حدیث طبیعت

مجله حدیث زندگی مرداد و شهریور ۱۳۸۶، شماره ۳۶

چشم ها در سراسر جهان، به اسلام دوخته شده اند. می خواهند اسلام را از ما بشناسند. این رفتار ماست که می تواند اسلام واقعی را به جهانیان بشناساند. نگاهی گذرا به ایات قرآن و زندگی معصومان (ع)، برای ما روشن می سازد که عدالت در رفتار، از مهم ترین فضائل اخلاقی است؛ اما عدالت، نه فقط در میان انسان ها معنا پیدا می کند، بلکه چگونگی رفتار با نعمت های الهی و موجودات جهان که هر لحظه همراه ما نفس می کشند و شاید گاهی در تصدیق و تکریم خداوند از ما هم پیش تر باشند، مورد نظر خوبان است. این خلاف عدالت است که امروز چون به ماشین دست یافته ایم و یا غذاهای صنعتی داریم، با حیوانات و گیاهان و حتی جمادات، آن چنان رفتار کنیم که گویی اینها کاملا بی ارزش اند؛ اما حتی اگر بی ارزش هم باشند، رفتارهای ناپسند، خلاف شأن یک انسان با شرایط انسانی است.

سفارش به دامداری و کشاورزی

اسلام و تعلیمات حیات آفرین آن، اهمیت فوق العاده ای به مسئله دامداری و همچنین به کشاورزی و به طور کل، به طبیعت و محیط زیست داده است و با استفاده از هر فرصت، مسلمانان را به این دو کار، تشویق نموده است.

از پیامبر (ص) نقل شده است که فرمود: «وظیفه شماست که به پرورش گوسفند و کشاورزی بپردازید که در این دو، خیر و برکت است». ۱

در تفسیر «نور الثقلین»، از امام علی(ع)، می خوانیم: «بهترین چیزی که انسان در خانه برای خانوه خود تهیه می کند، گوسفند است. هر کس باید در منزل خود، گوسفندی داشته باشد در هر روز، فرشتگان خدا دو بار او را تقدیس می کنند».۲

البته اشتباه نشود، ممکن است شرایط پرورش گوسفند در خانه برای بسیاری فراهم نباشد، ولی هدف اصلی، این است که به تعداد خانواده ها، تولید و پرورش گوسفند به طور مستمر انجام گیرد.

در اهمیت زراعت نیز همین بس که امام علی(ع) می فرماید: «هر کس آب و خاکی داشته باشد و با این حال فقیر باشد، خدا او را از رحمت خویش دور می کند».۳

بدیهی است، این گفتار بزرگ، همان گونه که درباره یک فرد صادق است، درباره یک ملت نیز صدق می کند. مردمی که به قدر کافی، آب و خاک دارند و باز هم نیازمند به دیگران هستند، مسلما اینان نیز از رحمت الهی به دور خواهند بود!

از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «درخت بکارید و کشاورزی کنید که هیچ عملی از این حلال تر و پاکیزه تر نیست».۴

در حدیث دیگری از امام صادق(ع) آمده است که: «کشاورزان، گنج های جامعه اند. غذای پاکیزه را که خداوند ارزانی داشته، کشت می کنند و در روز قیامت، برترین مقام را دارند و به خدا نزدیک ترند و آنها را به نام «پربرکت » صدا می زنند».۵

سفارش به نگهداری از درختان

ما انسان ها اگر بدانیم که واقعا وجود درختان، چه ثمراتی برای مان دارند، هیچ گاه به آنها آسیب نمی رسانیم، تا چه رسد که آنها را قطع کنیم و از بین ببریم. وجود درخت، حتی اگر میوه هم نداشته باشد، فواید زیادی دارد که از جمله عبارت اند از:

۱ . سبزی درختان، باعث طراوت و شادابی روح و رفع خستگی چشم می گردند.

۲ . درختان، اکسیژن فراوانی در هوا منتشر می کنند و با جذب گازهای آلاینده، باعث تصفیه شدن هوا و کم شدن آلودگی آن می شوند.

۳ . ریشه هایشان، از فرسایش خاک، جلوگیری می کنند و … .

در اهمیت درختکاری همین بس که پیامبر اسلام(ص) فرمود: «اگر عمر جهان پایان یابد و قیامت برسد و یکی از شما نهالی در دست داشته باشد، چنان که به قدر کاشتن آن فرصت باشد، باید فرصت را از دست ندهد و آن را بکارد».۶ و در جایی دیگر نیز می فرماید: «هیچ کسی نیست که درختی بنشاند، مگر این که خداوند به اندازه میوه ای که آن درخت می دهد، برایش اجر بنویسد».۷ و یا «هر که درختی بنشاند و در راه نگهداری و رسیدگی به آن صبر کند تا میوه دهد، در برابر هر میوه ای که از آن بخورند، یک صدقه نزد خدا برایش منظور می شود».۸

امام علی(ع) در این باره می فرماید: «پرهیز از قطع کردن درختان سرسبز، بر طول عمر انسان می افزاید».۹

امام باقر(ع) فرمود که پدرم می فرمود: «بهترین کارها کشاورزی است؛ آن را می کاری و نیکوکار و بدکار از آن می خورند. نیکوکار می خورد و برایت از خدا آمرزش می طلبد و بدکار می خورد و آنچه خورده، او را لعن و نفرین می کند و چرندگان و پرندگان نیز از آن، بهره مند می شوند».۱۰

