با کسانی که قطع رحم می کنند بپرهیز، زیرا من در قرآن، آنها را ملعون یافتم. «یقطعون … لهم اللعنة»
پیام هایی آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد
۱- یکی از شیوه های تربیتی و تبلیغی، روش مقایسه است. «یوفون … عقبی الدار- ینقضون … سوء الدار»
۲- نقطه شروع تمام انحرافات، جدایی انسان از خداوند است. «ینقضون عهد الله … یفسدون»
۳- قطع رحم از گناهان کبیره است، زیرا وعده عذاب برای آن داده شده است. «یقطعون … لهم سوء الدار»
۴- فساد انسان، به همه جا سرایت می کند. «یفسدون فی الأرض»
[۱] . تفسیر فرقان
[۲] . بقره، ۱۷۹
[۳] . بقره، ۱۹۷
[۴] . آل عمران، ۱۹۱
[۵] . یوسف، ۱۱۱
[۶] . زمر، ۱۸
[۷] . زمر، ۹
[۸] . تفسیر نمونه
[۹] . تفسیر صافی
[۱۰] . نحل، ۴۳
[۱۱] . آل عمران، ۲۰۰
[۱۲] . بقره، ۸۳
[۱۳] . بقره، ۲۴۵
[۱۴] . آل عمران، ۱۵۹
[۱۵] . نساء، ۵۹
[۱۶] . حجرات، ۱۰
[۱۷] . احزاب، ۲۱
[۱۸] . تفسیر صافی
[۱۹] . نساء، ۱
[۲۰] . حجرات، ۱۰
[۲۱] . بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۹۵
[۲۲] . فاطر، ۲۸
[۲۳] . بقره، ۲۵۴
[۲۴] . بقره، ۲۶۷
[۲۵] . آل عمران، ۹۲
[۲۶] . حشر، ۹
[۲۷] . نور، ۲
[۲۸] . تفسیر فرقان
[۲۹] . تفسیر نورالثقلین
[۳۰] . احزاب، ۴۳
[۳۱] . غافر، ۷
[۳۲] . غافر، ۸
[۳۳] . فصلت، ۳۰
[۳۴] . نحل، ۳۲
[۳۵] . مؤمنون، ۱۰۱
[۳۶] . مدثر، ۳۸
[۳۷] . نجم، ۳۹
[۳۸] . صافات، ۷۹
[۳۹] . صافات، ۱۲۰
[۴۰] . یس، ۵۸
[۴۱] . تفسیر قرطبی
[۴۲] . تفسیر صافی
[۴۳] . نحل، ۱۲۷
[۴۴] . مدثر، ۷
[۴۵] . انبیاء، ۸۵
[۴۶] . بقره، ۲۱۴
[۴۷] . محمد، ۳۱
[۴۸] . بقره، ۱۵۷
[۴۹] . بحارالانوار، ج ۹، ص ۲۰۳
[۵۰] . فرقان، ۷۵
[۵۱] . انسان، ۱۲
[۵۲] . بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۹۲
[۵۳] . زمر، ۱۰
[۵۴] . ابراهیم، ۵
[۵۵] . بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۸۴
[۵۶] . قصص، ۴
[۵۷] . بقره، ۲۰۵
[۵۸] . مائده، ۳۳
[۵۹] . بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۹۶
انتهای پیام/
آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد
«أ فمن یعلم أنما أنزل إلیک من ربک الحق کمن هو أعمی إنما یتذکر أولوا الألباب» پس آیا کسی که می داند آنچه از جانب پروردگارت بسوی تو نازل شده حق است، مانند کسی است که نابیناست؟ همانا تنها صاحبان خرد پند می گیرند.
شرح آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
آثار استجابت دعوت انبیاء
در آیه قبل به کسانی که دعوت حیات بخش انبیا علیهم السلام را اجابت می کنند اشاره شد، این آیه و آیات بعد، آثار استجابت آن دعوت را بیان می فرماید. هر کدام از فطرت، عقل و علم در انسان، مغز و لبی دارند که گاه بواسطه عادات، رسوم، خرافات، غرائز، روی آنها پوشیده می شود، لذا انسان باید دائما متوجه آن هسته مرکزی و مغز آنها باشد.[۱]
سیمای خردمندان در قرآن
واژه «اولوا الالباب» چندین مرتبه در قرآن آمده و هر مرتبه همراه با یک کمال و وصفی بیان شده است. از جمله:
۱- راز احکام را می فهمند. «و لکم فی القصاص حیاة یا أولی الألباب»[۲] ای صاحبان خرد! برای شما در قصاص، حیات (و زندگی نهفته) است.
