به گزارش خبرنگار فرهنگی خربگزاری تسنیم، ماه رمضان به عنوان ماه نزول قرآن و فرصتی برای خودسازی و تقرب به خداوند، جایگاه ویژه ای در فرهنگ اسلامی دارد. برای درک این منظور، با استفاده از آیات قرآن و احادیث معتبر از پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع)، اهمیت این ماه، فلسفه روزه، آثار فردی و اجتماعی آن و راه های بهره برداری معنوی از این فرصت الهی بررسی می شود.

ماه رمضان در قرآن کریم به عنوان «ماه نزول قرآن» معرفی شده است. چنانکه خدای متعال در آیه ۱۳۵ سوره مبارکه بقره می فرماید: «شهر رمضان الذی أنزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان؛ ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل.»

این ماه، فرصتی است برای خودسازی و تهذیب نفس، که در احادیث نبوی و روایات اهل بیت (ع) نیز به اهمیت آن تأکید شده است.

فلسفه روزه در قرآن و روایات

روزه به عنوان عبادتی که زمینه ساز تقوا است، در آیه ۱۸۳ سوره بقره آمده است: «یا أیها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون؛ ای اهل ایمان! روزه بر شما مقرر و لازم شده، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرر و لازم شد، تا پرهیزکار شوید.»

طبق این آیه، روزه نه تنها برای امت اسلام، بلکه برای امت های گذشته هم تشریع شده است و فلسفه آن دستیابی به تقوا معرفی شده است.

آثار معنوی روزه داری

یکی از مهمترین آثار معنوی و ابدی روزه گرفتن، تقرب به خداوند معرفی شده است. آن طور که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الصوم جنة من النار؛ روزه سپری در برابر آتش جهنم است.»

همچنین پاکی روح و صفای باطن اثر مهم دیگر در روزه داری است. آن گونه که امام علی (ع) فرمودند: «الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام والشراب؛ روزه یعنی دوری از محرمات، همان گونه که از غذا و نوشیدنی پرهیز می شود.» (نهج البلاغه، حکمت ۲۲۴)

از سوی دیگر، تقویت تقوا و خودکنترلی در نتیجه روزه گرفتن به دست می آید و قرآن کریم هدف اصلی روزه را تقوا معرفی کرده است: «یا أیها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون» (سوره بقره؛ آیه ۱۸۳) روزه دار با کنترل گرسنگی، تشنگی و امیال نفسانی، نیروی مهار نفس را در خود تقویت می کند. امام علی (ع) فرمودند: «الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام والشراب.» (نهج البلاغه، حکمت ۲۲۴) به این معنا که روزه تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست، بلکه اجتناب از محرمات و کنترل هواهای نفسانی نیز بخشی از آن است.

در عین حال روزه، انسان را در برابر مشکلات و سختی ها مقاوم تر می کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «الصبر نصف الإیمان والصوم نصف الصبر.» (کافی، ج۲، ص۹۱) یعنی روزه نیمی از صبر است و صبر نیمی از ایمان را تشکیل می دهد.

رهایی از سلطه شهوت و هوای نفس هم اثر دیگر در روزه گرفتن کامل است. روزه داری به انسان می آموزد که بر شهوات و امیال خود تسلط داشته باشد. پیامبر اکرم (ص) به جوانان توصیه فرمودند: «یا معشر الشباب من استطاع منکم الباءة فلیتزوج، فإنه أغض للبصر وأحصن للفرج، ومن لم یستطع فعلیه بالصوم، فإنه له وجاء.» (روضة الواعظین، ج ۲، ص ۲۵۸) یعنی اگر کسی توانایی ازدواج ندارد، با روزه گرفتن می تواند امیال خود را کنترل کند.

رشد حس شکرگزاری هم در نتیجه روزه گرفتن به دست می آید. روزه دار با تجربه گرسنگی و تشنگی، قدر نعمت های الهی را بیشتر درک می کند. امام صادق (ع) فرمودند: «إنما فرض الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر.» (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۴۳) یعنی روزه برای آن واجب شد که ثروتمندان و فقرا درک یکسانی از گرسنگی پیدا کنند و نعمت های الهی را بهتر بشناسند.