امام صادق(ع) نیز می فرماید: «در میان کارها، هیچ کاری نزد خدا محبوب تر از کشاورزی نیست و خداوند، هیچ پیامبری را برنینگیخت، مگر آن که کشاورز یا چوپان بود، بجز ادریس که خیاط بود».۱۱ و باز می فرماید: «درختان میوه را قطع نکنید که خداوند بر سر شما عذاب سختی فرو می ریزد».۱۲

پیامبر خدا(ص)، حتی در زمان جنگ نیز از صدمه زدن به درختان منع و به سپاهیان خود سفارش می کرده اند: «درختان را آتش مزنید، آنها را با آب از میان نبرید و درختان میوه دار را قطع نکنید و مزرعه ها را نسوزانید».۱۳

سفارش به رعایت حقوق حیوانات

پیامبر خدا ماده شتری را دید که زانویش بسته شده بود و جهاز، همچنان بر پشت او بود. پرسید: «صاحب این حیوان کجاست؟ به او بگویید خودش را برای دادخواهی این شتر در قیامت آماده کند».۱۴

در جایی دیگر نیز فرمود: «حیوان، شش حق بر گردن صاحب خود دارد: ۱- هر گاه از آن پیاده شد، علفش دهد؛ ۲- هرگاه از آبی گذشت، آن را آب دهد؛ ۳- بی دلیل، آن را نزند؛ ۴- بیشتر از قدرتش بر آن بار نکند؛ ۵- بیشتر از توانش آن را راه نبرد؛ ۶- مدت زیادی بر پشت آن، درنگ نکند».۱۵

همچنین از رسول خدا(ص) نقل شده است که: «به صورت حیوانات نزنید؛ زیرا آنها حمد و تسبیح خدا می گویند».۱۶

ابن عباس می گوید : «پیامبر از کشتن هر جانداری نهی می فرمود، مگر آن که آزار برساند».۱۷

در این زمینه، دستور العمل امام علی(ع) به یکی از مأموران جمع آوری مالیات و توجه ویژه ایشان به رعایت حقوق حیوانات، خواندنی است که به گوشه ای از آن اشاره می شود: «با ترس از خدایی که یکتاست و همتایی ندارد، حرکت کن. در سر راه، هیچ مسلمانی را نترسان یا با زور از زمین او نگذر و افزون تر از حقوق الهی از او مگیر … . آن گاه که وارد شدی، مانند اشخاص سلطه گر و سختگیر، رفتار نکن. حیوانی را رم مده و هراسان مکن و دامدار را مرنجان … . حیوانات بیت المال را به دست چوپانی بسپار که خیرخواه و مهربان و امین و حافظ باشد، که نه سختگیر باشد و نه ستمکار، نه تند براند و نه حیوانات را خسته کند … . هر گاه حیوانات را به دست فردی امین سپردی، به او سفارش کن تا بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد تا به بچه اش زیانی وارد نشود. در سوار شدن بر شتران، عدالت را رعایت کند و مراعات حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن برای او سخت است، بنماید. آنها را در سر راه، به درون آب ببرد و از جاده هایی که دو طرف آن علفزار است به جاده بی علف نکشاند و هر از چند گاه، شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند و هر گاه به آب و علفزار رسید، فرصت دهد تا علف بخورند و آب بنوشند … . عمل کردن به دستورهای یاد شده، مایه بزرگی پاداش و نیز هدایت تو خواهد شد. ان شاء الله».۱۸

وقتی ائمه اطهار (ع)، تا این حد نسبت به کشاورزی و دامداری و لزوم حفاظت و نگهداری از طبیعت، سفارش کرده اند، چه کسی می تواند در رفتار با طبیعت، به خود، اجازه خشونت و اسراف و اتلاف دهد؟! ایا نمی بینیم که خوبان عالم و اولیای خدا چگونه با این طبیعت زیبا که به بیان قرآن، تمامی اجزای آن، هر دم در حال حمد و ثنای پروردگارند،۱۹ برخورد می کردند؟ پس بیایید با زیبایی های آفرینش، مهربان تر رفتار کنیم.

پی نوشت ها:

۱ . بحار الأنوار، ج ۱۴، ص۳۰۴.

۲ . نور الثقلین، ج۳، ص۴۰.

۳ . بحار الأنوار، ج ۲۳، ص۱۹.

۴ . الکافی، ج۵، ص۲۶۰.

۵ . وسایل الشیعه، ج۱۳، ص۱۹۴.

۶ . مستدرک الوسائل، ج۱۳، ص۴۶۰، ح۱۵۸۹۴.

۷ . کنز العمال، ح ۹۰۷۵.

۸ . همان، ح ۹۰۸۱.

۹ . بحار الأنوار، ج۷۶، ص۳۱۹.

۱۰ . الکافی، ج۵، ص۲۶۰، ح۵.

۱۱ . مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۴۶۱، ح۱۵۸۹۸.

۱۲ . الکافی، ج۵، ص۲۶۴، ح ۸.

۱۳ . بحار الأنوار، ج۱۹، ص۱۷۷؛ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص۴۳.

۱۴ . همان ، ج ۷، ص۲۷۶.

۱۵ . مستدرک الوسایل، ج۸، ص۲۵۸، ح۹۳۹۳.

۱۶ . الکافی، ج۶، ص۵۳۸، ح۴.

۱۷ . کنز العمال، ح۳۹۹۸۱.

۱۸ . نهج البلاغة، نامه ۲۵.

۱۹ . ر.ک: سوره الرحمان، ایه۶.

https://hawzah.net/fa/Magazine/View/۳۸۸۱/۵۵۲۵/۵۲۷۳۸