۲- آینده نگر هستند. «تزودوا فإن خیر الزاد التقوی و اتقون یا أولی الألباب»[۳] و زاد و توشه تهیه کنید که البته بهترین زاد و توشه، پرهیزگاری است. ای خردمندان!
۳- دنیا را محل عبور و گذر می دانند نه توقفگاه و مقصد. «لأولی الألباب الذین … یتفکرون فی خلق السماوات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلا»[۴] (خردمندان) کسانی هستند که … در آفرینش آسمان ها و زمین اندیشه می کنند (و از عمق جان می گویند:) پروردگارا! این هستی را باطل و بی هدف نیافریده ای.
۴- از تاریخ، درس عبرت می گیرند. «لقد کان فی قصصهم عبرة لأولی الألباب»[۵] به راستی در سرگذشت آنان، برای خردمندان عبرتی است.
۵- بهترین و برترین منطق را می پذیرند. «الذین یستمعون القول فیتبعون أحسنه … و أولئک هم أولوا الألباب»[۶] آنان که سخن را با دقت می شنوند و بهترین آن را پیروی می کنند … و آنانند همان خردمندان.
۶- اهل تهجد و عبادت می باشند. «أمن هو قانت آناء اللیل … إنما یتذکر أولوا الألباب»[۷] آیا (چنین کسی بهتر است یا) آن کس که در طول شب در حال سجده و قیام به اطاعت مشغول است … تنها خردمندان متذکر می شوند (و پند می پذیرند).
پیام هایی از آیه ۱۹ سوره مبارکه رعد
۱- قرآن انسان بی خبر از حق را نابینا می داند. به جای «کمن هو لا یعلم» فرموده است «کمن هو أعمی»
۲- دین، مطابقت فطرت انسانهاست، تنها تذکر لازم است تا غفلت زدایی شود. «إنما یتذکر …»
۳- عقلی که انسان را به حقانیت کتاب آسمانی نرساند، عقل نیست. «إنما یتذکر أولوا الألباب»
۴- علم مفید، محصول تعقل و تذکر است. «فمن یعلم، یتذکر أولوا الألباب»
۵- برای رسیدن به عقل سلیم و فطرت خالص باید گناه و غفلت را از خود دور کرد. «إنما یتذکر أولوا الألباب»
آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد
«الذین یوفون بعهد الله و لا ینقضون المیثاق» (خردمندان) کسانی هستند که به پیمان الهی وفا می کنند و عهد (او را) نمی شکنند.
شرح آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
انواع عهد و پیمان و پیمان با خداوند
«عهد الله» هم شامل پیمان های فطری از قبیل عشق به حق و عدالت می شود، هم پیمان های عقلی مثل درک حقایق عالم هستی و مبدأ و معاد را در برمی گیرد، هم بر پیمان های شرعی همچون عمل به واجبات و ترک محرمات اطلاق می گردد و هم بر پیمان هایی که انسان ها با یکدیگر می بندند و متعهد می شوند و خداوند مراعات آنها را واجب فرموده، صادق است.[۸]
یکی از مهمترین پیمان های الهی، امامت رهبران آسمانی است. بعد از آنکه حضرت ابراهیم علیه السلام با پشت سرگذاشتن آزمایش های متعدد به مقام امامت رسید، از خداوند خواست تا فرزندان او نیز دارای این مقام شوند. خداوند برای روشن شدن جایگاه امامت، به جای آنکه بفرماید مقام امامت به افراد ظالم نمی رسد فرمود: «لا ینال عهدی الظالمین» عهد من به ستمگران نمی رسد.
«میثاق» به چیزی گفته می شود که دل انسان با آن وثوق و اطمینان پیدا می کند و از آنجا که وجود یک رهبر الهی، دل و جان انسان ها را آرام و مطمئن می سازد. لذا از مصادیق میثاق شمرده شده است. وفای به عهد مانند احترام به والدین و رد امانت، تنها از حقوق اسلامی نیست، بلکه از حقوق انسانی است. لذا هر خردمند و عاقلی باید آن را مراعات کند.
پیام هایی از آیه ۲۰ سوره مبارکه رعد
۱- عقل صحیح وسالم، انسان را به دین الهی وفادار می سازد. «أولوا الألباب، الذین یوفون»
۲- وفای به عهد از آثار خرد و عقل است. «أولوا الألباب- یوفون …»
۳- احترام به پیمان ها و قراردادهای اجتماعی، از ویژگی های انسان مؤمن عاقل است. «لا ینقضون المیثاق»
آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد
«و الذین یصلون ما أمر الله به أن یوصل و یخشون ربهم و یخافون سوء الحساب» و (خردمندان) کسانی هستند که آنچه را خداوند به پیوند با آن فرمان داده پیوند می دهند و در برابر پروردگارشان (بخاطر شناختی که دارند خشوع و) خشیت دارند و از سختی حساب می ترسند.