آثار اخلاقی و اجتماعی روزه داری

تقویت همدلی و کمک به فقرا یکی از مهمترین آثار روزه گرفتن در ماه رمضان به حساب می آید. روزه سبب می شود که افراد ثروتمند، درد گرسنگان را حس کنند و انگیزه ای قوی برای کمک به مستضعفان داشته باشند. این همدلی اجتماعی به کاهش فقر و نابرابری ها کمک می کند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من فطر صائما کان له مثل أجره» یعنی کسی که روزه داری را افطار دهد، پاداشی مانند او خواهد داشت.

همچنین افزایش وحدت و انسجام اجتماعی اثر اجتماعی روزه گرفتن مردم است. در ماه رمضان، مسلمانان سراسر جهان به صورت همزمان روزه می گیرند و این عمل جمعی، موجب افزایش همبستگی اجتماعی می شود. نماز جماعت، سفره های افطار و مراسم شب های قدر، نمونه هایی از این همبستگی هستند. امام باقر (ع) فرمودند: «إنما جعل الإفطار علی الطعام لیشترک الفقیر و الغنی.» (الکافی، ج۴، ص۱۶۸) یعنی افطار بر غذا مقرر شد تا فقیر و غنی در یک سفره کنار هم باشند.

کاهش جرائم و انحرافات اخلاقی یکی از آثار مهم روزه گرفتن و آغاز ماه رمضان است که بارها در جامعه آن را تجربه کرده ایم. با افزایش معنویت و کنترل نفس در ماه رمضان، آمار جرایم کم می شود. بسیاری از کشورها گزارش داده اند که در این ماه، میزان خشونت، سرقت و سایر انحرافات اجتماعی کاهش می یابد، زیرا روزه داران در این ماه بیشتر به رفتارهای اخلاقی و دینی پایبند می شوند.

افزایش صلح و آرامش در جامعه ره آورد دیگر در این ماه مبارک است. روزه حس بردباری و آرامش را در انسان تقویت می کند. امام صادق (ع) فرمودند: «الصیام یذهب بوحر الصدر.» (الکافی، ج۴، ص۶۴) یعنی روزه کینه ها و ناآرامی های درونی را از بین می برد.

درواقع روزه موجب ترویج سبک زندگی سالم شده و منجر به کاهش مصرف گرایی و اصلاح الگوی تغذیه می شود. تحقیقات علمی نیز نشان داده اند که روزه داری باعث کاهش بیماری های مرتبط با چاقی، دیابت و مشکلات قلبی می شود.

وظایف مؤمن در ماه رمضان

تلاوت و تدبر در قرآن در ماه رمضان، دارای چنان برکات و آثار عظیمی است که پیامبر اکرم (ص) در این باره فرمودند: «من قرأ فی رمضان آیة من القرآن کان له مثل أجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور؛ هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که در ماه های دیگر، تمام قرآن را بخواند.» (بحارالانوار، ج۹۳، ص۳۴۵)

عمل مهم دیگر برای همه روزها و شب های ماه رمضان توصیه شده، استغفار و طلب مغفرت از خداوند است. امام سجاد (ع) در دعای وداع ماه رمضان فرمودند: «السلام علیک یا شهر الله الأکبر و یا عید أولیائه» (صحیفه سجادیه، دعای ۴۵)

به این ترتیب، ماه رمضان، فرصتی الهی برای خودسازی و رشد معنوی است. روزه، وسیله ای برای تقویت تقوا، همدلی با مستضعفان، و تقرب به خداوند است. شب های قدر، لحظاتی سرنوشت ساز برای تعیین مقدرات انسان است. به همین دلیل مؤمنان باید از این ماه با تلاوت قرآن، دعا، استغفار و اعمال نیک، نهایت بهره را ببرند.

انتهای پیام/