حجت الاسلام و المسلمین مهراب صادق نیا مدرس دکتری جامعه شناسی فرهنگ در دانشگاه علامه طباطبایی و سطح چهارم رشته تفسیر قرآن از حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص تفسیر آیت الله هاشمی رفسنجانی گفت: فعالیت های مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان تفسیر راهنما و فرهنگ قرآنی کار بسیار ارزشمند، مفید و مؤثر و به اندازه بسیار زیادی جدید است بدین معنا که پیشینه ای در مطالعات اسلامی در حوزه تفسیر و علوم قرآن نداشت.

استاد و مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به موقعیت نگارش این دو کتاب افزود: نگارش این کتاب عمدتا در زندان شاه بوده است و در زمان اوج گیری مبارزات این ایده را دنبال کرده و در دفتر تبلیغات اسلامی چاپ شد. این کتاب راهنمای جامعی است برای مفسران قرآن کریم و پژوهشگران در حوزه تفسیر علوم قرآن کریم و جز منابع مرجع و پژوهشی در حوزه تفسیر به حساب می آید.

پژوهشگر مطالعات تطبیقی با اعلام اینکه لفظ تفسیر در این کتاب شاید زیاد جامعیت نداشته باشد، ادامه داد: اصطلاح تفسیر برای این مجموعه دقیق نباشد و این تنها به کاری که آیت الله هاشمی انجام داده بر نمی گردد آنچه که امروزه به نام تفسیر می نامیم علی رغم اینکه مهم و مفید باشند به معنای مصطلح تفسیر نیستند چراکه تفسیر یعنی فهم مراد متکلم فرایندی که طی می شود تا ما به مراد خدا می رسیم یا الگوریتمی که گام به گام ما را به جلو می برد و ما را به مقصودی که خداوند تعالی در آیه داشته می رساند.

مراد ما از تفسیر کشف معنای پنهان کلمات در قرآن است

حجت الاسلام والمسلمین صادق نیا با تاکید بر اینکه خیلی از کتاب های امروزی با نام تفسیر، در حقیقت تفسیر نیستند، بیان داشت: اگر مراد ما از تفسیر کشف معنای پنهان کلمات در قرآن باشد خیلی از کتاب هایی که به آنها تفسیر میگوییم، تفسیر نیستند ممکن است دایره المعارف قرآن کریم و یا معجم و یا یک فرهنگ لغتی باشند ولی تفسیر به معنای آنچه گفته شد نیست که این بیان به معنای غیر سودمند بودنشان نیست بلکه کتاب های ارزشمند و سودمندی هستند که از معنای تفسیر متفاوت اند.

آیت الله هاشمی از نظر شخص بنده مفسر قرآن هستند و کسی که این زحمت را می کشد و این راهنمای تفسیر را در اختیار پژوهشگران قرار می دهد این کار بر اساس یک تفسیر اتفاق افتاده و مفسر است.

وی ادامه داد: آنچه که آیت الله هاشمی رفسنجانی در تفسیر راهنما ارائه دادند بسیار مجمل و مفید و یک راهنمای جامع برای تفسیر قرآن کریم اگر چه آن را تفسیر ندانیم و یا با مسامحه تفسیر بدانیم. این کتاب به مفسران به ویژه در آیات مختلفی که به هم ربط پیدا می کند کمک می کند و به او این امکان را می دهد با توجه به آیات نظیر و هم موضوع و مشترک معنایی را پیدا کند.

صادق نیا هسته اصلی این تفسیر را مطالعه ای که آیت الله هاشمی رفسنجانی در زندان داشتند عنوان کرد و گفت: در زندان قرآن را مطالعه می کردند و آیاتی را که هم شکل بودند را جمع کردند و بعد به ذهنشان آمده است اگر ما آیات را در پیوند با هم نگاه کنیم سهم مناسبت تری از آیات قرآن کریم داشته باشیم. این آیات را جمع کردند و در دهه هفتاد پروژه به دفتر تبلیغات اسلامی قم واگذار شد که پژوهشگرانی بر اساس منطق و همان روشی که آیت الله هاشمی آغاز کرده بود پیگیری کنند. از آن زمان به بعد بیش از آنچه که نظر آیت الله هاشمی اعمال شوند نظر پژوهشگران محترم دنبال می شده است و از باب نقد نگفتم کتاب تفسیر نیست بلکه از باب تفسیر مصطلح در ادبیات قرآن پژوهشی عبارت است از اینکه ما به دنبال کشف مراد خدا باشیم که اگر این تعریفی از تفسیر باشد، این کتاب، تفسیر نیست و همان طور که از اسمش پیداست راهنمایی برای تفسیر است.

پژوهشگران و وعاظ مخاطبین کتاب تفسیر راهنما

حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا با اشاره به مخاطبین این کتاب عنوان کرد: مخاطبین این کتاب دو دسته اند یک دسته پژوهشگرانی که مایلند در حوزه تفسیر و علوم قرآنی فعالیت کنند و در قالب مقاله و کتاب و در قالب تفسیر یک آیه و چند آیه و کل قرآن را ارائه دهند می تواند کمک دهنده باشد. کسی که می خواهد نقش یک مفسر را ایفا کند این کتاب راهنمای بسیار سودمندی برای این دسته از پژوهشگران است. در گام نخست مخاطبین این کتاب، مفسران و قرآن پژوهان خواهند بود. دسته دوم کسانی که مایل اند در قالب سخنرانی و موعظه و کسوت موعظه از آیات قرآن استفاده کنند این کتاب سودمند است. واعظانی که مایلند موضوعات اخلاقی مستند با قرآن کریم باشد می توانند از این کتاب بهره مند شوند.

قطعا آیت الله هاشمی رفسنجانی مفسر قرآن بودند

این پژوهشگر مطالعات تطبیقی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه کتاب تفسیر راهنما به معنای مصطلح کتاب تفسیری نیست می توان آیت الله هاشمی رفسنجانی را مفسر قرآن دانست؟ عنوان کرد: لازم نیست به این دو کتاب اشاره کنیم، قطعا آیت الله هاشمی رفسنجانی مفسر قرآن بودند. بعضی از شخصیت ها کتابی با عنوان تفسیر از آنها منتشر نشده است و همچنین کسانی که تفسیر موضوعی خاص کار کرده اند که ما آنها را هم مفسر می دانیم. کسانی مثل آیت الله علامه طباطبایی و یا حضرت آیت الله جوادی آملی که کتاب های تفسیری نوشته اند را هم مفسر می دانیم. آیت الله هاشمی از نظر شخص بنده مفسر قرآن هستند و کسی که این زحمت را می کشد و این راهنمای تفسیر را در اختیار پژوهشگران قرار می دهد این کار بر اساس یک تفسیر اتفاق افتاده و مفسر است.