شرح آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
فرمان خدا به حفظ ارتباط با خویشان و رهبران آسمانی
در روایات آمده است آنچه را که خداوند به وصل آن فرمان داده، صله رحم، یعنی حفظ پیوندهای خانوادگی و همچنین حفظ پیوندهای مکتبی یعنی ارتباط دائم و عمیق با رهبران آسمانی و پیروی از خط ولایت است.[۹]
با نگاهی ساده و گذرا به جهان در عصر حاضر خواهیم دید علی رغم آنکه بهترین و بیشترین سرمایه، یعنی نفت را در زیر پای خود دارند و بهترین نقطه وحدت و عشق بیش از یک میلیارد مسلمان، یعنی کعبه را در پیش روی، و از بهترین مکتب و منطق نیز برخوردارند، اما بخاطر قطع ارتباط با مسأله رهبری الهی، همچنان تحت انواع فشارهای ابرقدرت ها بسر می برند. از این روست که در آیه ۲۷ سوره بقره بعد از جمله «و یقطعون ما أمر الله به أن یوصل» عبارت «و یفسدون فی الأرض» آمده است، زیرا بدیهی است که قطع رحم به تنهایی سبب فساد بر روی زمین نمی شود، بلکه این رها کردن رهبری الهی است که گرفتار شدن در چنگال طاغوت و گسترش و نشر فساد و تباهی را بدنبال می آورد.
ارتباطاتی را که خداوند به آن امر فرموده، بسیار متنوع و فراوان است
الف: ارتباط فرهنگی با دانشمندان. «فسئلوا أهل الذکر إن کنتم لا تعلمون»[۱۰] اگر نمی دانید از اهل ذکر بپرسید.
ب: ارتباط اجتماعی با مردم. «اصبروا و صابروا و رابطوا»[۱۱] (در برابر مشکلات و هوس ها) استقامت کنید و (در برابر دشمنان نیز) پایدار باشید (و دیگران را به صبر دعوت کنید)
ج: ارتباط عاطفی با والدین. «و بالوالدین إحسانا»[۱۲] و به پدر و مادر احسان کنید.
د: ارتباط مالی با نیازمندان. «من ذا الذی یقرض الله قرضا حسنا»[۱۳] کیست که به خداوند وام دهد، وامی نیکو!
ه: ارتباط فکری در اداره جامعه. «و شاورهم فی الأمر»[۱۴] و در امور با آنان مشورت نما.
و: ارتباط سیاسی با ولایت. «و أطیعوا الرسول و أولی الأمر منکم»[۱۵] خدا را اطاعت کنید و از رسول و اولی الامر خود (جانشینان پیامبر) اطاعت کنید.
ز: ارتباط همه جانبه با مؤمنان. «إنما المؤمنون إخوة»[۱۶] همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند.
ح: ارتباط معنوی با اولیای خدا. «لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة»[۱۷] همانا برای شما در (سیرهی) رسول خدا الگو و سرمشقی نیکوست.
صله رحم
صله رحم تنها به دیدن و ملاقات کردن نیست، کمک های مالی نیز از مصادیق صله رحم بشمار می رود. امام صادق علیه السلام فرمودند: در اموال انسان غیر از زکات، حقوق دیگری نیز واجب است و آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند.[۱۸] البته شاید مراد امام علیه السلام از حقوق دیگر، همان خمس باشد.
در اهمیت صله رحم همین بس که خداوند آن را در کنار ذکر خود قرار داده است. «و اتقوا الله الذی تسائلون به و الأرحام»[۱۹] ارحام تنها منحصر به خانواده و بستگان نسبی نیست، بلکه جامعه بزرگ اسلامی را که در آن همه افراد امت با هم برادرند، «إنما المؤمنون إخوة»[۲۰] و پدرشان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام است نیز در برمی گیرد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «انا و علی ابوا هذه الامة»[۲۱]
امام صادق علیه السلام در آستانه رحلت از دنیا، دستور دادند تا به بستگانی که نسبت به ایشان جسارت کرده بودند هدیه ای بدهند. وقتی حضرت در انجام این کار مورد انتقاد قرار می گیرند، آیه فوق را تلاوت می فرمایند. (تفسیر نورالثقلین) و اینگونه به ما یاد می دهند که شرط صله رحم خوشبینی، علاقه و رابطه آنها با ما نیست.
خوف و خشیت الهی برای همه مردم است
در توضیح عبارت های «یخشون ربهم» و «یخافون سوء الحساب» باید گفت که اگر چه کلمات «خشیت» و «خوف» در بعضی موارد در معنای مترادف و مشابه بکار رفته و از آنها یک معنا اراده گردیده است، اما فی الواقع میان آن دو تفاوت وجود دارد؛ به اینکه خشیت عبارت است از آن خوف و تأثر قلبی که انسان بخاطر احترام و عظمت از کسی در دل پیدا می کند، اما خوف دارای معنای وسیعتری است و شامل هرگونه ترس و اضطرابی می شود. به عبارت دیگر هیچگاه خشیت در مورد یک حادثه تلخ بکار نمی رود و انسان نمی گوید من از سرما، مرض و … خشیت دارم در حالی که کاربرد واژه خوف در اموری مثل ترس از سرما، گرما و مرض امری رایج و شایع است. و نهایتا، از آنجا که خشیت بر مبنای علم انسان به عظمت و اهمیت و احترام طرف مقابل قرار دارد، می توان گفت که خشیت مخصوص افراد عالم است و خوف در مورد همه مردم بکار می رود. چنانکه قرآن می فرماید: «إنما یخشی الله من عباده العلماء»[۲۲] تنها دانشمندان از خدا خشیت دارند.
پیام هایی از آیه ۲۱ سوره مبارکه رعد
۱- حفظ پیوندهای مکتبی و الهی، نشانه عقل صحیح است. «أولوا الألباب … الذین یصلون»
۲- ما باید بخاطر فرمان خدا با بستگان ارتباط برقرار کنیم، خواه دیگران به دنبال ارتباط با ما باشند یا نباشند. «أمر الله به أن یوصل»
۳- در دید و بازدیدها و صله رحم ها، مواظب گناهان و از جمله چشم چرانی ها باشید. «یصلون … یخشون ربهم»
۴- هم از عظمت الهی پروا کنید، «یخشون» و هم از مجازات او بترسید. «یخافون»
۵- قطع رحم، سبب سختی حساب است. «یصلون … یخافون سوء الحساب»
آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد
«و الذین صبروا ابتغاء وجه ربهم و أقاموا الصلاة و أنفقوا مما رزقناهم سرا و علانیة و یدرؤن بالحسنة السیئة أولئک لهم عقبی الدار» و (خردمندان) کسانی هستند که برای جلب توجه پروردگارشان صبر پیشه کرده و نماز بپا داشتند و از آنچه روزیشان کردیم پنهانی و آشکارا انفاق کردند و بدی را با نیکی پاک می کنند. آنانند که سرای آخرت مخصوص آنهاست.
شرح آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
صبر و نماز راه پیوند با خالق
«صبر»، فقط به معنای تحمل مشکلات نیست، بلکه شامل پایداری در عبادت، مقابله با معصیت، بردباری در مصیبت، تسلیم در اطاعت و عدم غرور و مستی در نعمت نیز می شود. «وجه ربهم» به معنای جلب توجه، عنایت و رضایت پروردگار است. اقامه نماز یکی از مصادیق پیمان های الهی «عهد الله» است که در آیات سابق آمد، چنانکه در روایت نیز آمده است؛ «الصلاة عهد الله». صبر و صلاة پیوند با خالق، انفاق و حسنه، ارتباط با مردم است.
چهار گام مهم در انفاق و بخشش
انفاق دارای درجاتی است و شامل: گام اول: بخشش از فضل و داده های الهی. «أنفقوا مما رزقناکم»[۲۳] از آنچه به شما روزی داده ایم انفاق کنید. گام دوم: بخشش از دسترنج و کسب حلال. «أنفقوا من طیبات ما کسبتم»[۲۴] از پاکیزه ترین چیزهایی که بدست آورده اید، انفاق کنید. گام سوم: بخشش از آنچه دوست دارند. «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون»[۲۵] هرگز به نیکی دست نمی یابید، مگر آنکه از آنچه دوست دارید، (در راه خدا) انفاق کنید. گام چهارم: ایثار. «و یؤثرون علی أنفسهم و لو کان بهم خصاصة»[۲۶] و اگرچه خود شدیدا در فقر هستند ولی مهاجران را بر خود مقدم می دارند.
عاقبت بخیری
به فرموده المیزان، «عقبی الدار» به معنای عاقبت به خیری در دنیاست، ولی می توان گفت که شامل هر دو سرا «دنیا و آخرت» می شود. معنای اینکه بدی را با خوبی برطرف کنیم، این است که اگر از مؤمنان کسی کار ناشایستی در رابطه با ما انجام داد اغماض کنیم، نه اینکه با افراد ظالم و مفسد چنین رفتاری داشته باشیم، زیرا در مورد آنها باید مقابله به مثل نمود. به هر صورت اگر چه اسلام دین اخلاق و عاطفه و بخشش است، ولی در جای خود «لا تأخذکم بهما رأفة»[۲۷] نیز دارد.
اسلام مکتب جامع و اولواالالباب افراد کاملی هستند. وجود جملاتی همچون: «یوفون»، «یصلون»، «یخشون»، «یخافون»، «صبروا»، «أقاموا»، «أنفقوا» و «یدرؤن» نشانه آن است که انسان های کامل هم متعهد به پیمان های خود هستند، هم تمام ارتباطات خود را حفظ می کنند، هم تقوای والایی دارند و هم بجای انزوا، در همه میدان ها حاضر و فعالاند.
پیام هایی از آیه ۲۲ سوره مبارکه رعد
۱- صبر و استقامتی ارزش دارد که برای خداوند و در راه او باشد. (نه هر تعصب و لجاجت ویکدندگی) «صبروا ابتغاء وجه ربهم»
۲- نماز باید اقامه شود، نه آنکه فقط خوانده شود. یعنی باید آداب، شرایط، حدود و دستورات آن مراعات شود. «أقاموا الصلاة»
۳- رابطه با خدا بدون کمک به دیگران مقبولیتی ندارد، گرچه کمک هم تنها کمک مالی نیست. «أقاموا الصلاة و أنفقوا»
۴- به انفاق خود مغرور نشوید، آنچه می دهید از اوست. «أنفقوا مما رزقناهم»
۵- وقتی نیت کار «ابتغاء وجه ربهم» یعنی رضایت پروردگار شد، دیگر پنهان و آشکار عمل مهم نیست. «سرا و علانیة»
۶- حکمت اقتضا می کند که بعضی از کمک ها علنی و بعضی دیگر مخفی باشد. «سرا و علانیة»
۷- گناه را با توبه، منکر را با معروف، ظلم را با عفو، ناسزا را با سلام، عذاب را با صدقه، جفا را با صله، استبداد را با مشورت و ولایت طاغوت و شیطان را با ولایت حق جبران نماییم. «یدرؤن بالحسنة السیئة»
۸- خوش عاقبتی در دنیا و آخرت از آن صاحبان خرد است. «أولوا الألباب … أولئک لهم عقبی الدار»
آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد
«جنات عدن یدخلونها و من صلح من آبائهم و أزواجهم و ذریاتهم و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب» (سرای آخرت) باغ های جاودانی که آنان و هر کس از پدران و همسران و فرزندانشان که صالح بوده اند بدان داخل می شوند و فرشتگان از هر دری (برای تبریک و تهنیت) بر آنان وارد می شوند.
شرح آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
راه ورود به بهشت از منظر پیامبر (ص)
از میان ۱۲۷ مرتبه ای که «جنات» و «جنت» در قرآن آمده، تنها ۱۱ مورد از آن تعبیر «جنات عدن» دارد که طبق حدیثی از درالمنثور، به معنای بهشت مخصوص است.[۲۸] رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر کس می خواهد زندگی و مرگش همچون زندگی و مرگ من باشد و به «جنات عدن» که بهشت من است وارد شود، باید علی ابن ابی طالب علیهما السلام و ذریه او را، رهبر و امام خود قرار دهد که آنها در علم و فهم، برترین انسان ها و هادی مردم به سوی هدایت اند.[۲۹]
افراد صالح یک خانواده در بهشت هم کنار هم هستند
بارها در قرآن آمده است که افراد صالح یک خانواده، در بهشت نیز در کنار هم خواهند بود و از مصاحبت یکدیگر لذت خواهند برد. البته ذکر عنوان بعضی از افراد خانواده مثل پدر، همسر و فرزند در آیه شریفه فوق دلالت بر خصوصیتی ندارد و شامل همه افراد صالح خانواده، اعم از افراد مذکور و مادران، خواهران و برادران نیز می شود. در ضمن شاید علت عدم ذکر نام مادر آن باشد که مادر، همسر پدر است و مشمول «ازواج» می گردد، همان گونه که خواهر و برادر، ذریه پدر، و عمو و عمه از ذراری آباء شمرده می شوند.
آنچه از آیات الهی به دست می آید این است که فرشتگان، در همه احوال در دنیا و آخرت (برزخ و قیامت) با انسان ارتباط دارند، گاهی بر او درود و صلوات می فرستند، «یصلی علیکم و ملائکته»[۳۰] گاهی برای او استغفار و طلب بخشش می کنند، «و یستغفرون للذین آمنوا»[۳۱] و زمانی هم برای او دست به دعا برمی دارند، «ربنا و أدخلهم جنات عدن»[۳۲] در هنگام مرگ و شروع عالم برزخ نیز با شعار و تلقین «ألا تخافوا و لا تحزنوا»[۳۳] و با جمله «سلام علیکم» جان آنها را می گیرند. «الذین تتوفاهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم»[۳۴] و در آخرت نیز از هر سو بر آنان سلام می کنند.
هشت درب بهشت برای ورود هشت گروه از بهشتیان
برای بهشت هشت درب ذکر شده که با تعداد اوصافی که برای اولوا الالباب در آیات اخیر شمرده شده مطابقت دارد. گویا هر کدام از این صفت های هشت گانه، دری از درهای بهشت و راهی بسوی سعادت ابدی را به سوی انسان باز می کند.
هر پدر و فرزند، هر زن و شوهر و هر آباء و ذریه ای در بهشت به یکدیگر ملحق نمی شوند و در کنار هم قرار نمی گیرند، زیرا در روز قیامت، انساب و اسباب، کارساز نیستند. «فلا أنساب بینهم»[۳۵] و آن روز هر کس در گرو اعمال خویش است، «کل نفس بما کسبت رهینة»[۳۶] و جز سعی و تلاش، چیز دیگری مؤثر نیست، «لیس للإنسان إلا ما سعی»[۳۷] بنابر این ورود بعضی از بستگان بر بعضی دیگر، تنها به خاطر لیاقت و صلاحیت فردی خود آنهاست. مشابه این آیه را می توان در سوره های غافر، آیه ۷ و طور آیه ۲۱ نیز مشاهده کرد.
پیام هایی از آیه ۲۳ سوره مبارکه رعد
۱- شرط ورود به بهشت، صالح بودن است. «و من صلح»
۲- خانواده بهشتی، خانواده ای است که بین اعضای آن همبستگی و صمیمیت در مسیر حق باشد. «صلح من آبائهم»
۳- توجه به عواطف در اسلام یک اصل است. برای انسان زندگی در بهترین مکان ها، ولی به دور از خانواده، صفایی ندارد. «یدخلونها و من صلح من آبائهم»
آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد
«سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار» (فرشتگان هنگام دیدار بهشتیان به آنان می گویند:) بخاطر استقامتی که کردید، بر شما درود باد. پس چه نیکوست سرای آخرت.
شرح آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
سلام پیامی پرمحتوا اما ساده از قرآن کریم
یکی از امتیازات بی نظیر قرآن، بیان پرمحتواترین مطالب، در قالب ساده ترین و مختصرترین کلمات است. از جمله همین عبارت «سلام علیکم» که جمله ای بسیار کوتاه و آسان، اما پرمحتوا و رساست و سابقه آن به انبیای گذشته همچون ابراهیم، نوح و آدم علیهم السلام می رسد. «سلام علی نوح فی العالمین»[۳۸]، «سلام علی موسی و هارون»[۳۹]
سلام، یکی از نام های خداوند، تهنیت خداوند بر پیامبران، تبریک الهی بر بهشتیان، زمزمه فرشتگان، کلام بین المللی تمام مسلمانان، شعار بهشتیان در این جهان و آن جهان، ذکر خالق و مخلوق، ندای وقت ورود و خروج، آغاز هر کلام در نامه و بیان است که هم بر مرده و زنده و هم بر بزرگ و کوچک گفته می شود و پاسخ آن در هر حال واجب است.
پیام سلام، احترام، تبریک، دعا، امان و تهنیت از سوی خداوند است. «سلام قولا من رب رحیم»[۴۰] وقتی ما در پایان هر نماز می گوییم: «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین»، با این سلام تمام مرزهای نژادی و امتیازات پوچ سن، جنسیت، مال، مقام، زبان و زمان را درطول تاریخ در هم می شکنیم و با همه بندگان صالح خدا ارتباط برقرار می کنیم و بر آنها درود می فرستیم.
کسانی که قبل از حساب و کتاب قیامت وارد بهشت می شوند
در روایات آمده: گروهی از مردم قبل از رسیدگی به حساب، به بهشت می روند، وقتی فرشتگان علت را سؤال می کنند، جواب می شنوند که ما در دنیا بر اطاعت خداوند و بر مشکلات و مصایب صبر می کردیم و اهل شکیبایی بودیم. فرشتگان با شنیدن جواب، از آنان با سلام علیکم … استقبال می کنند.[۴۱] امام صادق علیه السلام فرمودند: ما اهل صبر هستیم، اما شیعیان ما از ما صبورتر می باشند. زیرا صبر ما بر چیزی است که می دانیم، ولی آنان بر چیزی صبر می کنند که نمی دانند.[۴۲]
نکاتی درباره صبر
۱- منشأ و سرچشمه صبر را از خداوند بدانیم. «و ما صبرک إلا بالله»[۴۳]
۲- مقصد و هدف از صبر را نیز رضایت الهی قرار دهیم، نه خوشنامی و نه هیچ چیز دیگر. «و لربک فاصبر»[۴۴]
۳- صبر از صفات انبیا است. «کل من الصابرین»[۴۵]
۴- صبر کلید بهشت است. «أم حسبتم أن تدخلوا الجنة و لما یأتکم …»[۴۶]
۵- صبر در بلاها و آزمایشات الهی، محک و ملاک شناخت و روشن شدن چهره مجاهدان و صابران است. «و لنبلونکم حتی نعلم المجاهدین منکم و الصابرین»[۴۷]
۶- صبر سبب دریافت صلوات خداوند است. «أولئک علیهم صلوات من ربهم»[۴۸] (شاید یکی از علل صلوات بر پیامبر و اهل بیت او این است که آنها صابرترین مردم بودند.)
۷- صبر نسبت به ایمان، به منزله سر برای بدن است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «الصبر من الایمان کالرأس من البدن»[۴۹]
۸- صبر، میزان درجات بهشتیان است. «سلام علیکم بما صبرتم»، «أولئک یجزون الغرفة بما صبروا»[۵۰]، «و جزاهم بما صبروا جنة و حریرا»[۵۱]
۹- صبر، دارای درجاتی است. در حدیثی می خوانیم که صبر بر مصیبت ۳۰۰ و صبر بر طاعت ۶۰۰ و صبر از معصیت ۹۰۰ درجه دارد.[۵۲]
۱۰- در سراسر قرآن فقط در مورد صابران اجر بی حساب مطرح شده است. «إنما یوفی الصابرون أجرهم بغیر حساب»[۵۳]
۱۱- قرآن مجید در کنار صبر، شکر را نیز مطرح فرموده است، اشاره به اینکه مشکلات هم نعمت هستند. «لکل صبار شکور»[۵۴]
۱۲- صبر، وصیت امام حسین علیه السلام به فرزندش امام سجاد علیه السلام است. «یا بنی اصبر علی الحق و ان کان مرا»[۵۵]
۱۳- گاهی در یک اقدام چند نوع صبر دیده می شود. نظیر اقدام حضرت ابراهیم در قربانی کردن اسماعیل که هم صبر بر اطاعت و تسلیم و هم صبر بر مصیبت را لازم دارد.
پیام هایی آیه ۲۴ سوره مبارکه رعد
۱- سرچشمه همه کمالات صبر است. «بما صبرتم» صبر در پایان هشت نشانه و کمال برای اولوا الالباب بیان شده و فرشتگان نیز اساس درود خود را صبر مؤمنان می دانند.
۲- سلام کردن به هنگام ورود، شیوه فرشتگان است. «یدخلون علیهم، سلام علیکم»
۳- بهشت «دارالسلام» است. چون فرشته ها از هر سو بر بهشتیان سلام می کنند. «من کل باب سلام علیکم»
۴- به کسانی که پایداری و پشتکار دارند احترام بگذاریم. «سلام علیکم بما صبرتم»
۵- در نظام الهی حتی بکار بردن کلمات و درود و تبریک نیز بر اساس یک مبنا و حکمت (ایمان و عمل) است نه تملق و گزافه. «سلام علیکم بما صبرتم»
آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد
«و الذین ینقضون عهد الله من بعد میثاقه و یقطعون ما أمر الله به أن یوصل و یفسدون فی الأرض أولئک لهم اللعنة و لهم سوء الدار» (در برابر گروه اول) کسانی هستند که پیمان خدا را پس از محکم بستن می شکنند و آنچه را خداوند به پیوند آن فرمان داده قطع می کنند و در زمین فساد می نمایند. آنانند که برایشان لعنت است و برایشان بدمنزلی است.
شرح آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد توسط حجت الاسلام قرائتی
سزای کسانی که عهد و پیمان می شکنند
در برابر صفات نیکو و بارز اولوا الالباب در وفای به عهد و ارتباط با آنچه خداوند بر وصل آن فرمان داده، قرآن به گروهی اشاره می کند که ضد این صفات را دارا می باشند، یعنی عهد و پیمان می شکنند و آنچه را امر به وصل آن شده، قطع می کنند. لذا در مقابل «عقبی الدار»، برای این افراد «سوء الدار» در نظر گرفته شده است. فساد در زمین، بارها در قرآن نسبت به افراد و اعمالی مطرح شده است، از جمله افرادی که مصداق مفسد معرفی گردیده اند، فرعون است. «إنه کان من المفسدین»[۵۶] همچنین افعالی مثل: هلاک حرث و نسل[۵۷]، ایجاد تفرقه و آدم کشی نیز از جمله مصادیق فساد در زمین دانسته شده است. قرآن[۵۸] جزای «مفسد فی الارض» را کشتن، دار زدن، قطع عضو و یا تبعید می داند و کسانی را که در دل اراده بلند پروازی و فساد دارند، محرومان از الطاف الهی در قیامت می شمارد.
امام سجاد علیه السلام به فرزندش وصیت می فرماید: «ایاک و مصاحبة القاطع لرحمه، فانی وجدته ملعونا فی کتاب الله»[۵۹] از دوستی و مصاحبت با کسانی که قطع رحم می کنند بپرهیز، زیرا من در قرآن، آنها را ملعون یافتم. «یقطعون … لهم اللعنة»
پیام هایی آیه ۲۵ سوره مبارکه رعد
۱- یکی از شیوه های تربیتی و تبلیغی، روش مقایسه است. «یوفون … عقبی الدار- ینقضون … سوء الدار»
۲- نقطه شروع تمام انحرافات، جدایی انسان از خداوند است. «ینقضون عهد الله … یفسدون»
۳- قطع رحم از گناهان کبیره است، زیرا وعده عذاب برای آن داده شده است. «یقطعون … لهم سوء الدار»
۴- فساد انسان، به همه جا سرایت می کند. «یفسدون فی الأرض»
[۱] . تفسیر فرقان
[۲] . بقره، ۱۷۹
[۳] . بقره، ۱۹۷
[۴] . آل عمران، ۱۹۱
[۵] . یوسف، ۱۱۱
[۶] . زمر، ۱۸
[۷] . زمر، ۹
[۸] . تفسیر نمونه
[۹] . تفسیر صافی
[۱۰] . نحل، ۴۳
[۱۱] . آل عمران، ۲۰۰
[۱۲] . بقره، ۸۳
[۱۳] . بقره، ۲۴۵
[۱۴] . آل عمران، ۱۵۹
[۱۵] . نساء، ۵۹
[۱۶] . حجرات، ۱۰
[۱۷] . احزاب، ۲۱
[۱۸] . تفسیر صافی
[۱۹] . نساء، ۱
[۲۰] . حجرات، ۱۰
[۲۱] . بحارالانوار، ج ۲۳، ص ۲۹۵
[۲۲] . فاطر، ۲۸
[۲۳] . بقره، ۲۵۴
[۲۴] . بقره، ۲۶۷
[۲۵] . آل عمران، ۹۲
[۲۶] . حشر، ۹
[۲۷] . نور، ۲
[۲۸] . تفسیر فرقان
[۲۹] . تفسیر نورالثقلین
[۳۰] . احزاب، ۴۳
[۳۱] . غافر، ۷
[۳۲] . غافر، ۸
[۳۳] . فصلت، ۳۰
[۳۴] . نحل، ۳۲
[۳۵] . مؤمنون، ۱۰۱
[۳۶] . مدثر، ۳۸
[۳۷] . نجم، ۳۹
[۳۸] . صافات، ۷۹
[۳۹] . صافات، ۱۲۰
[۴۰] . یس، ۵۸
[۴۱] . تفسیر قرطبی
[۴۲] . تفسیر صافی
[۴۳] . نحل، ۱۲۷
[۴۴] . مدثر، ۷
[۴۵] . انبیاء، ۸۵
[۴۶] . بقره، ۲۱۴
[۴۷] . محمد، ۳۱
[۴۸] . بقره، ۱۵۷
[۴۹] . بحارالانوار، ج ۹، ص ۲۰۳
[۵۰] . فرقان، ۷۵
[۵۱] . انسان، ۱۲
[۵۲] . بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۹۲
[۵۳] . زمر، ۱۰
[۵۴] . ابراهیم، ۵
[۵۵] . بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۸۴
[۵۶] . قصص، ۴
[۵۷] . بقره، ۲۰۵
[۵۸] . مائده، ۳۳
[۵۹] . بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۹۶
انتهای پیام/
گفتگو با هوش مصنوعی
💬 سلام! می‌خوای درباره‌ی «شرح جزء ۱۳ قرآن / راه ورود به بهشت از منظر پیامبر (ص)» بیشتر بدونی؟ من اینجام که راهنماییت کنم.